Xung lực mới trong huy động nguồn lực ngoài ngân sách

Báo Giáo dục và Thời đại trao đổi với ông Trần Tú Khánh – Vụ trưởng Vụ Kế hoạch  Tài chính (Bộ GD&ĐT) – về nội dung này.

* Trên thực tế, việc huy động các nguồn lực đầu tư cho GD đã đáp ứng yêu cầu chưa, thưa ông?

- Số liệu tổng hợp của Bộ GD&ĐT cho thấy, đến nay ở các địa phương đều có loại hình GD-ĐT ngoài công lập (NCL) với tổng số là 2.955 cơ sở, chiếm 6,68% trong tổng số 44.228 cơ sở GD-ĐT của cả nước; chiếm 1,35 triệu HSSV (6% trong tổng số 22,5 triệu HSSV cả nước); tạo ra gần 100 nghìn việc làm cho nhà giáo, người lao động. Ngoài góp phần phát triển mạng lưới và tăng cường tiếp cận GD, các cơ sở GD NCL còn thúc đẩy áp dụng những phương pháp GD tiên tiến của thế giới, nâng cao chất lượng GD, đáp ứng được yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

Tuy nhiên, việc huy động các nguồn lực đầu tư cho GD là chưa nhiều, kinh phí hoạt động cho GD cơ bản vẫn phụ thuộc vào NSNN, hàng năm nhà nước dành khoảng 20% ngân sách đầu tư cho GD.

Hiện nay, tổng các nguồn lực của xã hội thu hút vào khối NCL còn thấp so với tiềm năng. Theo số liệu tổng hợp của Bộ GD&ĐT về kết quả thực hiện chủ trương xã hội hóa (XHH), hiện có trên 3.200 dự án đầu tư theo định hướng XHH trong lĩnh vực GD -ĐT với số vốn đăng ký trên 53.000 tỷ đồng.

Các nguồn lực của xã hội được huy động chủ yếu từ cá nhân thông qua học phí và đóng góp thiện nguyện, chưa huy động được sự tham gia rộng rãi, đóng góp tích cực của các tổ chức, doanh nghiệp, đội ngũ trí thức Việt kiều.

Báo cáo khảo sát thực trạng các cơ sở GD NCL do Bộ GD&ĐT tiến hành cuối năm 2017 cũng cho thấy bức tranh XHH GD còn khá nhiều bất cập, như tỷ lệ cơ sở GD và số học sinh theo học tại các cơ sở GD NCL từ mầm non đến phổ thông còn thấp, chỉ đạt tương ứng 6,73% và 6,22%.

Nguồn lực đầu tư chủ yếu là tư nhân, chưa có nhiều đóng góp từ tổ chức, doanh nghiệp, nguồn lực nước ngoài kiều hối và nhân lực trí thức Việt kiều. Đầu tư ngoài ngân sách nhà nước cho GD chủ yếu tập trung tại khu vực thành phố, địa phương nằm trong những vùng kinh tế trọng điểm, có nhiều khu/cụm công nghiệp, khu chế xuất, hầu như chưa có ở nông thôn. Cơ sở GD NCL thiếu tính ổn định, bền vững, tính tuân thủ pháp luật chưa cao…

Một trong những nguyên nhân là do quan điểm, nhận thức coi trọng trường công hơn trường tư của xã hội. Việc triển khai, thực hiện chủ trương XHH của các cấp, các ngành chưa quyết liệt, thường xuyên, bài bản. Công tác phổ biến, tuyên truyền, hướng dẫn chưa được chú trọng đúng mức.

Chính sách về XHH đã ban hành khá nhiều nhưng thiếu hướng dẫn cụ thể, kịp thời, tính khả thi không cao. Các cơ quan quản lý Nhà nước còn thiếu quan tâm sâu sát, chưa thấu hiểu các vấn đề của nhà đầu tư, chưa thực sự quan tâm tiếp thu, hỗ trợ và giải quyết phản ánh, kiến nghị của các cơ sở GD NCL kịp thời, thỏa đáng; quy trình, thủ tục hành chính còn phức tạp… nên còn nhiều bất cập, khó khăn cho các cơ sở GD NCL, gây tâm lý “đơn độc”, mặc cảm, làm nản lòng nhà đầu tư.

