Thời đại công nghệ số: Sách in 'thất sủng'?

Bên cạnh sách in truyền thống, sự xuất hiện của các loại hình mới như sách điện tử, sách nói (audiobook), podcast,... đã làm dấy lên câu hỏi: Liệu sách in có còn giữ được vị thế của mình hay sẽ bị quên lãng?

Sự trỗi dậy của các loại hình đọc mới

Thời đại công nghệ số, sự tiện lợi trở thành một trong những yếu tố quan trọng hàng đầu, chi phối lựa chọn của người tiêu dùng và lĩnh vực đọc sách cũng không phải ngoại lệ. Các loại hình như kindle, audiobook và podcast đang dần chiếm ưu thế nhờ mang đến sự tiện lợi vượt trội so với sách in truyền thống.

Hãy tưởng tượng, thay vì phải mang vác những cuốn sách dày cộp, nặng nề, giờ đây người dùng chỉ cần một thiết bị nhỏ gọn như kindle để lưu trữ và mang theo cả thư viện cá nhân với hàng ngàn đầu sách.

Hơn thế nữa, audiobook và podcast mở ra một phương thức tiếp cận sách hoàn toàn mới, cho phép người dùng “đọc” sách mọi lúc mọi nơi, ngay cả khi đang di chuyển trên xe bus, làm việc nhà, hay tập thể dục.

Nhờ sự phát triển của Internet, người đọc có thể dễ dàng “chạm tay” vào kho tàng sách khổng lồ từ khắp nơi trên thế giới, vượt qua mọi rào cản về địa lý. Chỉ với vài cú nhấp chuột, người đọc đã có thể tìm thấy những cuốn sách quý hiếm, những tác phẩm mới nhất, hay những cuốn sách thuộc nhiều ngôn ngữ khác nhau mà không cần phải tốn công sức tìm kiếm tại các hiệu sách truyền thống.

Đặc biệt, audiobook và podcast còn mang đến trải nghiệm đọc đa dạng và thú vị hơn. Qua giọng đọc truyền cảm của các nghệ sĩ, diễn viên lồng tiếng chuyên nghiệp, kết hợp với hiệu ứng âm thanh sống động, từng câu chữ, từng trang sách như được thổi hồn, khơi gợi trí tưởng tượng và thu hút người nghe, biến việc đọc sách trở thành một trải nghiệm giải trí đầy hấp dẫn.

Trên nền tảng Spotify (dịch vụ cung cấp nhạc, podcast và video kỹ thuật số), podcast luôn là một trong những nội dung nhận được rất nhiều lượt nghe. Các bạn trẻ với những chia sẻ về quan điểm sống, tình yêu, công việc thu hút đông đảo thính giả.

Đơn cử, các sản phẩm trên kênh podcast của Tun Phạm, với tên gọi “Tun Cảm Ơn” đều nhận về hàng nghìn lượt nghe mỗi tập. Thành công của “Tun Cảm Ơn” đến từ sự kết hợp hài hòa của nhiều yếu tố.

Trước hết, nội dung đa dạng và gần gũi chính là điểm cộng lớn. Tun Phạm khéo léo khai thác những chủ đề quen thuộc trong cuộc sống, từ chuyện tình cảm, các mối quan hệ bạn bè, gia đình, cho đến những trăn trở trong công việc, những vấn đề mà người trẻ thường xuyên đối mặt.

Hơn nữa, tính giải trí cao cũng là một yếu tố quan trọng. Và điều làm nên giá trị cốt lõi của “Tun Cảm Ơn” chính là những thông điệp tích cực, lạc quan. Dù đề cập đến nhiều khía cạnh của cuộc sống, bao gồm cả những góc khuất, những khó khăn, thử thách, Tun Phạm luôn hướng người nghe đến những suy nghĩ tích cực, truyền cảm hứng và động lực để họ vượt qua nghịch cảnh, hướng tới một cuộc sống tốt đẹp.

Bên cạnh sự tiện lợi, giá cả phải chăng cũng là một yếu tố quan trọng thúc đẩy sự phổ biến của sách điện tử và sách nói. So với sách in truyền thống, hai loại hình này thường có giá thành rẻ hơn, giúp người đọc tiết kiệm được một khoản chi phí không nhỏ, đặc biệt là với những người có thói quen đọc sách thường xuyên.

Việc loại bỏ chi phí in ấn, vận chuyển, lưu kho... đã giúp giảm giá thành sản phẩm. Điều này cũng đồng nghĩa sách điện tử và sách nói trở nên dễ tiếp cận hơn với đông đảo độc giả.

Nhờ vậy, những người yêu sách có thể thỏa mãn đam mê của mình mà không cần quá lo lắng về vấn đề tài chính, đồng thời có cơ hội tiếp cận với nhiều đầu sách hơn, đa dạng hóa trải nghiệm đọc của bản thân. Đây chính là một điểm cộng lớn, góp phần đưa sách điện tử và sách nói đến gần hơn với công chúng và dần khẳng định vị thế của mình trong thời đại mới.

Sự bùng nổ của các hình thức đọc sách mới được thể hiện khá rõ ràng qua nhiều thống kê.

