Phát triển đường sắt đô thị tại TPHCM: Tìm cách tiếp cận mới

Nhiệm vụ làm 220 km đường sắt đô thị (Metro) đến năm 2035 với TPHCM là rất khó khăn, khi trên thực tế tuyến Metro số 1 phải mất tới 20 năm. Do đó, TPHCM phải tiếp cận cách làm, tư duy mới để hoàn thành mục tiêu.

Đề xuất thành lập tập đoàn phát triển Metro

Chủ tịch UBND TPHCM Phan Văn Mãi vừa chủ trì phiên họp lần thứ 4 của Hội đồng tư vấn triển khai thực hiện Nghị quyết số 98/2023/QH15 về thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù phát triển TPHCM và Tổ tư vấn đường sắt đô thị TPHCM.

Một trong những nội dung quan trọng của cuộc họp là bàn về đề án phát triển hệ thống đường sắt đô thị thành phố kết hợp mô hình phát triển đô thị theo định hướng phát triển giao thông công cộng (TOD) trên địa bàn.

Theo các chuyên gia, nhiệm vụ hoàn thành 200 km đường sắt đô thị đến năm 2035 theo Kết luận số 49-KL/TW năm 2023 của Bộ Chính trị “về định hướng phát triển giao thông vận tải đường sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” của TPHCM là rất khó khăn. Bởi thời gian thực hiện chỉ còn 12 năm; trong khi trước đó thành phố phải mất 20 năm để thực hiện tuyến Metro số 1.

Do đó, muốn thực hiện mục tiêu này, các chuyên gia cho rằng cần có tư duy khác, cách làm khác. Kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn đề xuất cần có tổ hợp đa ngành để thực hiện mục tiêu, bởi hiện có nhiều vấn đề nằm ngoài tầm với của Ban Quản lý đường sắt đô thị (MAUR) như quy hoạch, tài chính, quản lý.

Chuyên gia này đồng ý với đề xuất thành lập tập đoàn đường sắt đô thị và tập đoàn TOD. Tập đoàn này khi thành lập sẽ như một công ty cổ phần, trong đó cổ phần viên đầu tiên sẽ là các sở, ban, ngành tham gia đề án. UBND TPHCM là “nhạc trưởng”, điều phối nhịp nhàng hoạt động của các sở, ngành.

PGS.TS Vũ Minh Khương, thành viên Hội đồng tư vấn và Tổ tư vấn đường sắt đô thị cho rằng, cần có liên minh hành động gồm các lực lượng tinh nhuệ về đường sắt đô thị của cả nước và đại diện các bộ ngành, các chuyên gia và nhà đầu tư quốc tế để cùng làm hệ thống Metro.

Đại diện MAUR cho biết đã tiếp thu các ý kiến của Hội đồng tư vấn, các sở, ngành, chuyên gia trong nước và nước ngoài để điều chỉnh nội dung 14 cơ chế đề xuất nhằm giúp Hà Nội và TPHCM thuận lợi hơn trong việc triển khai tuyến đường sắt đô thị.

Cụ thể, MAUR đề xuất cho phép hai thành phố này được điều chỉnh cục bộ quy hoạch chung thành phố liên quan đến hệ thống đường sắt đô thị, gắn liền với vùng phụ cận các nhà ga nhằm đảm bảo đáp ứng các yêu cầu về hạ tầng kỹ thuật và xã hội theo những chuẩn mực của các thành phố đã thành công trên thế giới, đạt được các mục tiêu về phát triển đô thị.

Đồng thời, cho phép thực hiện thu hồi đất để thực hiện mô hình TOD ngay sau khi chủ trương đầu tư dự án tổng thể toàn hệ thống đường sắt đô thị được Quốc hội quyết định; cho phép sử dụng vốn ngân sách với cơ cấu 50% ngân sách địa phương và 50% ngân sách hỗ trợ của Trung ương để thực hiện thí điểm theo mô hình “sandbox” (khung thể chế thử nghiệm có kiểm soát đối với các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới - PV).

Tuyến Metro số 1 (Bến Thành - Suối Tiên) trong một lần chạy thử toàn tuyến. Ảnh: Nguyễn Tú - Lê Nam

Tiếp cận tư duy đa ngành

Tại phiên họp, TS Trần Du Lịch, Ủy viên Hội đồng Tư vấn chính sách tiền tệ quốc gia, Chủ tịch Hội đồng tư vấn thực hiện Nghị quyết 98 đề nghị các thành viên tập trung góp ý 14 cơ chế đề xuất của đề án phát triển hệ thống đường sắt đô thị TPHCM, tập trung vào 5 nhóm vấn đề.

Trong đó, thí điểm cho phép phê duyệt tổng thể đề án 200 km đường sắt cho nhiều dự án con vào một đề án tổng thể. TS Trần Du Lịch cũng đề xuất thảo luận về cơ chế tài chính; phương pháp triển khai; cơ chế để phát triển các ngành công nghiệp hỗ trợ đường sắt đô thị; cơ chế tổ chức triển khai, vận hành, phát triển đề án.

Các chuyên gia đề xuất phân cấp, phân quyền triệt để cho TPHCM trong thực hiện đề án, xây dựng hệ thống tiêu chuẩn quốc gia về đường sắt đô thị. Ngoài ra, cần chú trọng đào tạo nguồn nhân lực xây dựng, vận hành hệ thống đường sắt đô thị. Thành phố cần quan tâm hơn nữa đến nơi ở, cuộc sống của người dân bị ảnh hưởng bởi dự án; tăng cường truyền thông để người dân hiểu, đồng thuận và tham gia vào dự án;…

Tiếp thu ý kiến các chuyên gia, Chủ tịch UBND TPHCM Phan Văn Mãi nhấn mạnh, không chỉ đường sắt đô thị mà đối với các vấn đề khác, UBND TPHCM đang chỉ đạo có cách tiếp cận tổng thể và đa ngành theo mục tiêu phát triển bền vững, trong đó lấy người dân làm trung tâm. Hội đồng tư vấn và tổ chuyên gia tiếp tục quán triệt tinh thần này để hoàn thiện đề án.

Đối với việc xây dựng hệ thống đường sắt đô thị, Chủ tịch UBND TPHCM cho biết, tư duy đa ngành được TPHCM tiếp cận ngay từ đầu. Trong đó, Ban Quản lý đường sắt đô thị đóng vai trò thường trực, các sở, ngành liên quan phối hợp dưới sự chỉ đạo, điều hành của UBND thành phố.

Người đứng đầu chính quyền TPHCM cũng cho biết, thành phố sẽ rà soát lại ban chỉ đạo, tổ công tác để làm rõ trách nhiệm và kiểm soát các mốc thời gian, tiến độ để đảm bảo sự đồng bộ; nghiên cứu thêm về đề xuất thành lập tập đoàn đường sắt đô thị - TOD kinh doanh đa ngành…