Lịch sử Tết Hàn thực
Theo truyền thống, người Trung Quốc không nấu ăn trong ba ngày kể từ ngày 3 tháng 3 âm lịch, họ chỉ ăn đồ nguội để tưởng nhớ một vị anh hùng tên là Jie Zhitui sống vào thế kỷ thứ 7 trước Công nguyên. Jie Zitui là một chính khách nổi tiếng và là tín đồ trung thành của Chong"er (sau này là Công tước Ôn) ở nước Tấn (739 - 403 TCN) trong thời Xuân Thu (722 - 481 TCN) ở Trung Quốc.
Vào thời điểm đó, bang Jin bị rối loạn bởi hàng loạt vụ giết người liên quan đến việc kế vị ngai vàng. Chong"er buộc phải chạy sang các bang khác để tránh bị ám sát vì anh là một trong những con trai của người cai trị bang và có thể là người thừa kế ngai vàng.
Trong 19 năm tiếp theo, Jie Zitui theo Chong"er và chạy trốn hết nơi này đến nơi khác, làm bất cứ điều gì có thể để hỗ trợ và bảo vệ anh ta.
Chong"er từng rất đói, suýt chết, Jie Zitui đã lấy cho anh ta một ít súp thịt. Chong"er tự hỏi Jie lấy súp ở đâu và bằng cách nào. Hóa ra là Jie đã cắt một phần cơ từ đùi của chính mình để làm súp. Chong"er rất xúc động và hứa sẽ thưởng sau.
Tuy nhiên, Jie không phải là người làm điều này để nhận phần thưởng. Anh chỉ muốn giúp Chong"er trở lại Bang Jin và nắm quyền, đồng thời mang lại cho những người đồng hương đất nước của mình cuộc sống hạnh phúc và sự thịnh vượng.
Cuối cùng, Chong"er lên ngôi và trở thành Công tước Wen của nước Tấn. Công tước Wen đã ban thưởng cho tất cả những người đã hỗ trợ mình trong thời gian lưu đày ngoại trừ Jie Zitui, vì lý do nào đó, ông đã quên. Khi có người nhắc về món súp cứu mạng, Công tước Wen nhớ lại Jie Zitui, cảm thấy rất ân hận với Jie và muốn đền bù. Nhưng ông được cho biết Jie đã chuyển khỏi thị trấn vào một vùng núi hẻo lánh với mẹ.
Để tìm Jie, Công tước đã ra lệnh cho hàng trăm binh lính tìm kiếm trên núi nhưng không thấy gì. Sau đó, một trong những quan chức của Công tước Wen đề nghị rằng nếu Wen phóng hỏa ngọn núi theo ba hướng cùng một lúc, Jie Zitui sẽ bị buộc ra khỏi núi từ hướng duy nhất còn lại. Công tước Wen nghe theo lời khuyên.
Sau 3 ngày đốt, ngọn lửa cuối cùng cũng được dập tắt nhưng không đưa Jie ra khỏi núi như mong đợi. Jie Zitui và mẹ được tìm thấy đã chết với một mảnh giấy ghi chú trong một cái hố bên cạnh. Ghi chú viết rằng Jie đã đi theo DukeWen để theo đuổi một cuộc sống tốt đẹp hơn cho người dân và một Bang Jin mạnh mẽ hơn, chứ không phải vì kho báu hay thứ gì đó, và hy vọng Công tước Wen nên trở thành một nhà cai trị tốt, mang lại sự thịnh vượng cho người dân và nhà nước.
Công tước Wen rất hối hận và đau buồn về cái chết của Jie nên ông đã ra lệnh cấm bắn trong ba ngày để vinh danh Jie. Nơi Jie chết cũng được đổi tên thành quận Jiexiu, có nghĩa là nơi mà Jie Zitui được đặt chân đến mãi mãi.
Vị lãnh chúa cảm thấy rất đau khổ, ông đã yêu cầu quân đội của mình xây dựng một ngôi đền cho Jie trong khi yêu cầu người dân địa phương không được nấu ăn trong ba ngày và chỉ ăn đồ nguội để tưởng nhớ ông. Những ngày này sau này được gọi là Tết Hàn thực, rơi vào thứ Năm, ngày 3 tháng Ba âm lịch.
Ý nghĩa của Tết Hàn thực
Bánh trôi trắng tinh cũng là một phần trong truyền thuyết của người Việt về Mẹ Âu Cơ.
Mặc dù có nguồn gốc từ truyền thuyết Trung Quốc nhưng lễ hội ở Việt Nam lại mang một ý nghĩa khác, đó là những ngày mà người dân khắp mọi miền đất nước cố gắng trở về nhà để cùng gia đình dọn dẹp và trang hoàng phần mộ tổ tiên.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Ánh Hồng đến từ Học viện Báo chí và Tuyên truyền cho biết, khi ở nhà, họ đặt những chiếc bánh trôi, bánh chay lên bàn thờ tổ tiên để cầu mong một năm an lành, hạnh phúc sẽ đến.
Món ăn truyền thống trong ngày Tết Hàn thực
Bánh trôi làm bằng bột nếp với những miếng đường bên trong.
Vào ngày đó, tất cả các thành viên trong gia đình dù sinh sống hay đi làm ăn xa đều về quê để cùng nhau làm bánh trôi, bánh chay. Bánh trôi và bánh chay là hai món ăn truyền thống của Tết Hàn thực ở Việt Nam.
Bánh trôi làm bằng bột nếp với những miếng đường bên trong. Bánh chay to hơn bánh trôi và có nhân đậu xanh ngọt bên trong thay cho đường.
Sau khi đã làm xong, bánh trôi và bánh chay sẽ được bày lên mâm trên bàn thờ để cúng gia tiên. Chủ nhà sẽ thắp hương để mời tổ tiên về thưởng thức Tết Hàn thực cùng gia đình. Khi nghi thức thờ cúng tổ tiên kết thúc, tất cả các gia đình sẽ cùng nhau ăn bánh trôi, bánh chay. Bánh trôi thường được thêm vào một ít dừa sợi và vừng.
Bà Nguyễn Ánh Hồng cho biết: “Nghề làm bánh này đã có từ ngàn năm trên khắp cả nước. Bánh trôi trắng tinh cũng là một phần trong truyền thuyết của người Việt về Mẹ Âu Cơ. Bà Nguyễn Bích Liên, 75 tuổi, ở thành phố Ninh Bình, huyện Tam Điệp, cho biết nguyên liệu làm bánh trôi gồm 1kg gạo nếp ướt - 100g đậu xanh, 5g vani, hai thìa bột dong riềng, đường trắng, mật mía khô, dừa sợi.
Ở một số vùng miền của Việt Nam, ngoài bánh trôi, bánh chay, người dân còn làm bánh rợm vào Tết Hàn thực. Bánh rợm có một số đặc điểm tương tự với bánh chay. Vỏ bánh làm từ bột nếp với nhân đậu xanh ngọt bên trong. Bánh rợm thường được gói bằng lá chuối.
