Các định hướng xây dựng chủ đề dạy học
Việc xây dựng chủ đề dạy học theo một trong các định hướng sau đây:
Chủ đề đơn môn: Là các chủ đề được xây dựng bằng cách cấu trúc lại nội dung kiến thức theo môn học trên cơ sở nghiên cứu chương trình SGK hiện hành đảm bảo các yêu cầu về chuẩn kiến thức, kỹ năng, thái độ.
Chủ đề liên môn: Bao gồm các nội dung dạy học gần giống nhau, có liên quan chặt chẽ với nhau (có thể đang trùng nhau) trong các môn học của chương trình hiện hành, biên soạn thành chủ đề liên môn.
Xét nội dung của chủ đề liên môn, điều kiện về đội ngũ giáo viên... để đưa chủ đề liên môn vào kế hoạch dạy học của một môn học nào đó do hiệu trưởng nhà trường/giám đốc trung tâm quyết định (trên cơ sở trao đổi, thống nhất với giáo viên bộ môn liên quan, có sự tương trợ của nhóm/ tổ chuyên môn, Hội đồng bộ môn để không dạy lại nội dung trùng lặp đã tích họp trong chủ đề liên môn).
Chủ đề tích hợp, liên môn: Có nội dung giáo dục liên quan đến các vấn đề thời sự của địa phương, đất nước. Ví dụ: Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Bác Hồ; bảo vệ chủ quyền biên giới, biển đảo; bảo vệ và sử dụng hiệu quả các nguồn năng lượng, tài nguyên nước, tài nguyên khoáng sản;
Biến đổi khí hậu và phòng chống thiên tai; bảo vệ và phát triển bền vững môi trường sống; giới và bình đẳng giới; an toàn giao thông; sử dụng di sản văn hóa trong dạy học;... nhằm tăng cường năng lực thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, giáo dục đạo đức và giá trị sống, rèn luyện kỹ năng sống, hiểu biết xã hội, thực hành pháp luật.
Các chủ đề tích hợp, liên môn này được bổ sung vào hoạt động giáo dục nào đó do hiệu trưởng nhà trường/ giám đốc trung tâm quyết định.
Quy trình xây dựng chủ đề dạy học
Quy trình xây dựng chủ đề dạy học phải đảm bảo các khâu cơ bản sau:
Rà soát nội dung chương trình, SGK hiện hành để điều chỉnh, sắp xếp hợp lý những nội dung trong SGK của từng cấp học, trong từng môn học.
Các hoạt động "Vận dụng" và "Tìm tòi, mở rộng" là hết sức cần thiết và quan trọng, giúp cho việc phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh. Giáo viên cần phải tổ chức thực hiện đầy đủ và hiệu quả.
Tuy nhiên, giáo viên cần hiểu rõ rằng, không được/không nên yêu cầu tất cả học sinh phải thực hiện giống nhau đối với các hoạt động này; sản phẩm học tập của mỗi học sinh/nhóm học sinh trong các hoạt động này có thể không giống nhau.
Bổ sung, cập nhật những thông tin mới; cấu trúc, sắp xếp lại nội dung dạy học thành các chủ đề dạy học mới (giáo viên chịu trách nhiệm về tính khoa học, tính logic, đảm bảo theo chuẩn kiến thức, kỹ năng và thái độ, phù hợp đối tượng học sinh).
Lưu ý: Giáo viên cần xác định rõ lý do, sự cần thiết phải xây dựng lại các nội dung thành chủ đề dạy học trước khi thực hiện.
Số lượng tiết cho một chủ đề nên có dung lượng vừa phải (khoảng 2 đến 5 tiết) để việc biên soạn và tổ chức thực hiện khả thi.
Tổng sổ tiết của chương trình của từng môn sau khi biên soạn lại có chủ đề mới không vượt hoặc thiếu so với thời lượng quy định trong chương trình hiện hành.
Tùy từng chủ đề, điều kiện cơ sở vật chất và đối tượng học sinh mà giáo viên chủ động lựa chọn các phương pháp, kỹ thuật dạy học phù hợp: Nêu vấn đề, theo họp đồng, theo dự án...;
Đặc biệt cần chú ý áp dụng đúng quy trình, các bước thực hiện của các phương pháp dạy học, kỹ thuật dạy học tích cực theo quy định: Bản đồ tư duy, khăn trải bàn, động nã, sử dụng di sản văn hóa trong dạy học ...
Khai thác và sử dụng tối đa, hiệu quả các phương tiện, thiết bị, đồ dùng dạy học, đặc biệt là phòng học bộ môn và thư viện nhà trường, tránh tình trạng dạy chay, dạy học nặng về lý thuyết hàn lâm, ít kỹ năng thực hành, không gắn với thực tiễn.
Tiến trình xây dựng một chủ đề cụ thể
Các bước thực hiện có thể được gợi ý như sau:
Bước 1: Xác định tên chủ đề và thời lượng thực hiện;
Bước 2: Xác định các nội dung của chủ đề (xác định các đề mục, xây dựng những nội dung kiến thức của chủ đề);
Bước 3: Xác định chuẩn kiến thức, kỹ năng, thái độ và năng lực, phẩm chất cần hướng tới cho học sinh trong từng đề mục để thiết kế chuỗi hoạt động phù hợp;
Bước 4: Xây dựng bảng mô tả các cấp độ tư duy (nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng cao) cho mỗi đề mục hoặc chung cho cả chủ đề;
Bước 5: Xác định các sản phẩm cần hoàn thành hoặc biên soạn câu hỏi, bài tập tương ứng với các cấp độ tư duy đã mô tả (câu hỏi, bài tập dùng trong quá trình dạy học và KTĐG);
Bước 6: Cụ thể hóa tiến trình hoạt động học. Trong đó tiến trình hoạt động học là chuỗi hoạt động học của học sinh thể hiện rõ ý đồ sư phạm của phương pháp dạy học tích cực được áp dụng trong toàn bộ chủ đề.
