Hoạt động NCKH trong trường phổ thông: Yếu tố nào quyết định?

Nghiên cứu khoa học ngày càng được quan tâm trong cơ sở giáo dục phổ thông, thể hiện rõ nhất ở sự phát triển về quy mô, chất lượng của cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học. Song, liệu có phải hoạt động này chỉ có thể làm tốt ở trường có điều kiện thuận lợi?

Thuận lợi không phải yếu tố quyết định

Thừa nhận trường thuận lợi về cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên, tài chính… sẽ dễ dàng tổ chức nghiên cứu khoa học hơn, nhưng cô Trần Thị Liên - Trường THCS Long Thới (Chợ Lách, Bến Tre) cho rằng, điều đó không có nghĩa trường điều kiện khó khăn không thể làm tốt.

Thực tế, nhiều học sinh trường khó khăn vẫn đạt thành tích cao trong các cuộc thi khoa học kỹ thuật. Yếu tố làm nên hiệu quả hoạt động nghiên cứu khoa học trong nhà trường là tinh thần sáng tạo, sự đam mê và nỗ lực của học sinh; đội ngũ giáo viên nhiệt huyết trong nghiên cứu khoa học, luôn đổi mới sáng tạo, có thể truyền cảm hứng cho học trò.

“Như Trường THCS Long Thới, dù không có điều kiện thuận lợi về cơ sở vật chất, tài chính… nhưng từ năm học 2018 - 2019 đến năm học 2024 - 2025, nhà trường đều có dự án tham gia cuộc thi khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung học cấp tỉnh và đoạt giải”, cô Trần Thị Liên chia sẻ.

Từ thực tiễn Trường THPT A Lưới (A Lưới, TP Huế), cô Hiệu trưởng Nguyễn Thị Thu Hằng nhận định: Thực hiện tốt hoạt động nghiên cứu khoa học không chỉ giới hạn ở trường có điều kiện thuận lợi, mà đơn vị khó khăn nếu có nỗ lực từ nhà trường, giáo viên, học sinh, vẫn có thể đạt kết quả đáng khích lệ.

Trường THPT A Lưới nằm ở khu vực miền núi, điều kiện thiếu thốn, học sinh chủ yếu là con em đồng bào dân tộc thiểu số, nhưng những năm qua, nhà trường vẫn tích cực triển khai hoạt động nghiên cứu khoa học, tham gia cuộc thi và đạt một số thành tựu. Học sinh của trường từng giành giải tại các cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp tỉnh nhờ những đề tài gần gũi với thực tiễn đời sống địa phương.

Tại trường, giáo viên tận dụng các nguồn lực sẵn có, tìm kiếm hỗ trợ từ tổ chức, cá nhân để giúp học sinh tiếp cận với phương pháp nghiên cứu. Nhà trường khuyến khích học sinh phát huy tính sáng tạo, tập trung vào vấn đề thiết thực như nông nghiệp, môi trường, văn hóa bản địa. Học sinh nhà trường cũng chịu khó nghiên cứu.

“Điều kiện thuận lợi là lợi thế nhưng không phải yếu tố quyết định” - khẳng định điều này, thầy Nguyễn Minh Tuấn - Hiệu trưởng Trường THCS Lưu Văn Mót (Vũng Liêm, Vĩnh Long) cho rằng, quan trọng là sự sáng tạo, đam mê của học sinh, hướng dẫn tận tình từ giáo viên và kết nối với các nguồn lực bên ngoài. Nếu có chiến lược đúng đắn, dù điều kiện hạn chế, trường vẫn có thể triển khai nghiên cứu khoa học hiệu quả và đạt thành công trong cuộc thi khoa học kỹ thuật.

“Trường THCS Lưu Văn Mót đóng trên địa bàn xã cù lao của huyện Vũng Liêm, người dân đa số làm nông, cơ sở vật chất thiếu thốn. Tuy nhiên với tinh thần ham học hỏi của học sinh, sự quan tâm, động viên của ban giám hiệu, giáo viên, học sinh đã mạnh dạn thực hiện các đề tài ứng dụng từ đời sống, cải tiến nông nghiệp...

Từ năm học 2022 - 2023 đến nay, trường có 15 dự án dự thi khoa học kỹ thuật các cấp với 10 giải cấp huyện, 3 giải cấp tỉnh; 2 dự án được chọn thi quốc gia”, thầy Nguyễn Minh Tuấn thông tin.

