Khi có khả năng tự học, trẻ tham gia vào quá trình tự khám phá, phân tích, tổng hợp và luận giải. Từ đó, trẻ tự rèn luyện để trở nên tự tin, chủ động, độc lập, kiên trì trong học tập và cuộc sống.
Giúp trẻ phát triển tư duy
“Làm thế nào để đến giờ học, trẻ tự giác ngồi vào bàn? Làm sao để trẻ tập trung khi học?”. Đó là những câu hỏi mà hầu hết phụ huynh nào cũng đặt ra, khi dạy trẻ tự học.
Chị Trần Khánh Huyền (quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội) có hai con học lớp 8 và lớp 4 chia sẻ, ngày nào cũng như ngày nào, sau khi ăn cơm tối xong là hai con chị ngồi lì ở phòng khách bật tivi, xem hết chương trình này đến chương trình khác. Thậm chí, chị Huyền thường xuyên phải giục thì hai con mới chịu ngồi vào bàn học.
“Không ít lần tôi vào phòng để kiểm tra tình hình học tập của các con. Nhiều lần, tôi phát hiện con không những không tập trung học bài, mà còn đang lén đọc truyện tranh. Sau những lần như vậy, tôi có nhẹ nhàng khuyên bảo, thậm chí mắng, nhưng một thời gian rồi đâu lại vào đó”, chị Khánh Huyền than phiền.
Trong khi đó, anh Lê Tuân (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) chia sẻ: “Tôi đến nhà họ hàng, thấy con họ thường tự giác ngồi vào bàn học, bố mẹ không phải nhắc nhở. Đó cũng là điều tôi nể phục. Bởi, dù vợ chồng tôi bắt con làm thời khóa biểu hằng ngày, giờ nào làm việc gì, có thưởng, có phạt nếu vi phạm mà trẻ vẫn không tuân thủ. Thậm chí, dù đã ngồi vào bàn học, nhưng không có bố mẹ ngồi cạnh là thế nào con tôi cũng vừa học vừa làm việc khác như đọc truyện hay lôi trò chơi ra chơi”.
Tự học được xem là trung tâm của việc tự tiếp cận với kiến thức mới và giáo viên đóng vai trò là người hướng dẫn. Theo các chuyên gia, tự học sẽ giúp trẻ phát triển khả năng tư duy cá nhân so với phương pháp truyền thống là giáo viên giảng, học sinh lắng nghe và ghi chép. Khả năng này không chỉ hỗ trợ trẻ trong việc học, mà còn có thể phát triển trong tương lai sau này của con. Ví dụ, khả năng tư duy phân tích, tiếp cận được vấn đề sẽ giúp trẻ dễ dàng nhìn thấy hướng đi, cải thiện công việc và nâng cao hiệu suất.
Đối với giáo dục, việc tự học giúp trẻ phát triển tư duy. Do đó, trẻ sẽ thường xuyên hỏi giáo viên rất nhiều vấn đề để được giải đáp thắc mắc. Để hỏi được như vậy, trẻ sẽ phải chuẩn bị trước ở nhà. Vì thế, cơ hội trẻ tiếp cận với kiến thức cũng sẽ nhiều hơn. Do đó, phụ huynh cần giúp trẻ phát huy khả năng tự học để con phát triển bản thân và tốt hơn mỗi ngày.
Thực tế, việc phụ huynh nuông chiều quá mức có thể khiến trẻ mất đi tính tự giác. Trong khi đó, sự quản lý, thúc ép, kiểm soát cũng khiến trẻ chán nản, mệt mỏi, trở nên không muốn thực hiện bất kỳ việc gì. Chẳng hạn, những câu nhắc nhở như: “Con đã làm bài tập chưa?”, “Tại sao con lại vô kỷ luật như thế?”, “Mẹ đã nói nhiều lần sao con không thực hiện?”… nếu cha mẹ lặp đi lặp lại sẽ khiến trẻ chán nản. Sự kiểm soát và áp đặt quá nhiều của cha mẹ có thể sẽ khơi dậy phản kháng trong trẻ.
