Bóng đá (football, hay còn được gọi là soccer ở Hoa Kỳ), môn thể thao phổ biến nhất thế giới, từ lâu được cho là phát xuất từ nước Anh và người dân xứ sở sương mù luôn tự hào về điều này. Tuy nhiên, những khám phá khảo cổ mới cho thấy “trò chơi đẹp” có thể bắt nguồn từ Scotland.
Phát hiện bất ngờ
Đảo ngược các niềm tin truyền thống về môn “thể thao vua”, nhà sử học và khảo cổ học thể thao Ged O’Brien đã phát hiện bằng chứng thuyết phục cho thấy có một sân bóng vào thế kỷ 17 ở hạt Kirkcudbrightshire (Scotland). Nếu điều này đúng thì từng có một cuộc tranh tài bóng đá diễn ra từ nhiều thập niên trước khi Anh chính thức công nhận trò chơi này, và nhiều thế kỷ trước khi các câu lạc bộ chuyên nghiệp được thành lập.
Câu chuyện bắt đầu từ một lá thư của Samuel Rutherford, người đã phục vụ với tư cách là mục sư tại nhà thờ Anwoth Old Kirk từ năm 1627 đến năm 1638. Qua đó, ông bày tỏ sự không hài lòng khi thấy giáo dân chơi bóng đá vào các buổi chiều ngày Sabbath (ngày nghỉ ngơi của tuần) tại Mossrobin Farm, một địa điểm ngay phía Tây của Gatehouse of Fleet gần Solway Firth. Trong nỗ lực cấm các trò chơi, Rutherford được cho là đã ra lệnh đặt một hàng đá trên sân - loại biển báo “cấm chơi bóng” thô sơ nhưng hiệu quả.
Được thúc đẩy bởi manh mối hấp dẫn này, O’Brien và một nhóm các nhà khảo cổ học bắt đầu điều tra nghiên cứu và tìm thấy hàng thẳng gồm 14 viên đá lớn trên nông trại cũ ở Mossrobin. Phân tích đất cho thấy, những viên đá trên được sắp xếp vào thế kỷ 17, khoảng thời gian Rutherford viết thư khiếu nại của mình.
Phát hiện này cung cấp bằng chứng vật lý hiếm hoi về một sân chơi có tổ chức vào thời điểm mà các ghi chép bằng văn bản cực kỳ hiếm cho biết về hoạt động giải trí của tầng lớp lao động.
Theo O’Brien, tầm quan trọng của lá thư Rutherford không hề được cường điệu hóa. “Đây là một trong những câu quan trọng nhất mà tôi từng đọc trong lịch sử bóng đá, vì nó xác định cụ thể vị trí chính xác của sân bóng đá”, ông nói với tờ The Times.
Ông tin phát hiện này thách thức giả định lâu đời rằng, bóng đá hiện đại phát triển độc quyền từ các trường công lập Anh vào thế kỷ 19, đồng thời cho thấy nó có nguồn gốc lâu đời hơn các hoạt động giải trí của nước láng giềng Anh.
Cái nôi thực sự
Các nhà sử học thừa nhận nhiều hình thức chơi bóng thô sơ - thường hỗn loạn và bạo lực, đã tồn tại trong nhiều thế kỷ ở Hy Lạp cổ đại, La Mã, Trung Mỹ và Anh thời Trung cổ. Những phiên bản đầu tiên này, được gọi một cách phù hợp là “bóng đá đám đông”, bao gồm một nhóm người không được kiểm soát, đuổi theo giành một quả bóng qua các đường phố thị trấn, các cánh đồng nông thôn, thường dẫn đến thương tích nghiêm trọng và thiệt hại về tài sản.
Theo O’Brien, điều làm cho khám phá ở Scotland trở nên có ý nghĩa là nó chỉ ra một hình thức bóng đá có tổ chức và văn minh hơn, phù hợp hơn với môn thể thao ngày nay.
“Nếu bạn chơi bóng đá vào ngày nghỉ mỗi tuần, bạn phải tuân theo các quy tắc mà bạn đã đồng ý”, ông giải thích, “Bạn không thể chơi bóng đá bạo lực vì phải làm việc vào đầu tuần sau. Tôi luôn nghĩ bóng đá đã được chơi ở Scotland trong hàng trăm năm - không phải ‘bóng đá đám đông’, mà là bóng đá thực sự. Tất nhiên, luôn rất khó để chứng minh điều đó vì những người lao động không bao giờ ghi chép lại”.
Thay vì một đám đông vô luật lệ, người dân ở Anwoth dường như đã tham gia vào một trò chơi thường xuyên, có luật lệ, trước luật bóng đá ra đời ở Anh hơn hai thế kỷ. O’Brien lập luận rằng, phiên bản bóng đá này là “tổ tiên, ông bà của bóng đá thế giới hiện đại” và nhấn mạnh, sự đóng góp của Scotland vào sự phát triển của môn thể thao này từ lâu đã bị đánh giá thấp - một sai sót mà ông nhất định phải sửa chữa.
Phát hiện của O’Brien có thể có tác động sâu rộng. Sheffield FC, được thành lập vào năm 1857, hiện được công nhận là câu lạc bộ bóng đá lâu đời nhất thế giới, và việc thành lập Hiệp hội Bóng đá Anh vào năm 1863 đánh dấu sự khởi đầu của các quy tắc chính thức. Hiệp hội Bóng đá Scotland theo sau vào năm 1873.
Trước đó, năm 1872, Scotland và Anh đã chơi trận đấu quốc tế chính thức đầu tiên trên thế giới. Nhưng nếu người dân Anwoth chơi bóng đá thường xuyên, có tổ chức vào đầu những năm 1600, thì những mốc thời gian tiến hóa của bóng đá phải được xem xét lại.
Hơn nữa, nếu đây là những gì đã xảy ra thì sự thống trị ban đầu của Scotland trong bóng đá quốc tế bắt đầu có ý nghĩa hơn.
Như O’Brien chỉ ra, khi các đội Scotland lần đầu tiên thi đấu với các đội Anh, họ thường vượt trội hơn. “Điều đó hoàn toàn không có gì ngạc nhiên”, ông nói, “Bởi vì những người này đã đi trước 200 năm so với những gì người Anh đang làm”.
Trong khi các nhà sử học trước đây cho rằng sự trỗi dậy của bóng đá hiện đại là nhờ môi trường có cấu trúc của các trường công lập Anh, thì khám phá về Mossrobin Farm lại vẽ nên một bức tranh khác. O’Brien hy vọng Anwoth sẽ sớm được công nhận là nền tảng của lịch sử bóng đá thực sự.
