“Làm công tác biên khảo lịch sử, văn hóa của một vùng đất rất vất vả, suốt ngày phải khổ công sưu tầm, đi thực tế, phải biết xử lý tư liệu, trình bày công trình, miệt mài trong phòng với máy vi tính…
Niềm vui là sau khi bài được đăng trên báo hoặc in thành sách, nhìn “đứa con tinh thần” của mình ra đời. Song vui hơn nữa, mình có thêm kiến thức về văn hóa, về sau con cháu chúng ta còn biết nguồn gốc đình làng, di tích lịch sử, làng nghề truyền thống, ca dao tục ngữ…” - Nhà nghiên cứu Ngô Văn Ban tâm sự về những buồn vui nghề nghiệp.
Từ nhà giáo đến nhà nghiên cứu
Chúng tôi tìm đến nhà nghiên cứu Ngô Văn Ban tại đường 23 tháng 10, thuộc vùng ngoại ô ven thành phố Nha Trang (Khánh Hòa). Căn nhà gác lửng, bên dưới là trường mầm non, trên gác là nơi sinh hoạt gia đình.
Ông dắt chúng tôi lên căn phòng riêng của mình. Đó là một căn phòng lớn chứa đựng sách báo, xếp thành kệ, thành hàng, đủ thể loại, nhiều vô kể, giống như một thư viện của huyện.
Ông bảo: “Từ nhỏ, mình đã có thói quen nghiện đọc sách báo. Sách thể loại nào cũng đọc, miễn là chữ, miễn là sách. May mà vợ mình làm nghề giáo viên, cũng là người thích đọc sách. Chính vì vậy, mỗi lần đi đâu có quyển sách hay đều mua về, dần dần mấy chục năm qua, mới có được tủ sách gia đình như hôm nay…”.
Ở trong căn phòng của ông, chúng tôi như lạc vào thế giới sách.
Nhà nghiên cứu Ngô Văn Ban sinh ngày 6/5/1943, quê ở Khánh Hòa, trước đây vốn là nhà giáo.
Ông tốt nghiệp Trường Đại học Sư phạm Huế, khóa Phan Chu Trinh (1966 - 1970), ban Việt - Hán. Ông từng dạy các trường THPT ở Ninh Hòa, Diên Khánh, rồi Hà Huy Tập (Nha Trang); trải qua nhiều chức vụ quản lý giáo dục. Năm 1998, ông được phong Nhà giáo Ưu tú.
Ông tâm sự, ngay từ thời sinh viên đã đam mê viết lách. Ban đầu ông tập tành sáng tác thơ, truyện, nhưng ông thấy không hợp với khả năng mình nên chuyển sang nghiên cứu và cũng có bài đăng báo, tạp chí.
Những tác phẩm đầu đời ấy, vui lắm, lưu luyến mãi không quên, chính vì vậy nó thôi thúc những tác phẩm tiếp theo. Vừa dạy, vừa quản lý trường học, ông không có thời gian sưu tầm, nghiên cứu cho đam mê của mình. Song trong lòng vẫn nung nấu, vẫn ấp ủ….
Năm 2004, ông nghỉ hưu nên có thời gian tập trung vào công việc nghiên cứu nhiều hơn. Bốn năm sau, ông ra cuốn sách đầu tiên với tựa đề: “Địa danh Khánh Hòa xưa và nay”, đoạt giải Nhì chuyên ngành Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam (Hội VNDGVN).
Năm 2010, Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam liên kết với Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin - Hà Nội ấn hành cuốn sách. Đây cũng là tài liệu nghiên cứu đầu tiên về địa danh Khánh Hòa, có đến 7 - 8 trăm mục từ, được đánh giá là một “cuốn từ điển” về Khánh Hòa.
Nhiều người quen biết, khi đọc cuốn sách xong gặp ông gọi đùa: “Nhà Khánh Hòa học”. Như được đà, ông đắm chìm trong đam mê nghiên cứu, từ đây...
 |
| Dù tuổi đã cao, nhà giáo Ngô Văn Ban vẫn say mê với công tác nghiên cứu |
Mong thời gian chậm lại
Hàng ngày dù nắng hay mưa, ông đều làm việc cật lực. Ban ngày ông lặn lội về các huyện, tìm đến những làng nghề truyền thống như đúc đồng, bánh tráng, làm nem… phỏng vấn, ghi chép, viết bài. Những huyện gần thì ông đi xe buýt, những huyện xa thì ông đi xe đò. Có nhiều khi trễ chuyến xe ông phải ở luôn cơ sở.