Các chuyên gia cho biết, tính tự giác của trẻ phải được bắt đầu từ khi trẻ có nhận thức đúng đắn, tự bản thân muốn học tập, làm việc. Tính tự giác không thể hình thành do bị cha mẹ ép buộc, hối thúc. Một bà mẹ ở Trung Quốc từng “cầu cứu” trên mạng xã hội, nhờ mọi người tư vấn: “Ngay từ khi con còn nhỏ, tôi đã thiết lập hàng loạt nguyên tắc như: Đi học về làm bài tập ngay; Không làm xong bài tập không được đi chơi; Viết nhật ký đều đặn mỗi ngày; Đọc một bài thơ cổ vào mỗi sáng thức dậy… Nhưng tại sao con tôi vẫn không tự giác, điểm số lẹt đẹt và ngày càng chống đối cha mẹ?”.
Trả lời câu hỏi trên, nhà giáo dục Tao Xingzhi của Trung Quốc cho biết: “Mọi đứa trẻ đều mong muốn bản thân được tự chủ. Cha mẹ chỉ bằng cách từ bỏ mọi loại kiểm soát, mệnh lệnh và yêu cầu với trẻ mới giúp trẻ tự giác thực hiện. Hãy tôn trọng mong muốn của trẻ, cho trẻ cơ hội tự chủ, nêu ra quan điểm cá nhân, sáng tạo những điều yêu thích”.
Cần sự đồng hành từ phụ huynh
Theo chị Aki Nguyễn - tác giả cuốn “Kỹ năng tự học cho trẻ tiểu học”, ngày nay, cha mẹ đang bị “bội thực” bởi những kiến thức và chương trình giáo dục được quảng cáo trên các nền tảng mạng xã hội. Nhiều cha mẹ hoang mang, không biết nên giáo dục con theo hướng nào trong giai đoạn tiểu học.
Thực tế, ở độ tuổi tiểu học, điều con cần nhất ở cha mẹ là sự làm gương. Cha mẹ làm gương khi đối diện với những khó khăn của cuộc sống, duy trì tinh thần ham học hỏi, sống có đạo đức để con noi theo.
Theo tác giả này, trong gia đình hiện đại, sự kết nối và trải nghiệm chung đang mất dần. Nhiều cha mẹ dành hết thời gian đi làm với mong muốn kiếm thật nhiều tiền cho con được học ở những ngôi trường, lớp học thêm tốt nhất.
Song, cũng có rất nhiều đứa trẻ lớn lên cô đơn trong chính ngôi nhà của mình, không tìm thấy giá trị của bản thân, hoặc không còn nghe lời cha mẹ khi bước vào tuổi teen chỉ vì mất kết nối ở giai đoạn tiểu học.
Tiểu học là giai đoạn quan trọng nhất để cha mẹ xây dựng sự gắn kết với con thông qua lắng nghe, tin tưởng, dành thời gian cùng con có nhiều trải nghiệm chung. “Điều tuyệt vời nhất cha mẹ có thể làm cho con là hãy cho con một gia đình đủ bình an, cha mẹ đủ thời gian để lắng nghe con, đủ kiên nhẫn để làm gương cho con”, chị Aki Nguyễn chia sẻ.
Trong cuốn sách “Bình tĩnh rèn con kỹ năng tự học”, tác giả Thủy Đỗ chia sẻ, mục đích của tự học ở nhà không nên chỉ bao gồm việc làm bài tập thầy cô giao cho. Thay vào đó, tự học nên là một thói quen để trẻ gợi nhớ lại những gì đã học, nhưng đồng thời phải tự tìm hiểu và có tâm thế chuẩn bị cho việc học của ngày hôm sau, hoặc mở rộng tìm hiểu thêm những chủ đề mà trẻ hứng thú. Việc cha mẹ rèn cho con thói quen tự học ở nhà mỗi tối là vô cùng quan trọng.
Cũng theo tác giả Thủy Đỗ, việc trẻ tự học ở nhà còn giúp bé duy trì và phát triển khả năng tự tìm tòi kiến thức, cũng như có thêm hiểu biết bên ngoài thông qua việc đọc sách. Thói quen này nhà trường không thể nào có đủ thời gian để rèn cho trẻ. Vì vậy, việc rèn cho trẻ thói quen tự học là rất quan trọng. Phụ huynh phải là người chủ động giúp trẻ có những kỹ năng tự học cần thiết, thay vì giao phó việc này cho nhà trường.
