Biểu tượng rắn trong văn hóa Á Đông

Không chỉ đại diện cho sự thông thái, quyền lực, hình tượng con rắn còn mang ý nghĩa về sự tái sinh, thịnh vượng và mối liên kết chặt chẽ giữa con người với thiên nhiên.

Tôn thờ thần rắn

Nhắc đến hình tượng con rắn trong văn hóa, tín ngưỡng không thể không kể đến Thái Lan. Là quốc gia chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ Phật giáo và các tín ngưỡng dân gian, Thái Lan đã phát triển một hệ thống biểu tượng phong phú xoay quanh hình tượng con rắn, đặc biệt là thần rắn Naga.

Thần rắn Naga là một trong những biểu tượng thiêng liêng và phổ biến nhất trong văn hóa Thái Lan. Trong truyền thuyết, vị thần này mang hình dáng nửa người nửa rắn hoặc hoàn toàn là rắn, sống dưới nước. Vì vậy, thần Naga gắn liền với yếu tố nước, nguồn nuôi dưỡng sự sống trong văn hóa của người Thái và là biểu tượng cho sự sung túc.

Người Thái tin rằng Naga là vị thần bảo hộ của con người, kết nối con người và thần linh. Theo truyền thuyết dân gian, Naga có khả năng biến hình thành người và bảo vệ con người khỏi tai họa, được ca tụng là vị thần cai quản các dòng sông, nhất là sông Mekong. Người dân dọc hai bên dòng Mekong tin rằng sự hiện diện của Naga mang lại mùa màng bội thu.

Trong truyền thống Phật giáo Thái Lan, khi đức Phật Thích Ca Mâu Ni đang ngồi thiền dưới cây bồ đề thì một trận mưa kéo đến, chúa rắn hổ mang Naga đã cuộn thân mình che mưa cho đức Phật.

Hiện nay, chùa Wat Roi Phra Phutthabat Phu Manorom, nằm ở tỉnh Mukdahan, miền Đông Bắc Thái Lan đang trưng bày tượng thần rắn Naga khổng lồ dài 122m, cao 20m. Đây là một trong 3 bức tượng thần rắn quan trọng nhất đất nước.

Ngoài ra, trong kiến trúc Phật giáo tại Thái Lan, rắn thường được chạm khắc trên lan can cầu thang dẫn lên điện thờ, bậc thang hoặc mái chùa. Hình ảnh này đại diện cho sự bảo vệ và dẫn dắt tín đồ đến với chân lý. Hồi năm 2022, Thái Lan đã lựa chọn Naga là biểu tượng của quốc gia vì nó gắn bó mật thiết với tín ngưỡng của người Thái.

Với niềm tin đặc biệt, người Thái tổ chức nhiều lễ hội để tôn vinh thần rắn Naga, nổi bật nhất là lễ hội Bun Bang Fai. Đây là lễ hội cầu mưa, diễn ra chủ yếu ở khu vực Đông Bắc Thái Lan và Lào. Trong lễ hội, người dân sẽ bày tỏ lòng tôn kính thần rắn Naga, cầu mong mưa thuận gió hoà và sự thịnh vượng.

Một hiện tượng đặc biệt liên quan đến tín ngưỡng thờ cúng Naga là những quả cầu lửa trên sông Mekong, gọi là Naga Fireballs. Vào đêm trăng tròn tháng 11 âm lịch hàng năm, cũng là đêm cuối trong tuần chay của các tín đồ Phật giáo, từ mặt nước tối thẫm của dòng Mekong, những quả cầu to bằng trứng ngỗng sẽ bay vụt lên. Chúng toả ra ánh sáng màu đỏ hồng. Sau khi bay lên khoảng 50 đến 300 m, những quả cầu mờ dần rồi biến mất hoàn toàn trong màn đêm.

Người dân sống hai bên bờ sông lấy truyền thuyết rắn thần Naga để giải thích về những quả cầu lửa và lấy tên gọi cho chúng là “Những quả cầu lửa của rắn thần Naga”. Theo đó, Naga rất ngưỡng mộ Đức Phật và muốn trở thành một đồ đệ của ngài nên đã đội lốt con người để trà trộn vào đám đông Phật tử và nghe Đức Phật giảng kinh.

Vì ngủ quên nên Naga bị biến trở lại thành rắn và bị phát hiện. Ước nguyện không thành nhưng Naga vẫn một lòng hướng về Đức Phật. Ngày cuối cùng trong tuần chay của đạo Phật chính là ngày Đức Phật trở về hạ giới nên Naga đã tạo ra những quả cầu lửa để làm thành các bậc thang đón ngài.

