Đề kiểm tra là một trong những công cụ được dùng khá phổ biến. Ra đề kiểm tra là trách nhiệm của tổ chuyên môn, giáo viên. Nhiều trường giao tổ trưởng chuyên môn là người duyệt đề trước khi nộp về ban giám hiệu... Căn cứ quan trọng để thầy cô biên soạn đề kiểm tra là Công văn 8773/BGDĐT-GDTrH ngày 30/12/2010 của Bộ GD&ĐT.
Công văn này hướng dẫn quy trình 6 bước để biên soạn đề kiểm tra, gồm: Xác định mục đích của đề kiểm tra; hình thức đề kiểm tra; thiết lập ma trận đề kiểm tra (bảng mô tả tiêu chí của đề kiểm tra); biên soạn câu hỏi theo ma trận; xây dựng hướng dẫn chấm (đáp án) và thang điểm; xem xét lại việc biên soạn đề kiểm tra.
Công tác ra đề kiểm tra vẫn được các nhà trường coi trọng. Năng lực ra đề của thầy cô được rèn luyện từ thực tiễn và qua các cuộc tập huấn chuyên môn. Một đề kiểm tra đáp ứng yêu cầu giúp đo lường kết quả học tập/giáo dục chính xác hơn; từ đó người dạy có thông tin để điều chỉnh việc dạy học/giáo dục. Có điều, dường như lâu nay nhà trường, thầy cô mới chỉ chú trọng nhiều vào việc ra đề kiểm tra trên giấy theo cách truyền thống; việc đánh giá nhiều khi vẫn nặng theo tiếp cận nội dung, chưa đáp ứng yêu cầu phát triển phẩm chất, năng lực người học.
Quan điểm hiện đại về kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực chú trọng đến đánh giá quá trình để phát hiện kịp thời sự tiến bộ và vì sự tiến bộ của học sinh, từ đó điều chỉnh và tự điều chỉnh kịp thời hoạt động dạy - học. Quan điểm này thể hiện rõ coi mỗi hoạt động đánh giá như là học tập và đánh giá là vì học tập của học sinh. Ngoài ra, đánh giá kết quả học tập cũng được thực hiện tại thời điểm cuối quá trình giáo dục để xác nhận những gì học sinh đạt được so với chuẩn đầu ra.
Chuyên gia đã chỉ ra một số điểm khác biệt giữa đánh giá tiếp cận nội dung (kiến thức, kỹ năng) và đánh giá tiếp cận năng lực. Theo đó, đánh giá theo hướng tiếp cận nội dung thường sử dụng bài kiểm tra trên giấy, thực hiện vào cuối một chủ đề, một chương, học kỳ...; chú trọng và điểm số; nhấn mạnh sự cạnh tranh; tập trung vào kiến thức hàn lâm và quan tâm đến mục tiêu cuối cùng của việc dạy học.
Trong khi đó, đánh giá theo hướng tiếp cận năng lực sử dụng nhiều bài kiểm tra đa dạng (giấy, thực hành, sản phẩm dự án, cá nhân, nhóm…) trong suốt quá trình học tập; chú trọng vào quá trình tạo ra sản phẩm, chú ý đến ý tưởng sáng tạo, chi tiết của sản phẩm để nhận xét; nhấn mạnh sự hợp tác; quan tâm đến phương pháp học tập, rèn luyện của học sinh; tập trung vào năng lực thực tế và sáng tạo…
Thông tư 22/2021/TT-BGDĐT quy định về đánh giá học sinh THCS, THPT cũng quy định đa dạng các hình thức đánh giá. Theo đó, đánh giá thường xuyên được thực hiện thông qua hỏi - đáp, viết, thuyết trình, thực hành, thí nghiệm, sản phẩm học tập.
Đánh giá định kỳ được thực hiện thông qua bài kiểm tra (trên giấy hoặc trên máy tính), bài thực hành, dự án học tập. Thông tư 27/2020/TT-BGDĐT quy định đánh giá học sinh tiểu học cũng yêu cầu sử dụng đồng bộ, hài hòa các phương pháp đánh giá: Phương pháp quan sát, đánh giá qua hồ sơ học tập, các sản phẩm, hoạt động của học sinh; vấn đáp và kiểm tra viết.
Sử dụng phong phú, hợp lý các hình thức kiểm tra, đánh giá đòi hỏi thầy cô phải mất nhiều công sức, trí tuệ, thời gian hơn, nhưng đây là việc buộc phải làm, đặc biệt khi triển khai Chương trình GDPT 2018. Hoạt động đánh giá càng phù hợp, người dạy càng thu được thông tin tin cậy và có giá trị; từ đó góp phần thực hiện mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực của người học.