Bên cạnh đó, việc học ở nhà mỗi tối sẽ tạo cho trẻ tâm lý rằng, học tập là một điều hiển nhiên. “Trẻ em ít khi yêu thích việc học. Trẻ rất tò mò, ham vui, mau chán, mau quên, thích những gì sinh động, nhưng việc học ở trường hiện nay lại xoay quanh phiếu bài tập, xoay quanh việc viết và học thuộc lòng. Vì vậy, nếu bắt buộc trẻ yêu thích việc học ở trường, điều đó sẽ rất khó khăn vì nó ngược lại với tâm lí lứa tuổi của các em”, nữ tác giả cho biết.
Theo chị Thủy Đỗ, cha mẹ nên tạo tâm thế học tập cho trẻ bằng cách duy trì cho con thói quen học tập đều đặn, nhất là đối với trẻ mẫu giáo và cấp 1, khi khả năng làm việc theo thói quen của các bé còn yếu. Với lứa tuổi này, sau 2, 3 ngày nghỉ, việc phải tập trung vào học tập có thể khá khó khăn. Vì vậy, việc duy trì thói quen học mỗi tối ở nhà cho trẻ là cực kì cần thiết.
Khích lệ đúng cách
Theo giáo viên Đặng Thục Hà My - Trung tâm Anh ngữ Bình Minh (Hà Nội), quá trình chủ động học tập đối với trẻ tiểu học sẽ gặp nhiều khó khăn. Vì vậy, phụ huynh có thể ủng hộ, khích lệ tinh thần của trẻ bằng những lời khen ngợi đúng thời điểm.
Nữ giáo viên này dẫn chứng, trong một nghiên cứu, ông Martin - Giáo sư Tâm lý giáo dục, Đại học Edinburg đã chứng minh rằng: “Gần 90% những người có thành tích vượt trội đều thường xuyên nhận được những lời khen tích cực từ cha mẹ khi còn nhỏ”. Thực tế, ngôn ngữ của cha mẹ có tác động sâu sắc đến trẻ. Nếu cha mẹ luôn cho trẻ những phản hồi và “dán nhãn” tiêu cực như: “Tại sao con lại bất cẩn như vậy?”, “Tại sao con lười biếng thế?”… thì điều đó sẽ khiến trẻ chấp nhận những nhận xét đó trong tiềm thức. Trẻ sẽ dùng lời nói và hành động để chứng minh: “Con là đứa trẻ tồi tệ như những gì cha mẹ nhận xét”.
Ngược lại, những lời tích cực như: “Hôm nay mẹ thấy con đã hoàn thành bài tập đúng hạn, mẹ rất vui”, “Con rất chăm chỉ, nhất định con sẽ trở thành người có kỷ luật trong tương lai”… sẽ sưởi ấm trái tim trẻ. Những lời nói tích cực này sẽ tạo động lực, thúc đẩy trẻ phát triển hơn.
Thực tế đã chứng minh, cha mẹ nói điều gì thì trẻ sẽ hình thành tính cách, thói quen đó. Nếu muốn con mình trở nên tốt hơn, cha mẹ hãy chú ý nhiều hơn đến điểm tốt để khích lệ trẻ. Như vậy, trẻ sẽ rất vui và nỗ lực cố gắng. Song, cha mẹ cần tránh việc sử dụng lời khen quá mức, khiến trẻ tự cao và chủ quan, lơ là trong học tập vì nghĩ mình đã làm tốt rồi.
“Đa phần các phụ huynh thường có xu hướng thưởng cho bé khi con đạt được thành tích học tập nhất định. Thực tế, việc này sẽ khiến trẻ hình thành suy nghĩ việc học của mình là cho người khác. Trẻ sẽ nghĩ rằng, học để được thưởng chứ không phải học vì bản thân. Có rất nhiều cách thể hiện sự tán dương trẻ. Do đó, cha mẹ nên cân nhắc để lựa chọn cách phù hợp nhất cho các con”, giáo viên Hà My nhấn mạnh.
Bên cạnh đó, với lứa tuổi tiểu học, trẻ còn ham chơi nên phần nhiều sẽ dễ bị gián đoạn và xao nhãng trong quá trình tự học. Vì thế, để giảm bớt sự hiếu động nhưng cũng không bắt trẻ phải ngồi học quá nhiều, cha mẹ nên cùng con xây dựng các hoạt động vừa học vừa chơi như diễn kịch, nhập vai… Việc lồng ghép các trò chơi vào bài học sẽ giúp giờ tự học của trẻ trở nên vui vẻ hơn. Đó cũng là một trong những yếu tố giúp trẻ dễ tiếp thu hơn.
