Có thể kể tới: Người Việt Nam đầu tiên nhận bằng tiến sĩ toán, Viện trưởng đầu tiên của Viện Toán học Việt Nam, Chủ tịch đầu tiên của Hội Toán học Việt Nam, Hiệu trưởng đầu tiên của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội...
Chào đời ngày 29/3/1918 tại làng Lạc Thiện, xã Trung Lễ, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh, Lê Văn Thiêm là con út trong gia đình có 12 người con của ông bà Lê Văn Nhiễu.
Năm 1930, song thân đều khuất bóng, Lê Văn Thiêm vào Bình Định tựa nhờ anh cả Lê Văn Kỷ - tiến sĩ khoa thi cuối cùng của nền giáo dục phong kiến vào năm Kỷ Mùi 1919, niên hiệu Khải Định thứ tư.
Học Collège de Quy Nhơn, Lê Văn Thiêm thi đỗ đầu Cao đẳng tiểu học năm 1937, sau đó chỉ 3 tháng thì thi đỗ tú tài phần 1, năm sau thi đỗ tú tài toàn phần. Năm 1938, Lê Văn Thiêm ra Hà Nội, theo học lớp PCB (Physique, Chimie, Biologie: Lý, Hóa, Sinh), năm 1939 thi đỗ thứ nhì nên được nhận học bổng du học Pháp.
Cử nhân, thạc sĩ, rồi tiến sĩ toán ở Pháp và Đức
Năm 1939, Lê Văn Thiêm trở thành sinh viên khoa Toán tại École Normale Supérieure de Paris / Đại học Sư phạm Paris. Thế chiến II bùng nổ, bị gián đoạn đèn sách, đến năm 1943, ông mới tiếp tục việc học và năm sau nhận bằng thạc sĩ toán.
Được học bổng của quỹ Alexander von Humboldt, Lê Văn Thiêm sang Đức làm luận án tiến sĩ toán “Về việc xác định kiểu của một diện Riemann mở đơn liên” tại Đại học Göttingen do nhà toán học Hans Wittich hướng dẫn. Bảo vệ thành công luận án nọ ngày 4/4/1946, Lê Văn Thiêm trở thành người Việt Nam đầu tiên cầm trong tay bằng tiến sĩ toán ngày 8/4/1946.
Mở rộng nội dung luận án, Lê Văn Thiêm viết bài “Một số kết quả về vấn đề kiểu của các mặt Riemann” bằng tiếng Đức và đăng tạp chí chuyên đề quốc tế Commentarii Mathematici Helvertici năm 1947. Theo nhận định của GSTSKH Hà Huy Khoái, công việc ấy khiến Lê Văn Thiêm trở thành “người khai sinh toán học Việt Nam đương đại”.
Năm 1948, Lê Văn Thiêm đại diện Việt Nam qua Ba Lan tham dự Hội nghị Hòa bình thế giới. Cùng năm đó, tại Pháp, nhờ sự hướng dẫn của chuyên gia hàng đầu về hàm giải tích là GS Georges Valiron, Lê Văn Thiêm bảo vệ thành công luận án tiến sĩ khoa học quốc gia “Về bài toán ngược phân phối giá trị các hàm phân hình”.
