Ngày nay, giáo dục hiện đại đang chuyển mạnh sang hướng phát triển năng lực người dạy và học thông qua các mô hình dạy học tích hợp liên môn, nổi bật là mô hình STEAM (Science - Technology - Engineering - Arts - Mathematics). Âm nhạc (Arts) trong phương pháp STEAM không chỉ là một môn nghệ thuật thuần túy, mà còn là “cầu nối” giúp học sinh tiếp cận khoa học - công nghệ - toán - kỹ thuật qua trải nghiệm sáng tạo.
Việt Thương Music (VTM) với kinh nghiệm 30 năm nghiên cứu và phát triển các chuyên đề dạy và học âm nhạc nhằm Nuôi dưỡng và phát triển tình yêu âm nhạc. Nay bước vào năm học 2025 – 2026, VTM cũng đã hoàn thành chuyên đề “Tích hợp STEAM trong hoạt động hợp xướng và hòa tấu” nhằm nâng cao năng lực dạy học môn âm nhạc cho các giáo viên tiểu học thông qua hoạt động giáo dục STEAM.
Nguyên tắc tổ chức hoạt động để mỗi tiết học không phải là tập hợp rời rạc các hoạt động mà là một bản nhạc lớn hoàn chỉnh, lấy học sinh làm trung tâm. Cần thiết kế tiết dạy học âm nhạc như một bản nhạc sống động (Teach like it’s music của Doug Goodkin, nhà giáo dục nổi tiếng, chuyên về Orff Schulwerk) bao gồm:
- Phần mở đầu: là phần chuẩn bị, khởi đầu tạo hứng thú và định hướng cho buổi học
- Phần giữa: là các phần chính của tiết dạy, có nhịp độ (tempo), nội dung và mục tiêu riêng được kết nối linh hoạt và sáng tạo.
- Phần kết: Tóm lược nội dung dạy và học và tạo cảm xúc viên mãn và đầy lưu luyến.
Một số nguyên tắc tổ chức hoạt động:
* Chu trình dạy và học: Lãng mạn - Tỉ mỉ chính xác - Tổng hợp sáng tạo
* Giảng dạy 3D: (Trải nghiệm trước - Thảo luận sau - Thực hiện lại)
* Câu lạc bộ 4 H: Hearing - Hand - Heart - Head (Nghe - Tay - Tim - Đầu)
* Một nội dung, Trăm cách thể hiện: Lặp lại - Lặp lại - Lặp lại – Biến tấu.
* Sáu gợi ý để soạn thảo học liệu trong tích hợp STEAM với môn Âm nhạc:
- Từ đơn giản đến phức tạp (Simple to Complex
- Từ vận động cơ thể đến nhạc cụ (Body to Instrument)
- Từ đồng ca đến hoà tấu (Unison to Orchestra)
- Từ bắt chước đến sáng tạo (Imitation to Creation)
- Từ tai nghe đến kí hiệu (Aural to Written)
- Từ trải nghiệm đến khái niệm (Experience to Concept).
Để Tích hợp STEAM trong hoạt động hợp xướng và hòa tấu, giáo viên cần lưu ý về kiến thức căn bản về âm nhạc học hệ thống; nắm vững các đặc tính vật lý của âm thanh trong âm nhạc (Âm học âm nhạc); Nhạc cụ học (Organology): Hiểu biết về cấu tạo, phân loại và âm thanh của các nhạc cụ, cách phối âm trong dàn nhạc, hệ thống âm thanh biểu diễn và thu âm.; Tin học âm nhạc (Music Informatics) / Khoa học máy tính âm nhạc (Computer Music Science): Làm quen với một số ứng dụng cơ bản như MuseScore (kí âm, phối nhạc) và OBS (thu hình); Lý thuyết âm nhạc hệ thống (Systematic Music Theory): Nắm vững các mô hình giai điệu, các kiểu kết cấu hòa thanh, các nguyên tắc phát triển ý nhạc, ứng tấu và biến tấu.
Tích hợp STEAM trong hoạt động hợp xướng và hòa tấu làm khơi dậy tư duy đa chiều cho học sinh: học sinh tiếp cận cùng lúc nghệ thuật và khoa học: hiểu về âm thanh, tần số, nhịp điệu, không gian sân khấu, công nghệ ghi âm. Tạo hứng thú và tăng hiệu quả học tập thông qua việc dạy và học âm nhạc trong môi trường STEAM làm cho việc học âm nhạc trở nên hấp dẫn, gần gũi. Trong hợp xướng và hòa tấu, mỗi cá nhân/học sinh đều có thể góp phần tạo nên tổng thể, tư duy liên môn, tạo môi trường học tập hiện đại, khuyến khích tinh thần tập thể - cả lớp cùng tham gia (hòa bè, hợp xướng, hòa tấu….). Rèn luyện khả năng cảm thụ, sáng tạo và phối hợp nhóm. Tăng hứng thú và ghi nhớ lâu hơn vì được học qua trải nghiệm.
Để có thể tổ chức các hoạt động trải nghiệm trên, ta cần dạy và học Âm nhạc trong môi trường STEAM, có nghĩa là cần có những nhạc cụ cơ bản:
* Nhạc cụ gõ không xác định cao độ (non-pitched percussion) bao gồm các nhạc cụ chơi tiết tấu như tambourine, triangle, wood block, claves, các loại trống…, gọi tắt là nhạc cụ gõ.
* Nhạc cụ gõ có xác định cao độ (pitched percussion) bao gồm các nhạc cụ có thể chơi giai điệu hoặc chơi hoà âm, cụ thể là các nhạc cụ: xylophone, metallophone và glockenspiel, gọi tắt là nhạc cụ giai điệu hoặc nhạc cụ hoà âm.
*Hai loại nhạc cụ trên kết hợp với nhau thành một dàn nhạc hoà tấu cùng với sáo recorder và kèn phím melodion chơi giai điệu và đệm hoà âm (hình ảnh).
Điều cốt lõi khiến tiết dạy âm nhạc trở nên thú vị và hiệu quả là biến tiết học thành một trải nghiệm giàu nhịp điệu, cảm xúc và kết nối giống như cách âm nhạc làm con người say mê.
Giáo viên cần có thái độ truyền cảm hứng linh hoạt, cùng với kỹ năng tổ chức - giao tiếp - sáng tạo - kết nối thì tiết dạy mới thực sự có “nhạc tính”.
