Triển vọng của hợp tác Nga - Trung

Dầu khí

Ngành dầu khí được coi là biểu tượng hàng đầu của mối quan hệ hợp tác Nga - Trung. Sau năm 2014, Trung Quốc đã làm mọi cách để có thể tiếp cận với các tài sản tốt nhất của Nga.

Tháng 3/2016, Quỹ Con đường tơ lụa đã mua lại 9,9% trong dự án NOVATEK Yamal-LNG, ngoài 20% mà CNPC đã mua trong năm 2013; tháng 1/2017, Sinopec đã mua 10% SIBUR; tháng 6/2017, Rosneft đã bán cho Gas Bắc Kinh 20% cổ phần của Verkhnechonskneftegaz với giá 1,1 tỷ USD; tháng 7/2018, các lô khí tự nhiên hóa lỏng đầu tiên đã đi từ Yamal đến Trung Quốc dọc theo tuyến đường mà truyền thông Trung Quốc đã gọi ngay là Con đường băng lụa; tháng 4/2019, NOVATEK đã ký thỏa thuận với CNOOC và CNODC của Trung Quốc (một công ty con của CNPC) để bán cho họ 10% trong dự án hóa lỏng khí LNG Bắc Cực thứ hai.

Mặc dù các cuộc đàm phán về việc xây dựng đường ống dẫn khí của Siberia - 2 không có kết quả dưới bất kỳ hình thức nào, nguồn cung cấp dầu và khí đốt đang tăng lên hàng năm. Thiết bị khoan của Trung Quốc đã phổ biến ở Nga ngay cả trước cuộc khủng hoảng vì giá rẻ, nhưng sau năm 2014, nó bắt đầu tăng mạnh thị phần và đến năm 2018 đã chiếm hơn 45% thị trường giàn khoan ở Nga.

Tiềm năng tăng trưởng thương mại trong phân khúc này chủ yếu liên quan đến khí đốt, vì sự bùng nổ trong phát triển các dự án sản xuất dầu và cơ sở hạ tầng giao thông Đông Siberia đã qua đi. Khối lượng cung cấp dầu của Nga cho Trung Quốc sẽ phụ thuộc nhiều vào động lực giá hơn là các sáng kiến chung. Ngược lại, hợp tác toàn diện vẫn chưa đến nếu Trung Quốc, như Gazprom kỳ vọng, sẽ trở thành nhà nhập khẩu khí đốt lớn nhất thế giới vào năm 2030, vượt EU.

Cho đến nay, động lực để hai bên xích lại gần nhau chính là NOVATEK, hãng do Gennady Timchenko đứng đầu Hội đồng doanh nghiệp Nga - Trung. Chính các công ty Trung Quốc đã trở thành cổ đông thiểu số lớn nhất trong Yamal LNG và Bắc Cực LNG, trở thành đồng sở hữu, bao gồm các mỏ khí chiến lược và hầu hết các mô-đun để xây dựng Yamal LNG được lắp ráp tại các nhà máy đóng tàu của Trung Quốc.

Tuy nhiên, Gazprom vẫn đúng với cách tiếp cận của mình và không cho phép Trung Quốc vào các lĩnh vực lớn nhất thuộc quyền sở hữu của mình. Điều này làm phức tạp các cuộc đàm phán về Siberia - 2. Tuy nhiên, với sự tăng trưởng hàng năm về nhập khẩu khí đốt ở Trung Quốc (32% vào năm 2018), một hợp đồng khí đốt lớn mới với Nga có vẻ rất có khả năng, đặc biệt là trong bối cảnh chiến tranh thương mại với Mỹ, có thể cản trở sự mở rộng khí hóa lỏng của xứ cờ hoa vào thị trường Trung Quốc.

Quân sự và khoa học kỹ thuật

Trong những năm sau khi có lệnh trừng phạt của phương Tây, Nga ít có khả năng hợp tác khoa học, kỹ thuật và quân sự với các nước châu Âu và châu Mỹ, và đây là một trong những yếu tố để tái lập quan hệ với Trung Quốc trong lĩnh vực này. Theo Viện Nghiên cứu hòa bình Stockholm (SIPRI), trong những năm 2014 - 2018, Nga đứng đầu trong số các nhà xuất khẩu vũ khí ở Trung Quốc với tỷ lệ 70%.

