Hai bên đường xanh mát bóng tràm xen lẫn những rừng tre cao ngút ngàn. Trong gió, trong mây của vùng đất kiên trung một thời bom đạn này như đang phảng phất đâu đây hào khí oai linh dấu xưa còn lưu giữ lại, thiêng liêng lạ thường.
Miền đất anh hùng
Theo những cư dân ngụ cơ lâu đời tại đây kể lại, Cái Ngang là tên một con rạch nhỏ chảy qua vùng đất này. Ngày 23/11/1940, nhân dân Cái Ngang đã anh dũng vùng dậy theo khởi nghĩa Nam Kỳ, tiến công giành được quyền chủ động trong một thời gian ngắn, thu 20 súng, đánh lui nhiều đợt tiến công lớn của thực dân Pháp tại thị trấn Cái Ngang.
Từ đầu năm 1949, Cái Ngang đã trở thành một căn cứ chiến lược quan trọng của Vĩnh Long, là nơi lãnh đạo, tiếp nhận chỉ thị, quân nhu, thuốc men, hàng hóa từ Sài Gòn - Chợ Lớn về để phân phối lại cho các tỉnh miền Tây. Năm 1966, Tỉnh ủy Vĩnh Long chọn Cái Ngang làm khu căn cứ chiến lược chủ yếu. Năm 1967, Tỉnh ủy chuyển hẳn về khu căn cứ cách mạng này.
Từ đây có biết bao chuyến tập kết vũ khí, tài liệu, bao lần đón đưa lãnh đạo về đây chỉ huy các trận đánh lớn. Trong thời gian dài, Mỹ - Ngụy tập trung càn quét bằng bộ binh, dùng máy bay phản lực ném bom ngày đêm quyết tiêu diệt, xóa trắng căn cứ đầu não Việt cộng nhưng đều thất bại. Cái Ngang vẫn hiên ngang bất khuất tồn tại xanh tươi một màu hy vọng.
Ông Trần Văn Sửu, trú tại xã Phú Lộc, người đã trải qua gần trọn đời sống gắn bó với mảnh đất quê hương, từ ngày Mỹ thế chân Pháp vào niềm Nam Việt Nam, bồi hồi nhớ lại: “Hồi đó ở đây chiến tranh ác liệt lắm, hầu như súng đạn nổ triền miên, địch càn quét từng gốc cây ngọn cỏ. Vậy mà cán bộ cách mạng mình vẫn bình yên trong sự chở che của nhân dân, cho tới ngày đại thắng. Giặc có súng mạnh xe lớn, nhưng không có lòng dân, nên thua mình là ở chỗ đó…”.
Ông Trần Văn Sửu, như bao người dân rất nhiệt tình khác ở miệt vườn Vĩnh Long, cũng là người đưa chúng tôi đi thăm và giới thiệu kỹ, một cách tự hào về khu di tích lịch sử cách mạng địa phương mình. Chúng tôi xúc động và dừng lại rất lâu trước các phương tiện, vật dụng, trang thiết bị thô sơ của những người anh hùng đã làm nên huyền thoại anh hùng. Đây chiếc vỏ lãi máy PS 16 bao lần đón đưa cán bộ, tiếp lương tải đạn trong mưa bom bão đạn của quân thù.
Đây khu căn cứ địa với đầy rẫy các loại cây Tra, Đủng đỉnh, Trâm bầu, Méc, Gõ nước… vẫn sừng sững nguyên sơ như những chứng nhân của lịch sử chiến tranh. Đó những hố bom từ những chiếc máy bay hiện đại của đế quốc Mỹ nay đang xanh tốt dưới những đám lục bình…. Rất bất ngờ khi tận mắt chứng kiến những cây cầu chông, bãi lửa được du kích ta ngụy trang khéo léo để quần thù sập bẫy, những công sự, những hầm trú ẩn, nơi học tập, hội họp, làm việc của lãnh đạo Tỉnh ủy Vĩnh Long xưa vẫn đang tồn tại với thời gian. Đặc biệt chúng tôi dừng chân khá lâu để chiêm nghiệm, thấm thía những vần thơ, lời hiệu triệu năm xưa được ghi lại trên Văn Bia di tích lịch sử.
Dấu ấn một thời khốc liệt
Từ năm 2001, Khu di tích lịch sử cách mạng Cái Ngang có diện tích 5 ha được đầu tư trùng tu, tôn tạo, xây dựng mới với các hạng mục chính: Bãi lửa, cầu chông, chốt bảo vệ, nhà thường trực, hội trường, hệ thống hầm trú ẩn, nhà thông tin, công sự chiến đấu, hệ thống hầm bí mật, hố bom, bãi đỗ xe, nhà lễ tân, nhà truyền thống, đường dẫn vào khu di tích, nhà dịch vụ…
Tháng 9/2003, khu di tích long trọng tổ chức khánh thành, đưa vào phục vụ khách tham quan. Hiện nay, đây là nơi được nhiều cơ quan trong và ngoài tỉnh đến tham quan, tìm hiểu. Đây còn là dịp để các tổ chức đoàn, đội, làm nơi sinh hoạt truyền thống, hành quân dã ngoại về nguồn, khơi dạy tình yêu quê hương, đất nước, tìm hiểu về thiên nhiên kỳ thú.
Đi trong khu rừng mát dịu âm âm, nghe tiếng chim kêu gợi nhớ một thời khai hoang mở đất. Băng qua những chiếc cầu bắt qua khe, qua rạch, đặt chân trên những lối mòn còn in đậm dấu chân của những người chiến sỹ năm nào. Tận mắt thấy những hố bom, hầm trú ẩn mới thấm thía những mất mát đau thương, sự chịu đựng kiên cường của những người cộng sản chân quê đã làm nên đại thắng hôm nay.
Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, Khu di tích Cái Ngang vẫn ngày ngày làm chứng nhân lịch sử kể lại cuộc đấu tranh gian lao mà anh dũng của quân dân Tam Bình nói riêng, Vĩnh Long nói chung. Rừng Cái Ngang vẫn xanh màu lá mới, những hố bom năm xưa vẫn vẹn nguyên để kể về tội ác quân thù. Văn Bia Cái Ngang vẫn sừng sững trong gió lộng như một lời nguyền son sắt với quê hương.
Xin mượn lời của ông Bùi Quang Huy - nguyên Bí thư Tỉnh ủy, Phó trưởng Ban Thường trực Ban Chỉ đạo Tây Nam Bộ - phát biểu trong một lần về thăm khu di tích lịch sử cách mạng Cái Ngang, để kết thúc bài viết nhỏ này: “Việc bảo tồn, sưu tầm di tích lịch sử căn cứ Cái Ngang là hết sức cần thiết và quý báu để giáo dục cho các thế hệ nhân dân Vĩnh Long nói riêng và dân tộc Việt Nam nói chung, đừng bao giờ quên những năm tháng gian khổ và khốc liệt của chiến tranh để đem lại hòa bình, độc lập và tự do cho ngày hôm nay. Khu di tích sẽ là bài học quý báu sinh động đối với thế hệ hôm nay và mai sau, luôn in sâu vào lòng mỗi người dân Việt Nam yêu nước”…