Chính vì thế, ở Kaeng Aa-Hong, nơi sâu nhất của Mekong và vốn được cho là kinh đô vương quốc của Naga, các quả cầu bao giờ cũng to nhất, đẹp nhất, lại có hào quang ánh xanh bên ngoài sắc đỏ.

Trong văn hóa Thái Lan, rắn còn là biểu tượng của sự may mắn và quyền lực. Hình ảnh rắn thường được sử dụng trong nghệ thuật, kiến trúc và đồ trang sức như một cách để thu hút sự thịnh vượng và bảo vệ khỏi năng lượng tiêu cực.

Hình tượng Naga xuất hiện phổ biến trên các vương miện hoàng gia, ngai vàng, và các công trình kiến trúc cổ, thể hiện sự uy nghi và linh thiêng. Ngoài ra, nhiều doanh nhân Thái Lan còn đặt tượng Naga trong nhà hoặc nơi làm việc để cầu mong thành công trong kinh doanh.

Ở nhiều vùng nông thôn Thái Lan, người dân tin rằng rắn có thể mang lại cả điềm lành lẫn điềm dữ. Rắn xuất hiện gần nhà có thể được xem là dấu hiệu của sự bảo vệ từ các linh hồn, nhưng cũng có thể là lời nhắc nhở về những điều cần tránh.

Người dân thường thực hiện các nghi lễ nhỏ để cầu xin sự tha thứ nếu vô tình xúc phạm đến nơi ở của rắn. Một số truyền thuyết còn kể về rắn biến thành người để sống giữa loài người. Những câu chuyện này thường mang ý nghĩa cảnh báo, nhắc nhở con người phải cư xử đúng mực và tôn trọng thiên nhiên.

Hình tượng rắn Naga là một phần không thể thiếu trong nghệ thuật và kiến trúc Thái Lan. Các ngôi đền, đặc biệt là những ngôi chùa Phật giáo, thường có hình rắn Naga quấn quanh tay vịn bậc thang dẫn lên chính điện. Những chiếc tượng Naga được chế tác tinh xảo, với các đường nét uốn lượn mềm mại và đầu rắn thường được cách điệu thành hình rồng, thể hiện sự uy nghi và thiêng liêng.

Ngoài ra, Naga cũng xuất hiện trong các bức tranh truyền thống, điêu khắc, và thậm chí trên trang phục truyền thống Thái Lan, phản ánh sự kính trọng sâu sắc của người dân đối với loài vật này.

Canh giữ và bảo vệ kho báu

Rắn, loài vật gắn liền với hình ảnh đầy bí ẩn và quyền năng, đã trở thành biểu tượng quan trọng trong văn hóa và tín ngưỡng của người Ấn Độ từ hàng nghìn năm nay. Trong nền văn minh cổ xưa Ấn Độ, rắn không chỉ mang ý nghĩa thần thoại mà còn biểu thị sự hài hoà giữa các yếu tố đối lập như sự sống và cái chết, bảo vệ và huỷ diệt.

Trong đạo Hindu, rắn được tôn kính như một sinh vật thiêng liêng với nhiều ý nghĩa biểu tượng sâu sắc với tên gọi là Naga. Chúng sống dưới lòng đất để canh giữ và bảo vệ các kho báu, kết nối trời và đất vừa là kẻ đưa tin giữa thế giới của sự sống và cái chết. Vương quốc của Naga gồm sông hồ và biển cả, trong đó, cung điện của chúng được trang hoàng bằng ngọc trai và đá quý.

Các vị thần trong đạo Hindu như Vishnu và Shiva thường xuất hiện cùng rắn. Thần Vishnu nằm trên mình rắn thần Shesha được coi là biểu tượng của sự bảo vệ và trường tồn. Thần Shiva quấn con rắn Vasuki quanh cổ, thể hiện quyền năng vượt qua nỗi sợ hãi và cái chết.

Người Ấn Độ tổ chức nhiều lễ hội để tôn vinh thần rắn, nổi bật nhất là Nag Panchami. Lễ hội này thường được tổ chức vào tháng 7 hoặc 8 trên khắp các tỉnh thành. Tại đây, những tín đồ Hindu sẽ mang theo những con rắn lớn đi diễu hành quanh lễ hội.

Xung quanh là đám đông tín đồ cầu mong sự bình an, mưa thuận gió hoà và mùa màng bội thu. Các tín đồ thường dâng sữa, hoa và lễ vật lên tượng rắn hoặc các hang động nơi rắn thường trú ngụ với niềm tin rằng rắn sẽ mang lại phước lành cho gia đình.