* Có thể thấy rằng, công tác XHH GD cho đến nay còn nhiều hạn chế, bất cập. Vậy theo ông, có những cơ hội và tiềm năng gì cho việc tiếp tục thúc đẩy công tác XHH hiện nay?

- Dù có khó khăn nhất định cả về cơ chế, thực tiễn và những quan niệm của xã hội, nhưng cơ hội để thu hút đầu tư ngoài ngân sách vào lĩnh vực GD là không hề nhỏ.

Điều này xuất phát từ nhu cầu của người học ngày càng phong phú, đa dạng; phụ huynh sẵn sàng đầu tư cho con em từ bậc học mầm non đến các bậc học cao hơn, chi trả cho việc học cũng trải rộng từ nhóm bình dân đến yêu cầu về chất lượng cao với chi phí cao.

Mặt khác, ngày càng có nhiều nhà đầu tư quan tâm đến lĩnh vực GD, không chỉ có các cá nhân, hội nhóm, mà còn có các doanh nghiệp, tập đoàn đầu tư lớn và bài bản.

Bên cạnh đó, Nhà nước đã và đang có những điều chỉnh chính sách phù hợp để tạo môi trường hoạt động công bằng, lành mạnh cho GD ngoài ngân sách, đầu tư vào GD là đầu tư vào một lĩnh vực phát triển bền vững, nhận được nhiều sự khuyến khích, chính sách ưu đãi so với các lĩnh vực khác.

Giải quyết “điểm nghẽn” trong thực thi chính sách

* Ông có thể nói cụ thể hơn vấn đề liên quan đến những điều chỉnh chính sách nhằm thực hiện tốt hơn XHH trong GD?

- Những năm qua, Đảng, Nhà nước đã ban hành nhiều Nghị định, Nghị quyết, nhiều chủ trương tạo điều kiện để huy động nguồn nhân lực từ xã hội để đầu tư cho sự phát triển của GD-ĐT.

Mới đây nhất, Luật GD vừa được Quốc hội thông qua, Điều 16 và Điều 96 nhấn mạnh: “Nhà nước khuyến khích, tạo điều kiện cho tổ chức, cá nhân đầu tư, đóng góp trí tuệ, công sức, tài sản cho GD”; “Nhà nước ưu tiên đầu tư và thu hút các nguồn đầu tư khác cho GD; ưu tiên đầu tư cho phổ cập GD, phát triển GD ở khu vực miền núi, hải đảo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và vùng có điều kiện KT-XH đặc biệt khó khăn; khuyến khích phát triển GD chất lượng cao… khuyến khích và bảo hộ các quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân trong nước, người Việt Nam định cư ở nước ngoài, tổ chức, cá nhân nước ngoài đầu tư cho GD”.

Thực hiện nhiệm vụ Chính phủ giao, Bộ GD&ĐT đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan nghiên cứu, xây dựng và trình Chính phủ ban hành Nghị quyết số 35/NQ-CP về tăng cường huy động nguồn lực của xã hội đầu tư cho phát triển GD-ĐT với kỳ vọng tạo nên một bước đột phá trong việc huy động các nguồn lực ngoài NSNN cho phát triển sự nghiệp GD của nước nhà.

* Thực tế cho thấy, điểm nghẽn chính là khâu triển khai thực hiện các chính sách đã ban hành. Điều này sẽ được giải quyết thế nào khi triển khai Nghị quyết số 35/NQ-CP?

- Nghị quyết số 35/NQ-CP xác định điểm mấu chốt không phải ở ban hành các văn bản mà là việc đưa các văn bản vào đời sống. Nghị quyết khẳng định: Các văn bản thể hiện chủ trương xuyên suốt của Đảng, Chính phủ về huy động các nguồn lực của xã hội đã được ban hành tương đối đầy đủ với quan điểm, tầm nhìn và định hướng đổi mới trong dài hạn. Tuy nhiên, điểm nghẽn chính là khâu triển khai thực hiện các chính sách đã ban hành. Chính phủ thống nhất việc phải có ngay giải pháp khắc phục căn bản những hạn chế, yếu kém trong thời gian qua, đặc biệt ở khâu triển khai, thực thi các chủ trương, chính sách, tạo bước chuyển biến mạnh mẽ trong công tác huy động các nguồn lực của xã hội cho GD-ĐT.