May mà ông vốn là nhà giáo đã 34 năm trong nghề nên ông đi đến chỗ nào cũng có học trò yêu quý giúp đỡ tận tình. Rồi đêm về, ông lại ngồi một mình gõ vi tính… ghi ghi, chép chép đánh dấu các thư mục.
Chính vì lao động miệt mài như vậy, năm 2011 ông lại cho ra đời tiếp 2 cuốn sách nghiên cứu, sưu tầm “Một số nghề, làng truyền thống và văn hóa ẩm thực Khánh Hòa” do Hội VNDGVN liên kết xuất bản với NXB Thanh Niên và “Chân dung con người qua cái nhìn Việt Nam” (tập 1) do Hội VNDGVN liên kết xuất bản với NXB Dân Trí.
Đến năm 2013, ông ra tiếp tập 2, tập 3 cùng một chủ đề. Riêng về cuốn sách chủ đề này, ông đã tìm tòi trong gian sách nhà mình, trong thư viện, chọn lọc hơn 80 tài liệu tham khảo, trong đó có 23 cuốn từ điển các loại.
Ngoài ra, ông còn gặp gỡ các bậc cao niên có vốn hiểu biết rộng về ca dao, tục ngữ để ghi lại những câu từ chỉ về diện mạo con người. Giới thiệu về tập sách của mình, ông cho rằng, ca dao, tục ngữ, câu đố… của người xưa rất tinh tế, những ý tứ khen chê, phê phán rất dí dỏm. Bộ sách này, tập nào cũng dày hơn 500 trang và đều được giải thưởng chuyên ngành của Hội VNDGVN.
Ngoài những đầu sách cho riêng mình, ông còn tham gia làm đề tài khoa học trong tỉnh và làm chung nhiều công trình với nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Võ Triều Dương.
Tiêu biểu trong hai năm 2013 và 2014, ông và nhà nghiên cứu Võ Triều Dương cho ra đời hai cuốn sách: “Hái lượm và săn bắt của người dân Khánh Hòa xưa” và “Chợ, quán ở Ninh Hòa xưa và nay”. Hai cuốn sách này, đều đoạt giải nhì chuyên ngành Hội VNDGVN.
Ông tâm sự: “Một người ở Nha Trang, một người ở Ninh Hòa, làm chung việc đi lại rất khó khăn. Hai anh em phải đi nhiều nơi trong các huyện trong tỉnh để tìm hiểu, phỏng vấn, chụp hình… Khổ nhất là đi tìm các dụng cụ săn bắt heo rừng xưa mà nay ít ai còn lưu giữ.
Viết về các chợ ở các xã, phường Ninh Hòa, có chợ nay không còn dấu tích, phải tìm trong thư tịch, phỏng vấn người già. Ngoài ra, còn phải tìm hiểu thêm nghề mua bán rong trong các làng xã, những mánh khóe gian lận trong nghề mua bán... May mà hai anh em cùng tâm đắc đề tài này, nên làm việc quên đi mệt mỏi. Vui nhất là mình có thêm kiến thức về văn hóa vùng đất đó…”.
Năm 2015, ông lại tiếp tục đoạt giải Nhì chuyên ngành Hội VNDGVN với bản thảo cuốn sách mang tựa đề: “Tìm hiểu địa danh Việt Nam: Địa danh dọc đường ven biển Khánh Hòa qua ca dao, truyền thuyết, tín ngưỡng dân gian địa phương - Quảng Nam, những địa danh ghi dấu qua ca dao xứ Quảng”.
Ông nhớ lại: “Cũng khá vất vả tìm tư liệu, nhất là đề tài nằm ở Quảng Nam, tôi không có điều kiện ra nhiều lần như các cuốn sách khác. Cũng may, ngoài là hội viên Hội VNDG VN, hội viên Hội VNDG Khánh Hòa, tôi còn là hội viên Hội VNDG Đà Nẵng.
Chính vì vậy, sau khi hoàn thành bản thảo, tôi có gửi ra Đà Nẵng nhờ số anh em đọc, góp ý, sửa chữa, bổ sung. Nhân đây, tôi cũng gửi lời cám ơn các anh em, đồng nghiệp đã hỗ trợ cho tôi hoàn thành tác phẩm này”.
Ông dự định trong năm nay cũng như những năm kế tiếp sẽ ra những cuốn sách: “Chân dung con người qua cái nhìn Việt Nam” (tập 4) và “Những mảnh ghép biển đảo văn hóa Khánh Hòa”. Ông tâm sự: “Chỉ mong sao sức khỏe tốt. Mong thời gian chậm lại, để mình tiếp tục làm việc, cống hiến...”.
