Dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông đến nay kéo dài 11 năm, 8 lẫn lỡ hẹn và đội vốn gần gấp đôi, gây bức xúc trong dư luận, mất niềm tin ở nhân dân.
Trả lời VTC, TS Nguyễn Ngọc Quang (giảng viên Đại học TWENTE, Hà Lan - chuyên gia về giao thông đô thị) và ông Ngô Trí Long (nguyên Viện trưởng Viện quản lý giá - chuyên gia Kinh tế) cho rằng dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông chậm tiến độ là việc khó hiểu, gây nhiều hệ lụy.
Dự án chậm tiến độ để lại nhiều hệ lụy
Nhận định về mức đội vốn của dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông, TS Nguyễn Ngọc Quang (giảng viên Đại học TWENTE, Hà Lan) cho rằng đây là vấn đề rất khó hiểu, nhất là đối với những người trong ngành giao thông.
Theo ông Quang, một dự án khi thực hiện phải trải qua rất nhiều bước như nghiên cứu tiền khả thi, khả thi, thiết kế kỹ thuật, thiết kế thi công và triển khai thi công. Từ giai đoạn đầu, chi phí dự án đã tính ở mức trần, các bước sau chỉ chi tiết hóa có thể giảm hơn.
"Bộ Giao thông Vận tải giải thích chưa lường được hết khi làm dự án là rất khó hiểu. Nói như vậy có nghĩa là những người tham gia nghiên cứu thiếu trách nhiệm hoặc thiếu hiểu biết, dẫn đến thiếu những hạng mục hay chi tiết không tính được hết. Đối với những dự án như thế này thì khó có thể kiểm soát được sẽ đội đến bao nhiêu nữa”, TS Nguyễn Ngọc Quang nói.
Theo ông Ngô Trí Long, việc dự án chậm tiến độ dẫn đến rất nhiều hệ lụy, từ việc trả lãi đối tác cho đến những tổn thất về kinh tế với Hà Nội.
Với việc lỡ hẹn, đội vốn khủng dẫn đến chúng ta vay bổ sung 250 triệu USD nữa, lãi phải trả từ 2016 - 2025 là mỗi năm 650 tỉ đồng, tức là một ngày trả 2 tỉ đồng.
"Không những lãi suất trả cao, trả thường xuyên mà chúng ta còn phải trả chi phí do ách tắc giao thông do dự án nằm trên trục đường huyết mạch của Hà Nội. Theo tính toán, một ngày ách tắc giao thông sẽ khiến chúng ta chi phí tăng thêm 4 tỉ đồng, trong đó đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông cũng chiếm một nửa”, ông Ngô Trí Long cho hay.
Bên cạnh đó, dự án chậm tiến độ ngoài việc làm mất niềm tin ở nhân dân còn dẫn đến những hệ lụy, như hao mòn công nghệ, lạc hậu về kỹ thuật.
1% dự án chưa hoàn thành mới là mấu chốt
Về thông tin Bộ Giao thông Vận tải cho biết dự án chỉ còn 1%, nhưng theo chuyên gia đây mới chính là điểm nghẽn, điểm bế tắc của dự án.
“1% đó là điểm chốt để đưa dự án vào khai thác. Ban quản lý dự án đừng nhìn vào con số 99% nữa mà hãy nhìn vào thực tế xem hiện nay còn những vấn đề gì phải giải quyết và bao giờ đưa vào khai thác, vận hành được”, ông Nguyễn Ngọc Quang nói và cho hay, thông thường ở những nước phát triển, nếu để xảy ra sai phạm họ sẽ ngay lập tức từ chức.
Chuyên gia Ngô Trí Long cho rằng Tổng công ty đường sắt 6 của Trung Quốc không có khả năng điều hành, huy động các nhà thầu phụ để sửa chữa, bổ sung, hoàn thiện cũng như khắc phục sự cố; không có khả năng đánh giá an toàn; không có kinh nghiệm vận hành, khai thác...
Tổng nhà thầu chưa hoàn thành hồ sơ nghiệm thu, chưa chứng minh an toàn quá trình khai thác cũng như quy trình bão dưỡng, vận hành... Vì vậy 1% còn lại sẽ rất bế tắc.
Ông Ngô Trí Long cũng cho hay, việc quy trách nhiệm ở dự án này không khó, quan trọng là có làm hay không. Bởi bất kỳ hoạt động nào cũng có quy trình. Đối với đầu tư cơ bản, đầu tiên bao giờ cũng có chủ trương, xem chủ trương có đúng không. Tiếp nữa là vấn đề xây dựng dự án, xác định xem ai là người chịu trách nhiệm chính. Rồi sau đó mới đến thi công, ai thi công, trách nhiệm như thế nào?.
Những bài học từ dự án
Theo chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long, dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông để lại nhiều bài học từ chủ trương đầu tư, xây dựng tổ chức thực hiện, kiểm tra và đánh giá dự án. Đặc biệt, vấn đề đàm phán, ký kết hợp đồng phải hết sức thận trọng, nhất là với dự án sử dụng vốn ODA. Ngoài ra, việc tổ chức đấu thầu cần có tiêu chí rõ ràng, đồng bộ, không phải “rẻ là chọn”.
TS Nguyễn Ngọc Quang cho rằng, dự án này là bài học rất lớn về quy hoạch đối với TP Hà Nội.
Ở góc độ quy hoạch, thiết kế, dự án này là bài học lớn. Bởi vị trí đặt các ga của dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông là bất lợi, bất tiện nằm cách xa khu dân cư, đông người.. Ví dụ, khu đô thị Royal City với 20.000 dân nhưng 2 ga gần nhất cách xa 800m. Trường hợp này phải có những phương tiện trung chuyển kết nối ga đường sắt với chung cư, văn phòng, trường học.
"Tôi chưa thấy Hà Nội có động thái gì khi chỉ còn 1% nữa hoàn thành dự án. Tôi sợ rằng dự án đưa vào khai thác sẽ một lần nữa mất niềm tin của người dân như tuyến xe buýt nhanh BRT",ông Quang bày tỏ lo lắng.
Vị chuyên gia cũng cho rằng, cần phải công khai thông tin, minh bạch dự án cho người dân để nhận đóng góp, góp ý từ các chuyên gia, nhà nghiên cứu trước khi làm dự án.
Hiến kế sửa lỗi đường sắt Cát Linh - Hà Đông, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho hay, việc đầu tiên là cần xem xét lại quy định hợp đồng, làm rõ những khúc mắc, nếu Tổng thầu Trung Quốc làm sai thì cần xử lý. Tiếp đó, ông Long cho rằng cần xem xét tìm ra nút thắt vấn đề ở đâu, nếu Tổng thầu không đủ điều kiện, năng lực thì thay thế.
