(GD&TĐ) - So với các nước trên thế giới, thị trường tài chính Việt Nam ra đời muộn hơn, vì vậy còn nhiều hạn chế. Hiện nay thị trường tài chính của Việt Nam bao gồm: Thị trường ngân hàng, thị trường chứng khoán, thị trường bảo hiểm. Các tập đoàn tài chính đã hình thành và đang phát triển theo hướng kinh doanh đa ngành với các hoạt động đan xen giữa các lĩnh vực ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm.
Bên cạnh đó, quá trình quốc tế hoá thị trường tài chính Việt Nam thông qua việc thực thi các cam kết quốc tế về mở cửa thị trường tài chính cũng ngày càng gia tăng mạnh, vì vậy những yếu kém cũng đã bộc lộ ngày càng rõ nét. Với thực tế như vậy thì việc đổi mới hệ thống giám sát tài chính để theo kịp sự phát triển của thị trường là một đòi hỏi cấp thiết. Việc đổi mới quan trọng nhất của hệ thống giám sát tài chính của Việt Nam hiện nay là làm thế nào để nâng cao hiệu quả hệ thống giám sát tài chính nhằm đảm bảo sự ổn định của thị trường tài chính nói riêng và nền kinh tế đất nước nói chung.
Hệ thống giám sát tài chính của Việt Nam hiện nay về thực chất được tổ chức theo mô hình phân tán chuyên ngành, tức là mỗi bộ phận của thị trường tài chính được giám sát bởi một cơ quan giám sát chuyên ngành như: Thị trường ngân hàng được giám sát bởi cơ quan thanh tra, giám sát ngân hàng (trực thuộc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam); thị trường chứng khoán được giám sát bởi Uỷ ban chứng khoán Nhà nước (trực thuộc Bộ Tài chính) ; thị trường bảo hiểm được giám sát bởi Cục quản lý, giám sát bảo hiểm (trực thuộc Bộ Tài chính). Với mô hình như vậy tất yếu sẽ có những ưu và nhược điểm sau:
Ưu điểm: Bảo đảm giám sát được các định chế trung gian tài chính một cách chặt chẽ, thường xuyên.
Nhược điểm: Với mô hình như trên sẽ tất yếu dẫn đến những khoảng trống trong hoạt động giám sát như giám sát chéo hoạt động trong các tập đoàn tài chính kinh doanh đa ngành và giám sát rủi ro đan xen giữa các bộ phận của thị trường khó thực hiện, giám sát an toàn vĩ mô thị trường tài chính bị xem nhẹ, đồng thời việc điều phối hoạt động giám sát chuyên ngành không thực hiện được.
Để khắc phục những nhược điểm trên, tháng 03 năm 2008, Thủ tướng Chính phủ đã ra quyết định thành lập Uỷ ban Giám sát tài chính quốc gia. Uỷ ban này có chức năng giám sát chung thị trường tài chính và tham mưu, tư vấn cho Thủ tướng trong điều phối hoạt động giám sát thị trường tài chính. Kể từ khi được thành lập và đi vào hoạt động đến nay đã 03 năm nhưng việc khắc phục những nhược điểm nêu trên chưa được là bao. Một số nguyên nhân chủ yếu của tình hình đó là:
- Vị thế pháp lý của Uỷ ban còn thấp;
- Không có quyền lực quản lý Nhà nước mà Uỷ ban thực chất chỉ là cơ quan tham mưu, tư vấn;
- Đội ngũ cán bộ còn mỏng và non trẻ chưa có nhiều kinh nghiệm;
- Hỗ trợ kỹ thuật từ phía nước ngoài chưa có;
- Quan hệ hợp tác với các tổ chức quốc tế chưa thiết lập được.
Đánh giá thực trạng về hệ thống giám sát tài chính của Việt Nam thời gian qua cho thấy còn rất nhiều hạn chế, bất cập như khuôn khổ pháp lý về giám sát tài chính còn nhiều khe hở, chưa đồng bộ; năng lực giám sát của các cơ quan giám sát giám sát chuyên ngành còn yếu; thiếu sự liên thông trong việc giám sát chung thị trường tài chính do các cơ quan giám sát chuyên ngành hoạt động độc lập, thực hiện nhiệm vụ giám sát theo từng cách riêng của họ, chưa có sự điều phối giữa các cơ quan giám sát chuyên ngành, dẫn đến gây nhiều khó khăn cho việc giám sát rủi ro chéo; thực tiễn áp dụng các chuẩn mực quốc tế về giám sát thị trường tài chính vẫn còn nhiều bất cập, chưa quan tâm tới giám sát an toàn vĩ mô; việc giám sát hoạt động xuyên biên giới của các định chế tài chính có vốn nước ngoài còn yếu; các quy định về chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan giám sát chuyên ngành còn nhiều quy định chồng chéo vì thế đã tạo ra nhiều kẽ hở trong việc giám sát.
 |
| ảnh có tính minh họa |
Để khắc phục những tồn tại nêu trên, chúng tôi mạnh dạn đề xuất một số các giải pháp dưới đây:
Một là, cần nhanh chóng hoàn thiện khuôn khổ pháp luật về giám sát tài chính ở Việt Nam. Trước mắt cần tiến hành các việc sau:
- Tách chức năng giám sát tài chính ra khỏi cơ quan quản lý Nhà nước về thị trường tài chính. Từ đó, cơ quan giám sát tài chính sẽ được chủ động trong việc thực hiện nhiệm vụ giám sát, hạn chế đến mức thấp nhất các can thiệp hành chính vào quá trình vận hành thị trường. Như vậy, hoạt động giám sát tài chính sẽ bảo đảm được tính độc lập, chủ động trong việc thực hiện giám sát, từng bước giám sát thị trường tài chính thông qua các công cụ của thị trường, hạn chế sự can thiệp bằng các biện pháp hành chính đối với hoạt động của thị trường;
- Nghiên cứu và nhanh chóng ban hành Luật về giám sát tài chính thống nhất.