Tác động tới chất lượng giáo dục

Dù đạt một số kết quả khích lệ, nhưng theo cô Trần Thị Liên, hoạt động nghiên cứu khoa học trong trường phổ thông còn nhiều khó khăn. Theo đó, học sinh, phụ huynh chưa thực sự hiểu rõ tầm quan trọng, lợi ích của nghiên cứu khoa học. Học sinh không có nhiều cơ hội trải nghiệm thực tế. Giáo viên phần lớn tập trung vào chuyên môn, không có kinh nghiệm hoặc chuyên môn về nghiên cứu khoa học. Cơ sở vật chất, tài chính cho hoạt động này cũng khó khăn và sự kết nối với chuyên gia ở các trường đại học chưa chặt chẽ…

“Nâng cao chất lượng hoạt động nghiên cứu khoa học trước hết cần đẩy mạnh tuyên truyền về tầm quan trọng đến giáo viên, học sinh, phụ huynh học sinh. Lãnh đạo nhà trường quan tâm tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh, giáo viên hướng dẫn.

Giáo viên cần được bồi dưỡng, kiến thức, kỹ năng hướng dẫn nghiên cứu khoa học để hỗ trợ học sinh tốt hơn. Điều quan trọng nữa là sự hỗ trợ về tài chính cho hoạt động này; ưu tiên xét thi đua cuối năm cho giáo viên hướng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học đạt kết quả cao...”, cô Trần Thị Liên nêu giải pháp.

Chia sẻ khó khăn tương tự, cô Nguyễn Thị Thu Hằng cho rằng, yếu tố quyết định để triển khai tốt nghiên cứu khoa học là ban giám hiệu có kế hoạch rõ ràng, khuyến khích giáo viên, học sinh tham gia, tạo điều kiện tối đa về thời gian, cơ sở vật chất.

Nhà trường tạo môi trường khuyến khích học sinh đặt câu hỏi, tìm hiểu vấn đề thực tế, thử nghiệm các giải pháp; tập huấn, hướng dẫn kỹ năng nghiên cứu, trình bày đề tài khoa học; tìm kiếm sự hỗ trợ từ các trường đại học, tổ chức khoa học, doanh nghiệp hoặc chương trình hỗ trợ nghiên cứu.

Ông Phùng Quốc Lập - Phó Giám đốc Sở GD&ĐT Phú Thọ chia sẻ các giải pháp nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học trong trường phổ thông tại địa phương. Theo đó, truyền thông rộng rãi mục đích, ý nghĩa, nội dung, kế hoạch các cuộc thi khoa học kỹ thuật; nâng cao nhận thức về chất lượng giáo dục - đào tạo thông qua nghiên cứu khoa học.

Đồng thời, nâng cao năng lực nghiên cứu cho học sinh, giáo viên qua hội thảo, tập huấn bồi dưỡng; tạo điều kiện, khuyến khích thầy trò tham gia hội nghị, hội thảo khoa học và triển khai áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn cơ sở.

Khai thác hiệu quả tiềm lực đội ngũ; đưa nội dung hướng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học vào sinh hoạt của tổ/nhóm chuyên môn; giao nhiệm vụ cho giáo viên trao đổi, thảo luận về những vấn đề thời sự, nảy sinh từ thực tiễn để định hướng, hình thành ý tưởng dự án nghiên cứu của học sinh.

Cùng đó, phát triển câu lạc bộ nghiên cứu khoa học trong các cơ sở giáo dục. Phối hợp với nhà khoa học, cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng, cơ quan có liên quan trong hướng dẫn, đánh giá các dự án khoa học của học sinh và tạo điều kiện về cơ sở vật chất, thiết bị cho các em nghiên cứu khoa học, tham gia cuộc thi khoa học kỹ thuật...

Có chế độ ưu tiên, khuyến khích giáo viên, người hướng dẫn, học sinh có nhiều đóng góp tích cực trong hoạt động nghiên cứu khoa học. Từng bước đầu tư hạ tầng kỹ thuật, trang thiết bị phục vụ dạy học, nghiên cứu; có chiến lược, kế hoạch xây dựng hoạt động học tập gắn kết với phong trào nghiên cứu khoa học cho học sinh. Tăng cường xã hội hóa để có nguồn lực hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học và tổ chức thi khoa học kỹ thuật các cấp.