Các hoạt động cơ bản cần đảm bảo
Mỗi chủ đề được thực hiện ở nhiều tiết học nên một nhiệm vụ học tập gồm một chuỗi hoạt động hoàn chỉnh có thể được thực hiện ở trong và ngoài lớp học.
Vì thế, trong một tiết học có thể chỉ thực hiện một số bước trong tiến trình sư phạm của phương pháp và kỹ thuật dạy học được sử dụng, về nguyên tắc, mỗi tiến trình/chuỗi hoạt động học được thiết kế trong chủ đề, đảm bảo các hoạt động cơ bản sau:
Chuỗi hoạt động trên lớp:
Hoạt động khởi động: Mục đích của hoạt động này là tạo tâm thế học tập cho học sinh, giúp học sinh ý thức được nhiệm vụ học tập, hứng thú học bài mới.
Giáo viên sẽ tạo tình huống học tập dựa trên việc huy động kiến thức, kinh nghiệm của bản thân học sinh; lưu ý cần đảm bảo rằng học sinh không thể giải quyết trọn vẹn với kiến thức, kỹ năng cũ mà cần phải học thêm kiến thức, kỹ năng mới trong các hoạt động "Hình thành kiến thức" và "Luyện tập" để hoàn thiện.
Hoạt động hình thành kiến thức: Mục đích của hoạt động này là giúp học sinh lĩnh hội được kiến thức, kỹ năng mới và đưa vào hệ thống kiến thức, kỹ năng đã có của bản thân.
Giáo viên sẽ dẫn dắt học sinh xây dựng kiến thức, kỹ năng mới của bản thân trên cơ sở đối chiếu kiến thức, kinh nghiệm sẵn có với những hiểu biết mới; kết nối/sắp xếp kiến thức, kỹ năng cũ và mới dựa trên việc phát biểu, viết ra các kết luận/khái niệm/công thức mới...
Hoạt động luyện tập: Mục đích của hoạt động này là giúp học sinh củng cố, hoàn tlìiện kiến thức, kỹ năng vừa lĩnh hội được.
Giáo viên sẽ yêu cầu học sinh thực hiện các nhiệm vụ để tạo ra một hoặc một số sản phẩm cụ thể hoặc làm các bài tập cụ thể giống như các nhiệm vụ, bài tập trong bước hình thành kiến thức, để diễn đạt được đúng kiến thức hoặc mô tả đúng kỹ năng đã học bằng ngôn ngữ theo cách của riêng mình.
Chuỗi hoạt động ngoài lớp:
Hoạt động vận dụng: Mục đích của hoạt động này là giúp học sinh vận dụng được các kiến thức, kỹ năng để giải quyết các tình huổng/vấn đề mới, không giống với những tình huống/vấn đề đã được hướng dẫn hay đưa ra những cách xử lý khác, hợp lý trước một tình huống/vấn đề đã gặp trong học tập hoặc trong cuộc sống.
Giáo viên sẽ hướng dẫn học sinh kểt nối và sắp xếp lại các kiến thức, kỹ năng đã học để giải quyết thành công tình huống/vấn đề tương tự tình huống/vẩn đề đã học (có thể có sự tham gia từ gia đình và cộng đồng)
Hoạt động tìm tòi mở rộng: Mục đích của hoạt động này là giúp học sinh không bao giờ bằng lòng, thỏa mãn với những gì đã học và hiểu rằng ngoài những kiến thức được học trong nhà trường còn rẩt nhiều điều có thể và cần phải tiếp tục học tập, học tập suốt đời.
Giáo viên cần khuyến khích học sinh tiếp tục tìm tòi và mở rộng kiến thức ngoài lớp học. Cụ thể là học sinh tự đặt ra các tình huống có vấn đề nảy sinh từ nội dung bài học, từ thực tiễn cuộc sống và vận dụng các kiển thức, kỳ năng đã học để giải quyết bằng những cách khác nhau.
Không khuôn mẫu việc thiết kế giáo án
Việc thiết kế giáo án, xây dựng tiến trình dạy học và tổ chức thực hiện chủ đề hoàn toàn linh hoạt, giao quyền chủ động cho giáo viên, không khuôn mẫu, cứng nhắc.
Trong một chủ đề có nhiều tiết học thì có thể soạn chung, không phải tách ra theo từng tiết, không phải lặp lại những phần chung (như mục tiêu chủ đề, yêu cầu chuẩn kiến thức, kỹ năng, thái độ... Những nội dung này chỉ ghi một lần nhưng đã phản ánh đầy đủ cho cả chủ đề).
Chủ đề có nhiều tiết học, giáo viên chủ động phân phối thời lượng, kiến thức phù hợp theo đối tượng học sinh; việc ghi sổ đầu bài theo thứ tự tiết trong phân phối chương trình/ kế hoạch dạy học của nhà trường/trung tâm (số tiết của mồi chủ đề nằm trong tổng số tiết của phân phối chương trình/kế hoạch dạy học).
Hiệu trưởng nhà trường/giám đốc trung tâm GDTX phê duyệt chương trình, kế hoạch của tổ/nhóm chuyên môn đề xuất và ban hành chính thức văn bản kế hoạch giáo dục/phân phối chương trình mới làm cơ sở để tổ chức thực hiện dạy học, hoạt động giáo dục của đơn vị, đồng thời xác định các biện pháp, điều kiện cần thiết đế thực hiện.
Đây là cơ sở pháp lý để các cấp quản lý giáo dục thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chương trình, kế hoạch giáo dục của đơn vị.
