2 nội dung giáo viên cần chuẩn bị
Để thực hiện tốt một tiết dạy bài tập Vật lý, thầy Phan Văn Trường cho rằng, giáo viên cần chuẩn bị những yếu tố sau:
Thứ nhất: Xác định những kiến thức kỹ năng cần củng cố cho học sinh thông qua giờ bài tập.
Thông thường giờ bài tập thường được bố trí sau từ 2 đến 3 giờ lý thuyết, tác dụng của giờ bài tập thường là củng cố những kiến thức, kỹ năng đã học qua các giờ lý thuyết trước đó.
Do đó, giáo viên cần phải xác định chính xác và cụ thể những yêu cầu về kiến thức, kỹ năng cần củng cố cho học sinh để lựa chọn hệ thống bài tập thích hợp.
Thứ hai: Lựa chọn hệ thống bài tập thích hợp. Đây là một công việc rất quan trọng, để lựa chọn hệ thống bài tập phù hợp, giáo viên cần dựa vào việc xác định những kiến thức kỹ năng cần củng cố cho học sinh và trình độ của học sinh.
Một số nguyên tắc về lựa chọn hệ thống bài tập được thầy Phan Văn Trường đưa ra như sau:
Loại hình bài tập phải đa dạng, nên gồm nhiều loại bài tập trong giờ dạy (cả bài tập định tính, bài tập định lượng, bài tập thí nghiệm ...). Sử dụng kết hợp các loại bài tập đó một cách khéo léo, tránh chỉ sử dụng một loại bài tập duy nhất khiên học sinh cảm thấy nhàm chán.
Hệ thống bài tập phải phù hợp với trình độ của đa số học sinh, tránh đưa ra những bài tập quá dễ hoặc quá khó đối với trình độ chung của lớp.
Hệ thống bài tập phải trải đều khắp phạm vi kiến thức kĩ năng muốn củng cố cho học sinh, tránh chỉ tập trung bài tập tập trung vào một chủ đề kiến thức rất hẹp nào đó.
Tổ chức các hoạt động trong giờ dạy
Những hoạt động thường được tổ chức trong một giờ bài tập Vật lý, theo thầy Trường bao gồm:
Hoạt động thứ nhất: Gọi học sinh lên bảng trình bày lời giải - thường áp dụng nhiều nhất trong các giờ bài tập. Ở hoạt động này, giáo viên sẽ nêu bài tập (đã đưa ra cho học sinh về làm ở nhà), gọi học sinh lên bảng tóm tắt và trình bày lời giải, gọi học sinh khác nhận xét lời giải, giáo viên tổng kết bài giải và kết luận.
Để hoạt động này được tiến hành một cách có hiệu quả, giáo viên cần lưu ý những nội dung sau:
Giao bài tập phù hợp với trình độ của học sinh: Một lớp thông thường có nhiều đối tượng học sinh với các mức độ học lực khác nhau, nên khi giao bài tập, giáo viên phải giao đúng đối tượng, bài tập đơn giản, dễ dành cho học sinh yếu và trung bình; bài tập phức tạp, nâng cao dành cho học sinh khá giỏi.
Bao quát lớp, tổ chức các hoạt động khác trong khi học sinh đang chữa bài trên bảng: Trong khi học sinh đang chữa bài trên bảng giáo viên có thể kiểm tra bài tập về nhà của học sinh dưới lớp, đặt câu hỏi định tính, hoặc ra bài tập bổ sung cho học sinh...
Phân tích kĩ những chỗ lỗi của học sinh: Qua việc phân tích chỗ lỗi trong bài tập của học sinh để rèn cho cả lớp những kĩ năng còn yếu.
Tổng kết bài tập và chốt lại phương pháp giải cho cả lớp.
Hoạt động thứ 2: Hướng dẫn cả lớp giải chung một bài tập, ở hoạt động này, giáo viên hướng dẫn học sinh cả lớp cùng giải chung một bài tập thông qua hệ thống câu hỏi.
Hoạt động này thường được tiến hành khi có những bài tập phức tạp, phải giải qua nhiều bước, ở trong lớp chỉ có một số ít học sinh giải được.
Để hoạt động này được tiến hành một cách có hiệu quả giáo viên cần lưu ý những nội dung sau:
Chuẩn bị hệ thống câu hỏi gợi ý dẫn dắt hợp lý: Đối với một bài tập, giáo viên phải dự đoán được những chỗ khó mà học sinh hay mắc khi giải bài tập để từ đó lựa chọn câu hỏi, gợi ý dẫn dắt hợp lý.
