Gần 70 năm qua, hoạt động đối ngoại của Quốc hội đã trở thành một bộ phận không thể tách rời trong hoạt động đối ngoại của Đảng và Nhà nước, hỗ trợ tích cực cho ngoại giao Nhà nước và bổ sung cho ngoại giao nhân dân, góp phần quan trọng vào việc thực thi hiệu quả chính sách đối ngoại của Việt Nam, đặc biệt trong công cuộc Đổi mới toàn diện và tiến trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng của đất nước.
Lịch sử hoạt động đối ngoại của Quốc hội Việt Nam bắt nguồn từ những ngày đầu và gắn liền với công cuộc bảo vệ, xây dựng chính quyền cách mạng của nước Việt Nam mới. Hoạt động đối ngoại của Quốc hội trong các nhiệm kỳ tiếp tục được đẩy mạnh, củng cố và mở rộng, góp phần phát huy vai trò, vị thế của Quốc hội Việt Nam trên trường quốc tế, thực hiện chủ trương hội nhập kinh tế quốc tế và đưa hoạt động ngoại giao nghị viện đi vào chiều sâu.
Kể từ khi Quốc hội được thành lập tới nay, 70 năm qua hoạt động ngoại giao nghị viện nhằm thực hiện đường lối đối ngoại của Nhà nước. Công tác này đã được triển khai liên tục, với mức độ khác nhau và tính chủ động, hiệu quả từng bước được nâng lên rõ rệt.
Điều đó thể hiện qua việc vị thế Việt Nam trên trường quốc tế ngày càng cao, bạn bè nghị viện các nước trao đổi ngày càng nhiều đoàn các cấp với Việt Nam, trong đó có nhiều đoàn cấp cao của các đối tác chiến lược, đối tác toàn diện, các đối tác ở địa bàn xa xôi tại châu Mỹ La-tinh, hoặc trao đổi với Việt Nam về những chủ đề thời sự như vấn đề xóa đói, giảm nghèo, hội nhập kinh tế quốc tế (các hiệp định thương mại tự do).
Trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và liên kết khu vực mạnh mẽ hiện nay, hoạt động đối ngoại của Quốc hội với vị trí là một kênh đối ngoại mang tính nhà nước, vừa mang tính nhân dân, đóng vai trò quan trọng trong quá trình song hành cùng Chính phủ, thúc đẩy liên kết khu vực và hợp tác quốc tế giải quyết các vấn đề khu vực và toàn cầu.
Việc mở rộng hội nhập quốc tế đòi hỏi phải có nhận thức mới về đối ngoại nói chung và đối ngoại Quốc hội nói riêng, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Quốc hội Ngô Đức Mạnh cho rằng cần đẩy mạnh hoạt động đối ngoại của Quốc hội trên cơ sở phát huy vai trò và chức năng của Quốc hội.
Từ đó đặt ra yêu cầu Quốc hội phải có những phương thức tiếp cận phù hợp để phát huy hiệu quả hoạt động đối ngoại, giúp Quốc hội thực hiện tốt chức năng lập hiến và lập pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước.
Bên cạnh đó, đổi mới hoạt động đối ngoại của Quốc hội trên cơ sở phát huy vai trò của Quốc hội trong việc thực hiện quyền giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của Nhà nước.
Chính vì thế, hoạt động đối ngoại của Quốc hội cần được triển khai theo hướng đảm bảo cho Quốc hội làm tốt nhiệm vụ cụ thể của mình trong việc hoàn thiện luật pháp Việt Nam liên quan đến công tác đối ngoại; phê chuẩn kịp thời những điều ước quốc tế mà Chính phủ đã ký kết; giám sát thực chất và có hiệu quả hoạt động đối ngoại của Chính phủ; nâng cao chất lượng đối ngoại nghị viện cả về song phương lẫn đa phương, góp phần thúc đẩy quá trình hội nhập quốc tế của nước ta sâu rộng hơn nữa.
Trong bối cảnh tình hình thế giới ngày càng có nhiều diễn biến khó lường, phức tạp, những thách thức an ninh truyền thống, an ninh phi truyền thống, an ninh kinh tế, an ninh mạng, vấn đề chủ quyền biển đảo...
Điều đó đòi hỏi Quốc hội cần đẩy mạnh các kênh đối ngoại; phối hợp chặt chẽ giữa kênh ngoại giao song phương và đa phương trong tổng thể hoạt động đối ngoại chung của Đảng và Nhà nước; tăng cường hợp tác giữa các quốc gia trên kênh ngoại giao nghị viện, nhất là việc tuân thủ luật pháp quốc tế, giải quyết các tranh chấp, nhất là tranh chấp về chủ quyền, biển đảo, thông qua biện pháp hòa bình và các cơ chế hợp tác quốc tế.
