Vỏn vẹn một trang in
Trước đó Thúy Kiều đã khuyên Thúc Sinh về thăm Hoạn Thư. Rồi cha Thúc Sinh cho gọi chàng cũng nhắc chuyện về thăm vợ cả. Thế là Thúc Sinh chia tay Kiều.
Trong “Kim Vân Kiều”, đoạn này được bắt đầu từ chỗ: “Thúc Sinh cáo từ lui ra, trở về thuật lại cho Thúy Kiều biết ý kiến phụ thân như thế, rồi ngay đêm ấy nàng bèn sắm sửa mâm rượu để cùng Thúc Sinh tiễn hành” (trang 269 “Truyện Kiều” đối chiếu*).
Kết thúc đoạn là ở chi tiết: “Thúc Sinh quay ra bái biệt phụ thân và chúng bạn rồi lên ngựa đi về hướng Nam, tới Thổ Gia Đinh, đến sông Hoàng Hà, đáp thuyền sang huyện Vô Tích chỉ mất 6 ngày thì về đến nhà” (trang 277 sách đã dẫn). Số trang in là 8 trang.
Nguyễn Du viết từ câu thơ 1949 “Tiễn đưa một chén quan hà” đến câu thơ 1.526 “Nửa in gối chiếc nửa soi dặm trường”. Tổng số là 28 câu thơ lục bát, chỉ vỏn vẹn 1 trang in. Cuộc tiễn biệt này được các soạn giả sách giáo khoa trước nay trích gọn hơn nữa chỉ trong 8 câu mà thôi:
Người lên ngựa kẻ chia bào
Rừng phong thu đã nhuốm màu
quan san
Dặm hồng bụi cuốn chinh an
Trông người đã khuất mấy ngàn
dâu xanh
Người về chiếc bóng năm canh
Kẻ đi muôn dặm một mình xa xôi
Vầng trăng ai xẻ làm đôi
Nửa in gối chiếc, nửa soi dặm trường.
Làm khác những gì?
Đối sánh hai tác phẩm “Kim Vân Kiều” và “Thúy Kiều”, ta thấy Nguyễn Du đã làm khác những gì?
Đầu tiên, Nguyễn Du đã bỏ chi tiết “ngay đêm ấy nàng bèn sắm một mâm rượu để cùng Thúc Sinh tiễn hành”. Nhà thơ chỉ viết “tiễn đưa một chén quan hà”. Nguyễn Du rút gọn chuyện nghẹn ngào, sụt sùi, khóc lóc của hai người. Không có chuyện “Thúc Sinh nghẹn ngào đáp... Thúy Kiều sụt sùi nói... Nói xong hai người nhìn nhau cùng khóc” (trang 270). Thay vào đó, nhà thơ chỉ viết:
Cầm tay, dài ngắn thở than
Chia phôi ngừng chén hợp tan nghẹn lời
Hơn nữa, Nguyễn Du bỏ lời Thúc Sinh đề nghị Kiều “cùng nhau phú một bài thơ để làm kỉ niệm”; bỏ lời Kiều mời Thúc Sinh ngâm trước để nàng họa; bỏ hai bài thơ của Thúc Sinh, lời khen của Thúy Kiều và bài cổ phong họa lại của Kiều; bỏ chi tiết Kiều mỉm cười, rồi làm thêm 10 bài thơ “Kim tịch hà tịch” (đêm nay đêm nào). (trang 272 - 274).
Mặt khác, Nguyễn Du còn bỏ chi tiết Thúy Kiều rót một chén rượu đầy đưa cho Thúc Sinh và ngâm thêm bài thơ nữa để “tăng khí sắc lúc lên đường” (trang 275); bỏ chi tiết Thúc Sinh lại ngâm thêm một bài thơ. Ngâm xong kêu buồn ngủ; bỏ đoạn chuyện trò của Thúc Sinh với Kiều và việc hai người “lên giường đi ngủ”; bỏ chi tiết Thúc Sinh ngủ dậy, rửa mặt chải đầu chưa xong thì phu xe thúc giục, chàng “chỉ ngập ngừng nói lên hai tiếng “bảo trọng” rồi gạt lệ bước ra” (trang 276).
Đặc biệt, Nguyễn Du không nói đến việc “Thúc ông và những người làm công cùng các bạn chàng đến tiễn” khiến Thúy Kiều không ra khỏi cửa mà “nép vào tấm bình phong” và đồng thời bỏ chi tiết Thúc Sinh bái biệt phụ thân và chúng bạn rồi lên ngựa.
Trở lên là những điều Nguyễn Du bỏ bớt. Bây giờ nói đến sự khác biệt do Nguyễn Du thêm vào. Đó là, Nguyễn Du thêm vào cảnh tiễn biệt những câu thơ tả cảnh bên ngoài (Trong “Kim Vân Kiều”, Kiều và Thúc Sinh tiễn biệt ở trong nhà, trong đêm):
Sông Tần một dải xanh xanh
Loi thoi bờ liễu mấy cành Dương Quan
Nguyễn Du cũng đã đưa những lời Kiều nói với Thúc Sinh khi giục chàng về quê vào lời dặn dò lúc đưa tiễn 14 câu (từ câu 1.505 đến câu 1.518) và để hai người từ biệt nhau bịn rịn “Người lên ngựa, kẻ chia bào”, để Kiều nhìn theo chàng Thúc cho đến khi “khuất mấy hàng dâu xanh”.
Không chỉ thế, Nguyễn Du còn viết bốn câu để bình luận về sự chia tay đầy bịn rịn, luyến lưu của hai người:
Người về chiếc bóng năm canh
Kẻ đi muôn dặm một mình xa xôi
Vầng trăng ai xẻ làm đôi
Nửa in gối chiếc, nửa soi dặm trường.
Mười bảy sự điều chỉnh của Nguyễn Du (bỏ bớt và thêm vào) đã làm cho buổi Thúc Sinh từ biệt Thúy Kiều trở nên đặc biệt độc đáo.
Và bạn đọc được chứng kiến một bậc thầy về miêu tả cảnh vật, một bậc thầy về phân tích tâm lí nhân vật cũng như tấm lòng yêu thương, trân trọng của Nguyễn Du đối với mối tình Thúy Kiều với Thúc Sinh.
-----------------------
(*) Chúng tôi dùng cuốn “Truyện Kiều đối chiếu” của Phạm Đan Quế (bản dịch Kim Vân Kiều - Thanh Tâm Tài Tử của Tô Nam - Nguyễn Đình Diệm, Bản phiên Truyện Kiều - Nguyễn Du của Đào Duy Anh), Nhà xuất bản Hải Phòng, 1999, tái bản lần thứ nhất. Các chú thích số trang là theo sách đó để bạn đọc tiện đối chiếu.