Hai là, cần nhanh chóng đổi mới, hoàn thiện mô hình hệ thống giám sát tài chính. Hiện nay xu hướng hợp nhất các cơ quan quản lý và giám sát thị trường tài chính hay nói cách khác là sự chuyển hướng từ phương thức giám sát theo từng lĩnh vực riêng sang hình thành một cơ quan giám sát hợp nhất, thực hiện giám sát toàn bộ hệ thống tài chính theo các mục tiêu đề ra, đang ngày càng trở nên rõ nét đối với toàn thế giới, bởi vì mô hình này mang lại hiệu quả giám sát cao hơn và nhất quán hơn.Song thực tiễn đã chứng minh, không có một mô hình nào là đặc biệt tối ưu, phù hợp đối với mọi nước. Vì thế, các nước khác nhau cần làm rõ những khác biệt và các nhân tố tác động đến quá trình phát triển thị trường tài chính của nước họ, từ đó lựa chọn mô hình giám sát tài chính sao cho phù hợp với đặc điểm phát triển của đất nước họ.
Đối với Việt Nam, theo quan điểm riêng của chúng tôi cần phải thiết lập một cơ quan thanh tra, giám sát tài chính hợp nhất. Theo kinh nghiệm của một số nước trên thế giới, việc hợp nhất phải mất từ 2 cho tới 3 năm. Cơ quan thanh tra, giám sát tài chính hợp nhất sẽ hoạt động độc lập với Bộ Tài chính. Bên cạnh đó cần thiết lập cơ chế chia sẻ thông tin và phối hợp hành động hiệu quả giữa cơ quan này với Ngân hàng Nhà nước. Cần duy trì một vài chức năng thanh tra, giám sát tài chính nhất định tại Ngân hàng Nhà nước để Ngân hàng Nhà nước có điều kiện thuận lợi hơn trong việc hành động kịp thời vì mục tiêu ổn định tiền tệ và cải thiện hiệu quả của chính sách tiền tệ.
Ba là, trong khi chờ đợi thời cơ chín muồi để hợp nhất cơ quan giám sát tài chính, Chính phủ cần nhanh chóng có những biện pháp kịp thời nhằm củng cố năng lực giám sát chung thị trường tài chính và năng lực tham mưu, tư vấn cho Thủ tướng trong điều phối hoạt động giám sát thị trường tài chính quốc gia (ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm) của Uỷ ban Giám sát tài chính quốc gia.
Bốn là, cần nhanh chóng có những cải tiến, thay đổi đồng bộ. Hiện nay, hệ thống giám sát tài chính chưa theo kịp với sự phát triển của thị trường, chưa đảm bảo khả năng giám sát bao quát tất cả các hoạt động của thị trường tài chính. Vì thế cần có những cải thiện đồng bộ sau:
- Về nguồn nhân lực cần tăng cường đội ngũ cán bộ có trình độ, dầy dạn kinh nghiệm, kỹ năng cao để thực hiện các hoạt động giám sát tài chính phù hợp với tình hình mới.
- Về nguồn lực kỹ thuật, cần thiết lập sớm các hệ thống công nghệ thông tin và các tiện ích điện tử hoàn chỉnh cho việc giám sát và phân tích dữ liệu phục vụ công tác giám sát cho cả ba lĩnh vực ngân hàng, chứng khoán, bảo hiểm.
- Về công tác đào tạo cán bộ và hợp tác quốc tế, cần xây dựng kế hoạch và các chương trình đào tạo cán bộ về các kỹ năng giám sát thị trường tài chính cụ thể, sát với các yêu cầu của hoạt động giám sát. Kế hoạch và các chương trình này cần được làm bài bản và tác dụng của công việc này phải được đánh giá thực sự nghiêm túc nhằm tránh việc đào tạo mang nặng tính hình thức. Ngoài ra cần nhanh chóng thiết lập được quan hệ hợp tác với các tổ chức quốc tế cũng như các cơ quan giám sát nước ngoài để có thể nhận được các hỗ trợ kỹ thuật cho nghiệp vụ giám sát tài chính và hỗ trợ lẫn nhau trong việc giám sát các hoạt động xuyên biên giới liên quan đến thị trường tài chính.
Mục tiêu tái cấu trúc nền tài chính của Việt Nam hiện nay là hướng đến một hệ thống tài chính chuyên nghiệp và hiệu quả. Hệ thống tương lai đó được xác định bởi sứ mệnh, tầm nhìn, mục tiêu và chiến lược mà nền tài chính của Việt Nam cần đạt được vào năm 2020 và những năm tiếp theo sao cho xứng tầm với sự phát triển chung của kinh tế đất nước.
Đổi mới, hoàn thiện và xây dựng được công việc giám sát tài chính một cách tổng thể cho Việt Nam chính là nền tảng căn bản cho mọi ngành nghề khác của đất nước cùng phát triển theo, hướng đến một nền kinh tế ổn định, phát triển bền vững và lâu dài.
Tiến sỹ, Trần Văn Hùng
