Quản trị nhà trường: Yêu cầu cốt lõi của đổi mới giáo dục

Thực hiện điều này đòi hỏi ở cán bộ quản lý năng lực chuyên môn, tư duy đổi mới, tinh thần lãnh đạo, phát triển đội ngũ, khả năng huy động và phối hợp các nguồn lực…

Nhận diện tồn tại

Theo đánh giá của Bộ GD&ĐT, năm học 2024 - 2025, công tác quản trị tại các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông, thường xuyên, giáo dục nghề nghiệp đã có nhiều chuyển biến tích cực; từng bước được hoàn thiện theo hướng phát huy tính chủ động, linh hoạt của nhà trường và năng lực tự chủ, sáng tạo của tổ chuyên môn, giáo viên trong thực hiện chương trình giáo dục.

Hầu hết, nhà trường đã chủ động xây dựng các hoạt động giáo dục phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên; chủ động xây dựng phương án tuyển sinh; xây dựng các tổ hợp để học sinh lựa chọn (với cấp THPT); bố trí giáo viên, hợp đồng khi thiếu giáo viên và huy động các nguồn lực xã hội hóa giáo dục. Tự chủ trong xây dựng kế hoạch giáo dục của nhà trường và xây dựng đề kiểm tra đánh giá định kỳ được phát huy...

Tuy nhiên, Bộ GD&ĐT đánh giá: Nhận thức của một số cán bộ quản lý cơ sở giáo dục chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới quản trị nhà trường, thiếu chủ động chuyển hướng từ quản lý sang quản trị nhà trường; không phát huy được vai trò của công nghệ thông tin trong quản trị nhà trường. Năng lực quản trị, quản lý của đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục còn bất cập, nhất là việc vận dụng các nguyên tắc quản trị hiện đại, quản lý tài chính, quản trị nhân sự theo hướng mở.

Từ thực tiễn, ông Nguyễn Mai Trọng - Hiệu trưởng Trường Tiểu học & THCS A Xing (Lìa, Quảng Trị) cho rằng, khó khăn trong việc chuyển từ quản lý sang quản trị trường học là một số cán bộ quản lý cơ sở giáo dục vẫn theo cách quản lý hành chính - chỉ đạo, kiểm tra, báo cáo, chờ cấp trên phê duyệt; còn khó khăn trong việc ra quyết định độc lập, hoặc đánh giá hiệu quả theo tiêu chí rõ ràng.

Một số cán bộ quản lý chưa qua đào tạo bài bản về quản trị giáo dục, tài chính, nhân sự, công nghệ… Bên cạnh đó, đôi khi việc phân cấp, phân quyền chưa rõ ràng nên hiệu trưởng chưa thực sự chủ động.

Nhấn mạnh “chuyển từ quản lý sang quản trị nhà trường là yêu cầu tất yếu trong đổi mới giáo dục hiện nay”, ông Nguyễn Minh Tuấn - Hiệu trưởng Trường THCS Trung Hiếu (Trung Hiếu, Vĩnh Long) nhận định, còn không ít cán bộ quản lý làm việc theo lối mòn hành chính: Tiếp nhận chỉ đạo, triển khai kế hoạch, kiểm tra hồ sơ; thiếu tư duy phản biện, đổi mới, chưa thật sự chú trọng đến các chiến lược dài hạn cho sự phát triển toàn diện của học sinh và nhà trường.

Một số biểu hiện cho thấy cán bộ quản lý chưa có sự chuyển đổi tư duy rõ rệt. Có thể kể đến việc thiếu tư duy chiến lược; Quản lý hành chính là chủ yếu; Thiếu dân chủ trong quản trị nội bộ...

Hướng đến mô hình hiện đại

Gợi ý giải pháp, TS Tôn Quang Cường - Chủ nhiệm khoa Công nghệ giáo dục, Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) đưa ra một số chính sách trọng tâm trong công tác quản trị nhà trường tích hợp sâu công nghệ.

Theo đó, thiết lập Hệ thống thông tin quản lý giáo dục (EMIS) thống nhất, dựa trên dữ liệu lớn. Chính sách cần ưu tiên phát triển và bắt buộc áp dụng một EMIS toàn diện. Hệ thống này phải tích hợp các khía cạnh hoạt động của nhà trường - từ kết quả học tập của học sinh, phát triển giáo viên đến dòng tài chính và cơ sở hạ tầng.

Việc tận dụng các công cụ Business Intelligence (BI) trong EMIS sẽ trao quyền cho các nhà lãnh đạo giáo dục với những hiểu biết sâu sắc, kịp thời và có thể hành động, thúc đẩy việc ra quyết định dựa trên bằng chứng và lập kế hoạch chiến lược, vượt ra ngoài những yếu tố mang tính cảm tính, nhận định chủ quan và kinh nghiệm có được từ mô hình vận hành quản lý trước đây.

Cùng đó, triển khai Hệ thống quản lý nguồn nhân lực (HRM) theo hướng mở, tích hợp với hỗ trợ AI. Chính sách cần thúc đẩy việc áp dụng các nền tảng HRM tiên tiến, bao gồm tuyển dụng, quản lý hiệu suất (PMS) và phát triển chuyên môn liên tục (LMS). Quan trọng hơn, việc tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI) vào các hệ thống này sẽ cho phép phân tích dự đoán về việc phát triển nguồn nhân lực (tuyển dụng, bồi dưỡng, giữ chân, lộ trình phát triển chuyên môn của đội ngũ).

Điều này cũng giúp xác lập các nhu cầu về khả năng chuyển đổi, điều động nhân sự phù hợp trong hệ thống; cá nhân hóa và đánh giá hiệu suất khách quan đối với đội ngũ. Mô hình quản trị dựa trên dữ liệu này thúc đẩy môi trường cởi mở, dựa trên năng lực, nuôi dưỡng một lực lượng lao động có kỹ năng cao và động lực lớn.

Chia sẻ về việc vận dụng các nguyên tắc quản trị hiện đại, quản lý tài chính, quản trị nhân sự theo hướng mở, ông Nguyễn Mai Trọng cho rằng, cần thực hiện nghiêm túc, đầy đủ “3 công khai” trong trường học. Tích cực huy động nguồn lực xã hội hóa để đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị giảng dạy, học bổng.

Xây dựng cơ chế đánh giá giáo viên dựa trên năng lực và kết quả công việc, không chỉ dựa vào thâm niên. Tạo môi trường làm việc dân chủ, lắng nghe, ghi nhận đóng góp và đề xuất từ giáo viên, nhân viên. Đồng thời, sử dụng phần mềm quản lý trường học để theo dõi dữ liệu học sinh, kế hoạch dạy học, tài chính, nhân sự một cách minh bạch và hiệu quả.

Đề xuất giải pháp nâng cao nhận thức và năng lực quản trị hiện đại, ông Nguyễn Minh Tuấn đề xuất, đội ngũ cán bộ quản lý cơ sở giáo dục cần được đào tạo lại và bồi dưỡng thường xuyên về quản trị nhà trường.

Đồng thời, thiết lập hệ thống đánh giá năng lực quản lý dựa trên sản phẩm đổi mới, không chỉ qua hồ sơ hành chính; khuyến khích mô hình quản trị mở – phân quyền – dân chủ; huy động nguồn lực xã hội hóa hiệu quả. Đặc biệt, cần thúc đẩy ứng dụng công nghệ trong quản lý với việc đưa các nền tảng quản lý học sinh, học tập, tài chính… vào vận hành nhà trường; đồng thời tăng cường tập huấn kỹ năng số cho đội ngũ quản lý.