Trong văn hóa Ấn Độ nói chung, rắn là biểu tượng của vòng luân hồi, sự sống, cái chết và tái sinh. Cơ thể uốn lượn của rắn được xem như một dòng chảy năng lượng, liên kết giữa thế giới vật chất và tinh thần. Hình ảnh rắn lột xác còn tượng trưng cho sự tái sinh và sự biến đổi tâm linh, giúp con người thoát khỏi chu kỳ của đau khổ và nghiệp chướng.

Hình tượng rắn xuất hiện nhiều trong nghệ thuật và kiến trúc Ấn Độ, từ các bức phù điêu tại đền thờ đến các tác phẩm điêu khắc tinh xảo. Những ngôi đền như Đền Rắn ở Bhuj hay hang Ajanta đều lưu giữ các tác phẩm nghệ thuật thể hiện rắn như một biểu tượng bảo hộ thần thánh. Ngoài ra, rắn còn xuất hiện trong các bộ sử thi nổi tiếng Ấn Độ như Mahabharata.

Ngày nay, mặc dù xã hội Ấn Độ đã thay đổi rất nhiều, nhưng con rắn vẫn giữ được vị trí quan trọng trong tâm thức người dân. Hình ảnh rắn không chỉ xuất hiện trong các nghi lễ tôn giáo mà còn được sử dụng rộng rãi trong nghệ thuật, thời trang và các phương tiện truyền thông đại chúng.

Gắn liền với nguồn nước

Trong văn hóa Trung Quốc, con rắn là hình tượng quan trọng, vừa mang ý nghĩa huyền bí, vừa thể hiện mối liên kết sâu sắc giữa con người và thiên nhiên. Từ truyền thuyết dân gian cho đến phong tục tín ngưỡng, rắn luôn gắn liền với sự thông thái, biến đổi và quyền năng vượt trội.

Theo truyền thuyết dân gian Trung Quốc, rắn được mô tả là loài vật thiêng, có khả năng bảo vệ con người khỏi các thế lực tà ác. Với cơ thể uốn lượn mềm mại và khả năng lột xác, rắn thường được liên tưởng đến sự tái sinh, đổi mới và trường thọ.

Rắn cũng gắn liền với yếu tố nước, nguồn sống của con người theo văn hóa Trung Quốc. Ở nhiều ngôi làng tại xứ tỉ dân, người dân thờ cúng thần rắn, tin rằng vị thần này sẽ mang đến mưa thuận gió hoà, mùa màng bội thu và sự an khang cho cộng đồng.

Rắn xuất hiện trong nhiều câu chuyện thần thoại nổi tiếng mà nổi bật nhất là hình tượng Nữ Oa và Bạch Xà.

Đứng đầu trong Tam Hoàng, hay còn hiểu là Tam giới, Nữ Oa là thần sáng chế và tạo ra vạn vật, được miêu tả với phần thân trên là hình người còn phần dưới là thân rắn. Nữ Oa tạo ra loài người từ bùn đất và luyện đá vá trời. Hình ảnh Nữ Oa gắn liền với chiếc đuôi rắn biểu thị cho sự sáng tạo, bảo vệ và kết nối giữa trời và đất.

Câu chuyện thứ hai là truyền thuyết Bạch Xà. Chuyện xưa kể rằng Bạch Xà là một con rắn trắng nằm dưới Tây Hồ, nay là Hàng Châu, Trung Quốc. Nàng có nhiều phép thuật, tu luyện thành tinh. Trong một lần dạo chơi giữa nhân gian Bạch Xà cứu Thanh Xà, một con rắn xanh nhỏ khỏi người bán mật rắn. Kể từ đó, Thanh Xà đi theo Bạch Xà và gọi là chị.

Sau một thời gian tu luyện, Bạch Xà hóa thân thành một cô gái xinh đẹp xuống trần gian dạo chơi nhân tiết Thanh Minh. Nàng tình cờ gặp Hứa Tiên, một chàng thư sinh đẹp trai, nho nhã. Nhờ Tiểu Thanh vun vén, Bạch Xà và Hứa Tiên nên duyên vợ chồng.

Khi gia đình đang hạnh phúc, êm ấm, Pháp Hải hoà thượng – kẻ thù của Bạch Xà đến gặp Hứa Tiên, nói rằng vợ chàng là yêu quái. Hứa Tiên kinh hãi mà chết khiến Bạch Xà phải mạo hiểm lên núi Côn Luân lấy cỏ cứu chữa Hứa Tiên.

Câu chuyện không chỉ thể hiện mối liên hệ giữa con người và thế giới huyền bí mà còn khắc họa phẩm chất chung thủy, hy sinh và đấu tranh cho tình yêu.