Điều này dẫn đến nhiều khó khăn, bất cập trong quá trình dạy và học.

Chương trình chưa thống nhất

Thầy Trần Lê Duy Khiêm, Hiệu trưởng Trường Dạy trẻ khuyết tật Cần Thơ, cho biết, giáo dục đặc biệt là chương trình được thiết kế dành riêng cho học sinh có nhu cầu đặc biệt (chậm phát triển về tinh thần, thể chất, tình cảm hoặc khiếm thính, khiếm thị...). Các trẻ này cần môi trường giáo dục riêng, điều mà trường học truyền thống không thể đáp ứng. Giáo dục đặc biệt sử dụng các phương pháp, chương trình và cả nội dung giảng dạy mang tính thích nghi cho trẻ có nhu cầu đặc biệt.

Tuy nhiên, theo thầy Khiêm, việc xây dựng chương trình, SGK cho trẻ khuyết tật hiện vẫn chưa hoàn chỉnh. Bước đầu mới có chương trình khung cho bậc tiểu học dành cho trẻ khiếm thị và khiếm thính; bậc THCS áp dụng chương trình khung của hệ bổ túc THCS. Chưa có chương trình dành riêng cho trẻ tự kỷ và chậm phát triển trí tuệ… Đặc biệt, chưa có bộ SGK thống nhất dành riêng cho các dạng khuyết tật. Học sinh khiếm thính sau khi học xong tiểu học, THCS chưa có cơ hội học lên THPT. Tài liệu, SGK cho trẻ khiếm thính có nhưng thiếu nhiều so với nhu cầu...

Nhiều trường chuyên biệt, đặc biệt là trường có học sinh khiếm thị gặp không ít khó khăn vì thiếu nguồn cung SGK. Để đáp ứng nhu cầu dạy học, một số trường tự làm sách chữ nổi theo Chương trình GDPT mới. Tuy nhiên, SGK chữ nổi vẫn không được cung ứng kịp thời cho học sinh sử dụng theo lộ trình từng năm.

Nguyên nhân do sách chữ nổi khác với sách thông thường, nguyên liệu (giấy, mực…) và quá trình sản xuất sách cho học sinh khiếm thị (in dập nổi, in nhiệt) tốn nhiều thời gian, kinh phí. Việc này tạo nên gánh nặng không nhỏ cho trường học, trung tâm, cơ sở giáo dục chuyên biệt.

Theo chia sẻ của cán bộ, giáo viên trường chuyên biệt, một cuốn sách in thường chuyển sang in chữ nổi sẽ thành 6 - 8 tập, giấy in chữ nổi và in nhiệt đều có kinh phí cao. Hiện nay, một bộ sách giáo khoa chữ nổi cho học sinh khiếm thị lớp 1 có giá khoảng 14 triệu đồng, bộ sách lớp 6 khoảng 18 triệu đồng. Bên cạnh đó, các bộ sách mẫu và chế bản phát hành chậm, đơn vị chuyển đổi không kịp thời gian; nhà trường không có chế bản đầy đủ của các bộ sách để tự thực hiện công tác in SGK.

Cô Nguyễn Thị Thanh Huệ, Hiệu trưởng Trường Phổ thông đặc biệt Nguyễn Đình Chiểu (TPHCM), cho biết: Trường vẫn còn thiếu hụt SGK chữ nổi và tài liệu giảng dạy; đây cũng là vấn đề chung tại một số cơ sở nuôi dạy học sinh khiếm thị. Chưa có đơn vị cung cấp, nhiều trường học, cơ sở giáo dục chuyên biệt phải tổ chức in ấn, làm sách đảm bảo quá trình giảng dạy được xuyên suốt…

Để có được bộ SGK chữ nổi, thầy, cô giáo của Trường Phổ thông đặc biệt Nguyễn Đình Chiểu phải bỏ ra nhiều thời gian, công sức. Theo cô Thanh Huệ, giáo viên dành cả mùa Hè để làm sách. Khi bước vào năm học, thứ Sáu hàng tuần, thầy cô lại tập trung tại phòng thiết bị thư viện làm sách nổi. Nguyên liệu làm sách, tài liệu chủ yếu do Ban giám hiệu vận động từ các nhà hảo tâm.

Trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập tỉnh Cà Mau vừa qua đã nhận được SGK chữ nổi theo Chương trình mới lớp 1; khối lớp 2 - 3 vẫn chưa có sách. Theo Giám đốc Trung tâm - cô Nguyễn Nga, Trung tâm đang tổ chức giảng dạy cho học sinh hòa nhập (khiếm thị) các lớp 4 - 5; không có các lớp 1 - 2 - 3. Thời gian tới nếu có học sinh hòa nhập các lớp 1 - 2 - 3 nhưng chưa có sách chữ nổi, Trung tâm sẽ tổ chức giảng dạy theo sách cũ.

Cô trò Trường Nuôi dạy trẻ khuyết tật tỉnh Sóc Trăng giao tiếp bằng ngôn ngữ ký hiệu. Ảnh: CTV

Khó cho người dạy và học

Bà Đinh Việt Anh, Phó Chủ tịch Hội Người mù Việt Nam, cho hay: Việc tiếp cận sách chữ nổi với học sinh mù vô cùng quan trọng và thiết yếu. Bởi nếu chỉ có sách nói, các em sẽ không biết chữ và không biết viết; những kiến thức tiếng Việt như chính tả, từ ngữ hay các bảng biểu, biểu tượng, hình không gian trong các môn tự nhiên cũng không được truyền đạt đầy đủ.

Do đó, cần thiết xây dựng chương trình, SGK cho trẻ em khuyết tật, trong đó có tham gia, đóng góp ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, giáo viên đang giảng dạy thực tế. Trong bối cảnh thực hiện Chương trình và SGK mới, bên cạnh việc giúp học sinh phát triển tối đa năng lực, năng khiếu riêng, cần có giải pháp cụ thể dành cho học sinh khuyết tật, bị hạn chế khả năng học tập.

Học hòa nhập tại Trường THPT Nhân Chính (quận Thanh Xuân), em Nguyễn Thùy Linh phản ánh: Hiện học sinh khiếm thị thiếu sách giáo khoa, sách bổ trợ bằng chữ nổi, file âm thanh, chữ phóng to cho học sinh nhìn kém. Đặc biệt, sách giáo khoa lớp 10 theo Chương trình mới chưa được in bằng chữ nổi hoặc chuyển sang định dạng dễ tiếp cận.

Chị Nguyễn Thị Bích Huệ, phụ huynh học sinh khiếm thị Trường PTCS Nguyễn Đình Chiểu (Hà Nội), bộc bạch: “Khi con học theo Chương trình GDPT 2018, tôi mất nhiều thời gian hơn khi phải đọc cho con nghe, quay và thu lại bài giảng. Nhưng dù con nghe đến 2, 3 lần cũng không hiệu quả bằng việc con tự đọc SGK chữ nổi. Do đó, tôi mong muốn sớm có SGK dành riêng cho học sinh khiếm thị”.

Còn đối với học sinh khiếm thính, TS Trần Thị Hiền Lương, chuyên gia đến từ Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, thông tin: Học sinh khiếm thính vẫn học môn Tiếng Việt theo chương trình và SGK của học sinh đại trà. Không có SGK riêng đã gây hạn chế trong quá trình đào tạo trẻ khuyết tật hiện nay.

Để giảm bớt khó khăn trong việc học tập cho học sinh khiếm thính, trước mắt cần điều chỉnh nội dung dạy học, phương pháp dạy học, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập cho phù hợp với cách thức học đọc, học viết của các em. Sau đó, tiến hành biên soạn chương trình và tài liệu dành riêng cho học sinh khiếm thính, giúp các em học hiệu quả hơn.

