Nhà văn Bùi Bình Thi sinh năm 1939 trong một gia đình giáo dân Tin lành ở xã Liên Bật, huyện Ứng Hòa, tỉnh Hà Đông cũ, nay thuộc thành phố Hà Nội. Nhiệt thành, sôi nổi và nồng hậu, hết lòng vì bạn bè đồng nghiệp-ông còn là một trong số các nhà văn sống nghiêm túc với nghề, có những đóng góp lớn lao cho văn học Việt Nam hiện đại với hơn 20 đầu sách. Trong đó, cuốn Tiểu thuyết Xiêng Khoảng mù sương đoạt giải cuộc thi tiểu thuyết lần thứ III do Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức (2006 - 2010)
Tôi bất ngờ khi nghe tin nhà văn Bùi Bình Thi mất. Cách đây 2 tuần, ông bảo sẽ qua Tòa soạn báo Giáo dục và Thời đại để xin mấy số báo Đặc biệt mang về đọc. Những năm trước, ông hay cộng tác viết bài cho báo. Nhuận bút tuy còm, nhưng ông bảo, ông thích sự ngay ngắn nghiêm túc của báo này.
Lâu không gặp, thỉnh thoảng ông gọi điện, nói rằng ông đang viết cuốn tiểu thuyết mới. Dự định cuối năm nay sẽ viết xong. Ông không biết đánh máy, ông bảo, ông ghét máy tính, vì “nó làm hỏng chữ nghĩa”. Nhà văn mà không viết bằng bút tay, mà bằng máy vi tính thì còn gì là cảm xúc - ông bộc bạch..
Những cuốn sách đã ra đời: Như Xiêng Khoảng mù sương, Dại tình, Kiếp người…đã ra đời từ những trang bản thảo viết tay cẩn thận, nắn nót đều tăm tắp của nhà văn. Vốn là BTV của tạp chí Nhà văn, Báo Văn nghệ…lại là biên tập viên có hạng, Bùi Bình Thi là người cẩn thận trong chữ nghĩa và ngôn từ. Ông phục Ma văn Kháng và Đỗ Chu. Ông bảo đó là những nhà văn viết có trách nhiệm với bạn đọc. Mỗi khi cần viện dẫn câu chuyện liên quan đến công việc cầm bút, ông lại dẫn chứng bằng thái độ ngay ngắn nghiêm túc về nghề của hai nhà văn - đồng thời cũng là những người bạn thân thiết của ông ông.
Tuy là nhà văn chuyên viết văn xuôi (tất nhiên có những nhà văn “đá” sang thơ và thành công là chuyện bình thường), Bùi Bình Thi là người thẩm thơ rất tinh tường và góp ý thẳng thắn. Mỗi khi gặp ông tại tòa soạn, ông lại nhắc nhở và “kích” tôi, phải làm thơ đi, làm tiếp đi… Câu đầu tiên khi gặp trao đổi qua điện thoại, ông hỏi: Lâu nay làm thơ được mấy bài, có bài mới không, đã ra tập thơ mới chưa? Cứ như vậy, ông thăm hỏi, khích lệ đồng nghiệp sáng tác, rồi chỉnh sửa từng từ-nếu như ông thấy câu từ sau ổn hơn.
Ông là cây bút đặc biệt khi viết tạp văn, tản văn. Với thể loại này, Bùi Bình Thi dẫn dụ con người vào bến bờ cảm xúc cùng tác giả, thông qua những sự việc rất đời thường. Tạp văn của ông khi ảo, khi tỏ, khi bay, khi chậm. Số liệu nhiều khi lại ngồn ngộn trong thể loại này. Tạp văn của ông giàu yếu tố văn hóa, thế sự, chính trị. Nhưng ngôn ngữ linh hoạt rất “bay” và “phiêu”.
Ông cũng là am hiểu Hán học, sẵn sàng vạch lá tìm sâu nếu như cuốn sách nào mắc lỗi về điển tích điển cố và dùng câu văn tùy tiện. Ông hay đọc và tìm hiểu, viết về sách Tôn giáo. Hai tập Kinh thánh vừa ra mắt cách đây mấy năm, được ông biên soạn, hiệu đính cẩn trọng. Khi tặng tôi, ông bảo, cứ đọc đi, hay lắm, chỗ nào chưa hiểu, bảo ông, ông giải thích cho rõ .
Là người đã từng trải qua chiến tranh, tham gia trong đội quân tình nguyện Việt Nam sang Lào làm nghĩa vụ quốc tế những năm tháng chống Mỹ, ông có những trải nghiệm về cuộc chiến với tất cả sự mất mát, bi hùng của cuộc chiến. Bao vui, buồn, cay đắng, mất mát, bao yêu thương với những nỗi niềm riêng chung được thể hiện qua Xiêng Khoảng mù sương…Ta như lạc trong quá khứ, nhờ những trải nghiệm đầy yêu thương, tinh tế của cảm xúc nhà văn dẫn đường qua từng nhân vật.