Moscow đã buộc phải loại bỏ những phản đối trước đó do những lo ngại về an ninh từ việc xuất khẩu sang Trung Quốc các sản phẩm công nghệ cao của tổ hợp công nghiệp quân sự (MIC). Vào tháng 11/2014, một hợp đồng đã được ký kết để bán các hệ thống S-400 mới nhất cho Trung Quốc và vào tháng 11/2015, cuộc đàm phán về việc bán máy bay chiến đấu Su-35 cho Trung Quốc thành công.

Ngày 20/9/2018, Trung Quốc thậm chí phải hứng chịu lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ vì buôn bán vũ khí với Liên bang Nga: Cục Huấn luyện và Hậu cần của Ủy ban Quân sự Trung ương Trung Quốc cùng lãnh đạo Li Shanfu đã bị Bộ Tài chính Hoa Kỳ đưa vào danh sách đen. Đây là lần đầu tiên Trung Quốc phải chịu tổn thất vì hợp tác với Nga.

Vào mùa thu năm 2018, lần đầu tiên quân đội Trung Quốc gồm 3.500 binh lính và 900 xe bọc thép đã tham gia cuộc tập trận mặt đất Vostok - 2018.

Các cuộc tập trận hải quân chung, các cuộc tập trận chống khủng bố trên biển và các cuộc tập trận chống khủng bố chung đang được tổ chức như một phần của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO). Tham vấn chiến lược hàng năm được tổ chức giữa các lực lượng vũ trang của hai nước.

Quan hệ khoa học và công nghệ dân sự cũng được tăng cường. Sự phát triển chung của máy bay chở khách CR929 tầm xa, máy bay trực thăng hạng nặng và động cơ máy bay lớn vẫn tiếp tục. Tháng 4/2019, sau nhiều vòng đàm phán tại diễn đàn “Vành đai và con dường”, tại Bắc Kinh, Nga và Trung Quốc đã ký một thỏa thuận chế tạo máy bay trực thăng hạng nặng AHL chung.

Đến tháng 11/2018, Nga và Trung Quốc đã ký thỏa thuận về hợp tác hòa bình giữa các nhóm vệ tinh GLONASS và Beidou. Thỏa thuận đã đặt nền tảng cho việc tạo ra các tiêu chuẩn chung giữa Nga và Trung Quốc để điều hướng vệ tinh và tăng cường độ chính xác của chúng.

Nhiều khả năng, sự lạc hậu về khoa học và công nghệ của Trung Quốc sẽ được khắc phục trong thập kỷ tới. Chính vì vậy, cần phải dỡ bỏ các hạn chế hợp tác với Bắc Kinh trong những năm gần đây. Moscow hiểu rằng, đây là cơ hội cuối cùng để kiếm tiền từ di sản của Liên Xô.

Một khi tiềm năng của nó cạn kiệt, cuối cùng hợp tác sẽ chuyển từ lĩnh vực bán vũ khí sang các lĩnh vực hợp tác khoa học và kỹ thuật, không gian, an ninh mạng và các dự án giáo dục. Về tất cả các vấn đề này, Moscow và Bắc Kinh có quan điểm tương tự trên trường thế giới.

Du lịch và nông nghiệp

Tiến bộ đáng kể đã đạt được trong các lĩnh vực tương đối mới cho hợp tác song phương là du lịch và nông nghiệp. “Khách du lịch Trung Quốc đột nhiên trở thành khách thường xuyên nhất của các thành phố Nga.

Năm 2014, sau khi các sự kiện được mọi người biết đến và các lệnh trừng phạt xảy ra, ngành công nghiệp bắt đầu trải qua sự sụt giảm thảm khốc trong tất cả các chỉ số về du lịch nội địa, số lượng khách du lịch giảm xuống mức 50 - 60%. Nhưng tất cả chúng ta đã được cứu bởi du lịch nội địa và Trung Quốc” - Giám đốc Điều hành nhóm du lịch Tari-Tari, ông Igor Kuzmin nói với Kommersant.

Theo số liệu chính thức, số lượng khách du lịch từ Trung Quốc đến Nga đã tăng gần gấp đôi kể từ năm 2014, từ 874 nghìn người lên 1,6 triệu người trong năm 2018. Bây giờ, theo ông Kuzmin, nhiệm vụ chính là đưa cơ sở hạ tầng phù hợp với thực tế mới.

Thành công quan trọng đã đạt được trong nông nghiệp. Vào ngày 1/11/2017, các quy định mới về yêu cầu kiểm dịch thực vật đối với lúa mì xuất khẩu từ Liên bang Nga sang Trung Quốc đã được ký kết giữa hai nước.