Với cách đặt vấn đề như trên, Nghị quyết đề ra 5 nhóm giải pháp, trong đó mục tiêu hàng đầu là tăng cường hiệu lực, hiệu quả của công tác thực thi chính sách XHH trong lĩnh vực GD.

Thứ nhất, cần rà soát hệ thống văn bản, chính sách về XHH đã ban hành, hệ thống hóa quy định về huy động các nguồn lực xã hội cho GD theo từng lĩnh vực và nhóm vấn đề cụ thể, phát hiện quy định còn chồng chéo, mâu thuẫn và còn thiếu; đề xuất hướng chỉnh sửa, bổ sung, thay thế hoặc bãi bỏ cho phù hợp; kịp thời cập nhật những chủ trương, định hướng mới về XHH và có liên quan.

Thứ hai, cần bảo đảm đối xử bình đẳng, tạo môi trường cạnh tranh công bằng, minh bạch; không phân biệt cơ sở GD công lập và NCL, người học đều được tiếp cận cơ hội GD và hưởng lợi từ các chính sách phát triển GD của Đảng và Nhà nước.

Đồng thời, tạo điều kiện thuận lợi về thị thực, giấy phép lao động để khuyến khích trí thức, doanh nhân, doanh nghiệp Việt Nam, nước ngoài đang hoạt động tại Việt Nam và nước ngoài đóng góp công sức, trí tuệ và tài chính cho phát triển GD-ĐT.

Nghị quyết cũng yêu cầu đẩy mạnh cung ứng dịch vụ sự nghiệp công trong lĩnh vực GD theo cơ chế thị trường. Trong đó xác định rõ các đơn vị cung cấp dịch vụ sự nghiệp công trong lĩnh vực GD không sử dụng NSNN, đơn vị được quyết định các khoản thu, mức thu bảo đảm bù đắp chi phí hợp lý, có tích lũy để thu hút nhà đầu tư thuộc các thành phần kinh tế ngoài Nhà nước tham gia cung ứng dịch vụ...

Xác định rõ trách nhiệm người đứng đầu

* Chưa hiểu đúng, làm đúng pháp luật về XHH trong GD, dẫn tới cách thức triển khai không phù hợp khi kêu gọi XHH, tài trợ với cơ sở GD tại địa phương. Làm sao để khắc phục điều này?

- Bên cạnh những giải pháp cụ thể, tại Nghị quyết số 35/NQ-CP, Chính phủ cũng đã có sự phân công nhiệm vụ cho các cơ quan chức năng và các địa phương để đưa Nghị quyết vào thực tiễn. Trong đó có những nhiệm vụ mang tính đổi mới, đột phá như:

Ban hành hướng dẫn cụ thể để địa phương ưu tiên bố trí quỹ đất dành cho GD trong quy hoạch đất đai của địa phương; đơn giản hóa quy trình, thủ tục giao đất, cho thuê đất phục vụ cho phát triển GD NCL.

Xác định rõ trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan quản lý nhà nước tại địa phương đối với công tác XHH trong lĩnh vực GD, coi công tác XHH GD-ĐT là một chỉ tiêu trong định hướng phát triển KT-XH của địa phương.

Xây dựng kế hoạch, lộ trình để thu hút các nguồn lực xã hội đầu tư cho GD tại địa phương. Chủ động phân luồng và định hướng cho phụ huynh và người học lựa chọn các mô hình trường không phân biệt công lập hay NCL.

Đẩy mạnh tự chủ tài chính của các cơ sở GD công lập với lộ trình phù hợp cho từng cấp học.

Xây dựng chính sách quy định trách nhiệm của các doanh nghiệp trong đầu tư phát triển đào tạo nhân lực GD nghề nghiệp, đặc biệt là nhân lực chất lượng cao, nhân lực ngành nghề mũi nhọn. Quy định trách nhiệm của các ngành, các tổ chức chính trị - xã hội, cộng đồng và gia đình trong việc đóng góp nguồn lực và tham gia các hoạt động GD nghề nghiệp, đẩy mạnh đầu tư theo hình thức đối tác công - tư trong lĩnh vực GD…

* Xin cảm ơn ông!