Một ví dụ về hệ thống câu hỏi dẫn dắt chung như sau: Đọc, tóm tắt đề bài, đổi đơn vị, vẽ hình; mô tả và tưởng tượng về hiện tượng nêu trong bài toán;
Hiện tượng nêu trong bài toán có liên quan đến công thức đã học; viết ra các công thức và phương trình có liên quan;
Với các phương trình trêncó xác định được cái cần tìm không? Cụm từ "............." trong bài có nghĩa như thế nào? Với cụm từ đó ta có thể biểu diễn bằng phương trình toán học như thế nào?
Có thể giải phương trình/ hệ phương trình trên như thế nào? Kết quả thu được có hợp lý không?
Linh hoạt trong quá trình đặt hệ thống câu hỏi gợi ý cho học sinh: Hệ thống câu hỏi, các yêu cầu phải phù hợp với đối tượng, không cứng nhắc trong việc đặt câu hỏi (nếu câu hỏi khó, lớp không trả lời được thì chia nhỏ câu hỏi đó thành những câu dễ hơn hoặc sử dụng sự liên tưởng, tưởng tượng để học sinh có thể trả lời được);
Sử dụng khéo léo kĩ thuật đặt câu hỏi (hỏi có đối tượng trả lời, khen học sinh sau khi trả lời, có thể cho điểm với những câu trả lời tốt...)
Kết hợp tốt phần trình bày trên bảng với phần trả lời câu hỏi gợi ý của học sinh: Thông thường cứ sau những câu trả lời quan trọng có tác dụng định hướng lời giải của học sinh giáo viên nên chốt lại trong phần trình bày bài giải trên bảng.
Tổng kết và chốt lại phương pháp giải chung của bài toán.
Hoạt động thứ 3: Giao phiếu học tập và chia nhóm để học sinh giải bài tập tại lớp.
Ở hoạt động này, giáo viên chuẩn bị các bài tập ra phiếu, chia lớp thành các nhóm để làm bài tập trong các phiếu.
Hoạt động này thường tiến hành khi giáo viên đã tiến xong hoạt động 1 hoặc hoạt động 2 ở trên.
Để hoạt động này tiến hành có hiệu quả, giáo viên cần lưu ý: Số lượng bài tập trong phiếu phải phù hợp với trình độ của học sinh;
Chia nhóm và giao nhiệm vụ thật cụ thể cho các nhóm (số lượng thành viên, nhóm trưởng, các bài tập cần làm, thời gian hoàn thành...);
Nên cho các nhóm làm bài tập trên bảng phụ, sau khi hoàn thành đem lên trình bày trên bảng. Theo dõi, bao quát hoạt động của các nhóm trong quá trình giải bài;
Cho các nhóm cử người lên trình bày bài tập của nhóm mình, các nhóm khác nhận xét; giáo viên tổng kết và chốt lại bài tập, đánh giá về hoạt động của các nhóm.
Ngoài các hoạt động chính nói trên, theo thầy Truờng, trong giờ bài tập Vật lý có thể tiến hành thêm các hoạt động khác như sau: Nêu câu hỏi định tính cho cả lớp cùng suy nghĩ, thảo luận tìm câu trả lời; ra các câu hỏi trắc nghiệm để cả lớp cùng làm chung;
Tổ chức đặt các câu hỏi dưới dạng hình thức giống như các trò chơi trên truyền hình; ra bài tập thí nghiệm cho học sinh (có thể ra ở giờ trước).
Một số lưu ý
Đưa ra những lưu ý chung cho giờ dạy bài tập Vật lý, thầy Phan Văn Trường cho biết, giáo viên cần sử dụng phối hợp nhiều hoạt động trong một giờ bài tập.
Nếu toàn bộ giờ học chỉ có một hoạt động duy nhất dễ gây đơn điệu, nhàm chán cho học sinh đặc biệt là những lớp có sự phân loại học sinh rõ nét.
Giáo viên nên tiến hành ít nhất từ 2 đến 4 hoạt động nêu ở trên, đồng thời kết hợp các hoạt động với nhau một cách hợp lý. Điều đó sẽ giúp cho giờ học không còn đơn điệu, tạo điều kiện cho học sinh các loại đối tượng đều được tham gia hoạt động.
Nên khen ngợi và khuyến khích học sinh, cho điểm hợp lý, tuyệt đối không chê bai. Nếu có chê trách, nên thực hiện một cách khéo léo tế nhị, tránh làm học sinh bị tổn thương, tuyệt đối không được có mạt sát học sinh, điều này có thể dập tắt ngay sự hứng thú của học sinh đối với môn học vừa mới được hình thành.
Cuối cùng, uôn luôn tổng kết và chốt lại phương pháp giải của các dạng bài tập đã nêu ra. Đây là thao tác rất cần thiết giúp cho học sinh xác định được phương pháp chung giải bài tập theo dạng và lần sau có thể làm bài tập tương tự.