.jpg "Tượng đồng GS TSKH Lê Văn Thiêm (1918 - 1981) do nhà điêu khắc Hà Trí Dũng tạc dựng trước Nhà Hiệu bộ Trường Đại học Sư phạm Hà Nội ngày 5/10/2011. Ảnh: Phanxipăng")
Hồi hương, tài tình xây dựng đất nước
Năm 1949, Lê Văn Thiêm quyết định thôi giảng dạy tại Đại học Zurich ở Thụy Sĩ, trở về Việt Nam tham gia cuộc đấu tranh giành độc lập cho Tổ quốc. Máy bay đưa ông rời Paris đến Bangkok, thủ đô Thái Lan. Từ đó, theo đường bộ xuyên qua Campuchia, ông vào rừng U Minh, công tác tại Sở Giáo dục Nam Bộ từ ngày 19/12/1949. Năm 1951, Chính phủ điều động Lê Văn Thiêm ra Việt Bắc nhận nhiệm vụ mới. Tại đấy, ông gặp những trí thức từ Pháp hồi hương như mình: Tạ Quang Bửu, Trần Đại Nghĩa…
Ngày 11/10/1951, theo Nghị định 276 của Bộ Quốc gia Giáo dục Việt Nam, Trường Sư phạm Cao cấp được thành lập. Đó chính là Trường Đại học Sư phạm Hà Nội hiện nay. GSTSKH Lê Văn Thiêm trở thành Hiệu trưởng đầu tiên của trường này, nhiệm kỳ 1951 - 1954.
Cũng nhiệm kỳ 1951 - 1954, GSTSKH Lê Văn Thiêm đồng thời làm Hiệu trưởng đầu tiên của Trường Đại học Khoa học cơ bản. Giai đoạn 1957 - 1970, Lê Văn Thiêm được cử giữ chức vụ Hiệu phó Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, kiêm Chủ nhiệm khoa Toán trường này.
Nghiên cứu công trình về ứng dụng hàm biến phức trong lý thuyết nổ, vận dụng phương pháp Lavrentiev, Lê Văn Thiêm tham gia giải quyết tốt một số vấn đề thực tiễn ở Việt Nam: Tính toán nổ mìn buồng mỏ núi Voi lấy đá phục vụ xây dựng khu gang thép Thái Nguyên (1964); phối hợp với Cục Kỹ thuật thuộc Bộ Quốc phòng lập bảng tính toán nổ mìn làm đường (1966); phối hợp với Viện Thiết kế của Bộ Giao thông Vận tải tính toán nổ mìn định hướng để tiến hành nạo vét kênh nhà Lê từ Thanh Hoá đến Hà Tĩnh (1966 - 1967).
Năm 1966, Lê Văn Thiêm làm Chủ tịch đầu tiên của Hội Toán học Việt Nam. Ông cũng là một trong những người sáng lập các lớp chuyên toán và tạp chí Toán học và tuổi trẻ.
Lê Văn Thiêm tiếp tục nghiên cứu những vấn đề ứng dụng thỏa đáng trong hoàn cảnh Việt Nam như tính toán nước thấm và chế độ dòng chảy cho các đập thuỷ điện Hòa Bình ở tỉnh cùng tên và thủy điện Vĩnh Sơn ở tỉnh Bình Định, tính toán chất lượng nước cho công trình thuỷ điện Trị An ở tỉnh Đồng Nai… Từ đó, Lê Văn Thiêm đề xuất một phương pháp độc đáo sử dụng nguyên lý thác triển đối xứng của hàm giải tích để tìm nghiệm tường minh cho bài toán thấm trong môi trường không đồng chất.
Năm 1980, Lê Văn Thiêm công tác tại Phân viện Khoa học Việt Nam tại TPHCM. Cũng tại đô thị này, ngày 3/7/1991, GSTSKH Lê Văn Thiêm từ trần.
Rất được tôn vinh
Nhiều nhà khoa học uy tín, như GS Hoàng Tụy, GS Viện sĩ Nguyễn Văn Hiệu… đánh giá cao năng lực cùng thành quả cống hiến của GS TSKH Lê Văn Thiêm.
Đã có 2 tượng đồng bán thân Lê Văn Thiêm được dựng tại sân Viện Toán học Việt Nam ở Hà Nội năm 2006, khuôn viên Trường Đại học Sư phạm Hà Nội năm 2011.
Hiện thời, hằng năm, với bậc THPT, Hội Toán học Việt Nam trao “giải thưởng Lê Văn Thiêm” cho 1 - 2 giáo viên dạy toán giỏi và 2 - 4 học sinh giỏi toán.
