Theo Cao ủy LHQ về tị nạn, hiện có khoảng 4,5 triệu người Afghanistan ở Iran. Năm ngoái, Iran đã trục xuất từ 1,3 đến 1,5 triệu người Afghanistan tị nạn. Nước láng giềng của Iran và Afghanistan là Pakistan thông tin chỉ riêng trong 6 tháng đầu năm nay họ đã trục xuất khoảng 130 nghìn người Afghanistan.
Đối với những người bị trục xuất thì tình cảnh chắc chắn sẽ ngày càng thêm khó khăn. Còn Iran, chuyện trục xuất người Afghanistan tị nạn là cách giúp giải quyết một vấn đề khó khăn, phức tạp và nhạy cảm về đối nội, đồng thời còn có thể là một con chủ bài về đối ngoại.
Biện giải cho kế hoạch này, Iran nêu lý do khó khăn và khó xử về chính trị và xã hội, kinh tế và tài chính do có quá nhiều người nước ngoài nói chung và người Afghanistan nói riêng chạy đến Iran.
Iran và Afghanistan có tới hơn 900 km biên giới chung trên bộ mà đa phần đều có địa hình hiểm trở, rất khó kiểm soát. Từ nhiều năm nay, người Afghanistan chạy sang Iran để tránh chiến tranh và chế độ chính trị quá khắc nghiệt của Taliban.
Người nước ngoài tị nạn đã trở thành gánh nặng kinh tế và tài chính lớn đối với nhà nước Iran và vấn đề nan giải, dễ bùng nổ bạo lực về chính trị và xã hội nội bộ quốc gia này. Nhìn nhận từ giác độ này thì sẽ thấy phía Iran có nhu cầu rất cấp thiết trên thực tế về giải quyết vấn đề người nước ngoài tị nạn mà mấu chốt và trọng tâm là giảm số lượng người Afghanistan.
Đồng thời, Iran còn có thể đạt được một số hiệu ứng thiết thực khác nữa. Trục xuất người Afghanistan đã chạy sang Iran tạo tác động răn đe, cảnh tỉnh và ngăn cản người Afghanistan khác tiếp tục tìm cách tị nạn ở quốc gia Hồi giáo này.
Ngoài ra, Iran còn buộc chính quyền Taliban hiện tại phải quan tâm và ưu tiên giải quyết vấn đề tị nạn này ở trong nước và với các đối tác bên ngoài liên quan. Nói theo cách khác, chính quyền Taliban sớm muộn cũng phải lụy Iran để giải quyết vấn đề này.
Mặt khác, việc đẩy trả nhiều triệu người Afghanistan tị nạn cũng còn giúp Iran có thêm con chủ bài đắc dụng trong quan hệ vốn không được suôn sẻ giữa Iran với Pakistan và EU. Người Afghanistan chạy trốn không tị nạn được ở Iran thì sẽ tìm cách đi nơi khác mà trước hết sẽ chọn điểm đến là Pakistan và EU.
Cả hai đối tác này cũng đều thực hiện việc đẩy trả người tị nạn về nơi họ xuất phát nên không thể chê trách cách làm này của Iran. Hiện nay, vấn đề người tị nạn và di cư ngày càng thêm trầm trọng đối với Pakistan và EU.
Đối với cả hai, nhu cầu phải hợp tác với Iran để giải quyết vấn đề tị nạn và di cư ngày càng thêm cấp thiết. Họ lụy Iran trong chuyện này thì phải chấp nhận trả giá thỏa đáng cho Iran trong chuyện khác.