Cần lộ trình cụ thể

Nhìn nhận vai trò của chương trình giáo dục dành cho trẻ khuyết tật, thầy Trần Lê Duy Khiêm, Hiệu trưởng Trường Dạy trẻ khuyết tật Cần Thơ, chia sẻ: Khó khăn lớn nhất hiện nay là, số lượng cán bộ thực hiện xây dựng chương trình, SGK cho trẻ khuyết tật còn ít, chưa đủ mạnh; nguồn kinh phí đầu tư chưa nhiều; sự khác biệt giữa ngôn ngữ vùng miền, địa phương…

Cô trò Trường PTCS Nguyễn Đình Chiểu (Hà Nội).

Do đó, rất cần đầu tư nguồn kinh phí cho việc xây dựng chương trình, sách giáo khoa cho trẻ khuyết tật. Kiện toàn đội ngũ cán bộ chuyên biệt xây dựng chương trình, sách giáo khoa cho từng đối tượng trẻ khuyết tật. Đặc biệt, cần hoàn chỉnh sớm bộ ký hiệu ngôn ngữ thống nhất cho trẻ khiếm thính…

Trẻ khuyết tật có nhiều dạng, mỗi dạng khuyết tật chia ra mức độ nặng nhẹ khác nhau. Vì vậy, xây dựng chương trình, SGK phù hợp, gắn với thực tiễn và đồng bộ với Chương trình giáo dục phổ thông 2018 vô cùng cần thiết. Song song đó phải thiết kế đồ dùng học tập, trang thiết bị dạy học đặc thù; bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên để thực hiện chương trình, SGK, sử dụng thiết bị dạy học đặc thù. Việc này cần nhiều thời gian, nguồn nhân lực có chuyên môn đặc thù và kinh phí để thực hiện.

Theo bà Nguyễn Thị Ngọc Hà, Phó Giám đốc Sở GD&ĐT tỉnh Vĩnh Long, cần có kế hoạch và lộ trình cụ thể cho việc xây dựng chương trình, SGK cho trẻ khuyết tật. Trong đó rất cần sự tham gia, đóng góp ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học, giáo viên đang giảng dạy thực tế. Đồng thời, định kỳ tổ chức lớp tập huấn, bồi dưỡng cho cán bộ quản lý, giáo viên về giáo dục học sinh khuyết tật. Đặc biệt, các lớp bồi dưỡng chuyên sâu kỹ năng dạy hòa nhập ở từng dạng khuyết tật để từng bước nâng cao nghiệp vụ cho giáo viên trong cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông hiện nay.

Cơ quan chức năng cần nghiên cứu việc ban hành Thông tư quy định vị trí việc làm, định mức số lượng người làm việc đối với các trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập để làm cơ sở cho việc bố trí biên chế, tổ chức bộ máy, nâng cao chất lượng hoạt động; thực hiện tốt hơn chức năng hỗ trợ người khuyết tật tại cơ sở giáo dục, cộng đồng và gia đình…

Chia sẻ về chương trình, SGK cho trẻ khuyết tật, cô Nguyễn Nga cho biết thêm: Vừa qua, Bộ GD&ĐT ban hành Kế hoạch thực hiện Chương trình hành động quốc gia vì trẻ em giai đoạn 2021 - 2030 của ngành Giáo dục. Một trong những nhiệm vụ quan trọng của ngành trong giai đoạn từ nay tới năm 2030 là xây dựng chương trình, sách giáo khoa cho trẻ em khuyết tật; hỗ trợ kinh phí cho trẻ em thuộc diện chính sách, trẻ khuyết tật và trẻ em có hoàn cảnh khó khăn…

Đây là thông tin rất vui cho các trường nuôi dạy trẻ khuyết tật. Giáo dục và giáo dục hòa nhập là quyền của trẻ khuyết tật được pháp luật công nhận. Triển khai Kế hoạch thực hiện Chương trình hành động quốc gia vì trẻ em giai đoạn 2021 - 2030 là cơ sở quan trọng trong xây dựng chương trình, biên soạn sách cho trẻ khuyết tật. Hy vọng sự vào cuộc của ngành Giáo dục, nhà xuất bản sẽ hoàn thiện chương trình, SGK theo Chương trình mới giúp giáo viên, học sinh khuyết tật dạy học thuận lợi, hiệu quả hơn.