Mặc dù trên thực tế, về tổng thể, xuất khẩu nông sản của Nga sang Trung Quốc không quá lớn (từ 2014 - 2018, nó đã tăng từ 1,1 tỷ USD lên 2,5 tỷ USD), nhưng nó lại cực kỳ quan trọng đối với một số khu vực của Nga.

Trước hết, đối với vùng Viễn Đông (60,6% tổng lượng xuất khẩu, theo Trung tâm Xuất khẩu Nga, là cá, động vật có vỏ và các dẫn xuất của chúng) và 6 khu vực được phép xuất khẩu ngũ cốc: Altai và Krasnoyarsk, Novosibirsk, Omsk, Amur và các khu vực Chelyabinsk. Vào tháng 4/2019, 4 khu vực khác gồm: Lãnh thổ xuyên Baikal, Vùng Irkutsk, Khakassia và Kuzbass cũng được bổ sung vào danh sách này.

Theo báo cáo “Hợp tác Nga - Trung trong lĩnh vực nông nghiệp: Thực trạng và triển vọng” của Ủy ban Đối ngoại Nga, xuất khẩu ngũ cốc có tiềm năng lớn nhất. Hàng năm, Trung Quốc mua khoảng 5,8 tỷ USD ngũ cốc. Các đối thủ cạnh tranh chính của Nga trong lĩnh vực này là Úc, Canada, Mỹ và Kazakhstan.

Vào tháng 11/2018, Trung Quốc đã quyết định mở thị trường cho gia cầm và sữa từ Nga. Một trong những vấn đề quan trọng nhất vẫn là xuất khẩu sang Trung Quốc thịt bò và đặc biệt là thịt lợn. Theo ước tính của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ, năm nay, nhu cầu thịt lợn của Trung Quốc sẽ tăng 33% do sự bùng phát dịch tả lợn châu Phi và đàn lợn của họ giảm 13%.

Dịch vụ Quá cảnh

Trong 5 năm qua, Nga đã bảo đảm vị thế là một hành lang quá cảnh quan trọng đối với hàng hóa Trung Quốc đến châu Âu. Theo Tập đoàn Đường sắt Trung Quốc, năm 2018, khoảng 270 nghìn container được chuyển từ Trung Quốc sang châu Âu thông qua lãnh thổ của Nga, Belarus và Kazakhstan (73% tổng số container đến châu Âu bằng đường sắt).

Số lượng tàu đi dọc theo tuyến đường này đã tăng từ 58 trong năm 2014 lên 4.650 vào năm 2018, tăng hơn 80 lần và chỉ trong năm 2018 tăng 34%. Theo một nguồn tin của Kommersant từ Tổng cục Đường sắt Nga, tỷ lệ của hàng hóa Trung Quốc quá cảnh qua Nga đang tăng lên.

Nếu trong quý đầu tiên của năm 2018, tỷ lệ vận chuyển đến và đi từ Trung Quốc trong tổng khối lượng vận chuyển (tính theo trọng tải) là 11%, trong quý đầu tiên của năm 2019 nó đã tăng lên 12,5%; tỷ trọng vận chuyển từ Trung Quốc sang châu Âu và ngược lại trong tổng khối lượng vận chuyển tăng từ 7,96% lên 8,52%, trong vận tải - từ 0,14% lên 0,15%.

Thay cho lời kết

Sự hợp tác giữa Nga và Trung Quốc sau năm 2014 cho phép Moscow thoát khỏi những ảo tưởng tồn tại trong nhiều năm. Quan hệ giữa hai nước không chuyển sang quan hệ đồng minh, Trung Quốc không hỗ trợ Nga cải cách nền kinh tế, không cung cấp cho Nga các khoản vay giá rẻ và không mạo hiểm với ngành công nghiệp của mình để cứu Nga.

Trong nhiều trường hợp, Bắc Kinh đã vui mừng tận dụng vị thế khó khăn của Nga để giành quyền truy cập vào những nơi mà Moscow trước đây sợ phải trao Bắc Kinh, đặc biệt là trong các dự án dầu khí và công nghệ quân sự.

Vào thời điểm hiện tại, mối quan hệ chính trị giữa Nga và Trung Quốc đã đạt đến giới hạn tự nhiên và để vượt qua nó cần một bước đột phá khiến các đối tác có cái nhìn mới về hợp tác. Cảm giác về mối đe dọa chung từ Hoa Kỳ dường như không thể dẫn đến một liên minh quân sự giữa hai nước, nhưng nó cũng có thể làm phát sinh các hình thức hợp tác mới mà Moscow và Bắc Kinh chưa sẵn sàng.