Mỗi trang sách, mỗi bài báo…đều gắn liền với những trăn trở, những trải nghiệm của ông. Hình ảnh một ông già lọ mọ trong đêm ngồi say sưa bên ánh điện sáng tác, để sớm hôm sau lại dậy sớm, sống cùng nhân vật. Tính cách và giờ giấc thất thường trong sinh hoạt, đã khiến bạn bè ông đôi khi “oan gia” trước những cơn thịnh nộ thất thường của ông. Nhưng, đằng sau những lời nói tưởng như rất bỗ bã và “phũ” ấy, ở ông, nhiều người vẫn nhận ra đây là con người đáng kính trọng, bởi chất lãng tử, hào hiệp, chỉn chu với nghề và coi trọng ân nghĩa..
Thời gian vừa qua, ông mải mê viết, không chú ý để ý đến sức khỏe của mình. Viết chạy đua với thời gian. Viết như đòi nợ cuộc đời. Viết như thể không kịp, rằng mai trang viết sẽ còn tiếp nối.
Vậy mà…giờ đây, trang viết vẫn mãi còn dang dở…
Ai đã từng là bạn của Bùi Bình Thi, đều hiểu rằng ông là con người nóng tính, nhiệt tình và nồng nhiệt nhưng rất sâu sắc. Yêu hay ghét rõ ràng. Đôi khi ông giận dữ, đáo để bởi sự phật ý, nhưng sau đó, ông lại quên ngay. Ông không để bụng ai bao giờ. Vì thế ai cũng quý ông.
Là người dễ mến, thông minh, hoạt ngôn, hay tếu đùa…nơi nào ông đến, nơi đó có tiếng cười sảng khoái. Cũng đã quen với tính bỗ bã, hào phóng và tốt tính nồng hậu của nhà văn, lâu không thấy ông đến tòa soạn, mọi người lại thấy nhớ và hỏi thăm.
Vốn người hào phóng, ông sẵn sàng đưa mũ, kính…đang sử dụng trên người - tặng bạn bè ngay. Chỉ cốt để bạn vui. Thế là được. Khi tập sách mới ra, trên tay không còn cuốn nào, ông sẵn sàng ra Hiệu sách…mua một tập về, lọ mọ viết ký tặng bạn bè. Với nụ cười hiền và tiếng cười sang sảng, cặp kính với hai mắt kính tròn đen vừa đủ che hai con mắt trên gương mặt mập tròn, đầu cạo trọc nhưng bộ râu lại dài, thỉnh thoảng ông giơ tay vuốt ve, diện mạo đặc biệt ấy đã khiến ông tạo nên sự bí ẩn và thích thú đối với người chung quanh.
Nghe tin ông mất, đồng nghiệp đau đớn, bất ngờ và thảng thốt. Học trò trường Viết văn Nguyễn Du, đã từng được ông giảng dạy, hướng dẫn đã khóc trên các trang facebook. Bởi ông không chỉ là nhà văn, ông còn là người thầy tâm huyết, giúp đỡ và đỡ đầu cho nhiều sinh viên, để sinh viên bước vào nghề văn một cách tự tin.
Dẫu có kẻ yêu, người không ưa cá tính mạnh mẽ của ông, vì ông nói thẳng mà không cần sợ mất lòng - nhà văn Bùi Bình Thi vẫn mãi là một con người đáng được kính trọng về nhân cách và nghề. Không phải ai cũng được yêu thương và quý trọng như nhà văn Bùi Bình Thi. Trong lòng độc giả, sinh viên, và đông đảo đồng nghiệp, nhà văn Bùi Bình Thi mãi là tấm gương lao động miệt mài, đầy nhiệt huyết, và ân tình với bạn bè.
Giờ nhà văn đã vào chốn mù sương… Ở nơi xa thẳm, cõi thiên đàng đang mở rộng đón ông. Tôi tin ông vẫn tiếp tục mê mải với những con chữ. Như ông nói, lên đường, thanh thản, và an lạc về bên nước Chúa. Tất cả như một chuyến đi dài. Cuộc đời là thế.
Nhà văn Bùi Bình Thi từng xuất bản hơn 20 đầu sách, trong đó có các tiểu thuyết nổi bật gồm Đường về cánh đồng Chum, Mặt trời trên đỉnh thác, Ban mai, Hành lang phía Đông, Xiêng Khoảng mù sương, Odessa một cuộc tình… Ông cũng là tác giả của các tập truyện vừa, truyện ngắn như Kiếp người, Mùa mưa đến sớm và nhiều tập bút ký, tạp văn. Tiểu thuyết Xiêng Khoảng mù sương đoạt giải cuộc thi tiểu thuyết lần thứ III do Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức (2006-2010).