Statista dự báo, doanh thu sách điện tử toàn cầu dự kiến đạt 23,12 tỷ USD vào năm 2028. Còn theo báo cáo của Hiệp hội Các nhà xuất bản Hoa Kỳ (AAP), doanh thu audiobook tại Mỹ đã tăng 16% trong năm 2022, đạt 1,8 tỷ USD. Edison Research thống kê, số người nghe podcast tại Mỹ đã tăng 17% trong năm 2023, đạt 144 triệu người.

Tại Việt Nam, dù sách in vẫn giữ một vị trí nhất định, nhưng không thể phủ nhận rằng thị phần đang bị thu hẹp. Nhiều người, đặc biệt là giới trẻ, không còn dành nhiều thời gian cho việc đọc sách in như trước.

Chị Nguyễn Mai, chủ một hiệu sách cũ có tuổi đời trên 30 năm tại Đường Láng, Hà Nội, chia sẻ: “Chắc những người mở cửa hàng sách cũ như tôi giờ chỉ còn bán vì niềm đam mê; đam mê sách và đam mê những giá trị văn hoá, trí tuệ được lưu trữ qua từng trang sách. Chứ từ lâu tiền bán sách đã không còn đủ chi trả mặt bằng, nhân công, chi phí. Người tìm đến cũng chủ yếu là người trung tuổi, muốn tìm những tác phẩm kinh điển mà nay đã không còn tái bản.

Ở thời của chúng tôi có được quyển sách quý là điều xa xỉ. Có được quyển cũ đã là quý lắm, mọi người truyền tay nhau, lật nhẹ nhàng từng trang, chỉ sợ để lại nếp gấp. Còn hiện nay, người trẻ có nhiều phương thức để đọc hơn, rẻ hơn và tiện lợi hơn nhiều”.

Tâm sự của chị Mai cũng là nỗi niềm chung của nhiều chủ tiệm sách trong thời đại công nghệ số. Tâm sự của chị Mai cũng không chỉ đơn thuần là câu chuyện doanh thu - lợi nhuận, mà còn là tiếng lòng của những người yêu sách, trân trọng giá trị tri thức và văn hóa ẩn chứa trong từng trang sách cũ.

“Tôi thường xuyên sử dụng audiobook trong sinh hoạt hằng ngày như khi di chuyển trên xe bus đến chỗ làm, lúc chạy bộ thể dục, hay những lúc làm việc nhà. Thay vì lãng phí thời gian, tôi có thể tranh thủ nghe sách, tiếp nhận thêm kiến thức. Audiobook giúp tôi tiết kiệm thời gian và tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả, linh hoạt, không bị gò bó như cách đọc truyền thống. Hơn nữa, giọng đọc truyền cảm và âm thanh sống động cũng khiến trải nghiệm ‘đọc’ trở nên thú vị hơn rất nhiều”, anh Trần Văn Nam (26 tuổi, Hà Nội) cho biết.

Sách in vẫn khẳng định vị thế

Không thể phủ nhận sự tiện lợi của công nghệ, thế nhưng sách in vẫn có sức hấp dẫn riêng, xuất phát từ những giá trị cốt lõi mà nó mang lại.

Trước hết, phải kể đến trải nghiệm đọc sâu mà chỉ sách in mới có thể đem đến trọn vẹn. Việc lật giở từng trang sách, cảm nhận mùi hương đặc trưng của giấy mực, hay thoải mái ghi chú, đánh dấu trực tiếp lên từng con chữ, tất cả tạo nên một sự kết nối cá nhân, mật thiết giữa người đọc và tác phẩm.

Hơn thế nữa, sách in còn mang giá trị sưu tầm vượt thời gian, đặc biệt là với những ấn bản giới hạn, những bản in cổ xưa. Với nhiều người, những cuốn sách in không chỉ để đọc mà còn là những món đồ trân quý, lưu giữ kỷ niệm, ký ức, và chứa đựng những giá trị tinh thần, văn hóa sâu sắc.

Bên cạnh đó, khía cạnh sức khỏe cũng là một điểm cộng cho sách in. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, việc đọc sách in giúp giảm căng thẳng, thư giãn đầu óc, cải thiện khả năng ghi nhớ và quan trọng hơn cả là bảo vệ đôi mắt tốt hơn so với việc nhìn vào màn hình điện tử trong thời gian dài.

Cuối cùng, không thể không nhắc đến vai trò của các nhà sách, thư viện - những không gian văn hóa, nơi nuôi dưỡng và lan tỏa tình yêu sách. Đây là nơi những người yêu sách có thể tìm thấy sự đồng điệu, cùng nhau gặp gỡ, giao lưu, chia sẻ đam mê và tạo nên một cộng đồng yêu sách gắn kết. Chính những yếu tố này đã tạo nên sức sống bền bỉ cho sách in, khẳng định vị thế khó thay thế của nó trong lòng độc giả, ngay cả trong thời đại bùng nổ của công nghệ số.

Theo một nghiên cứu của Đại học Stavanger (Na Uy), người đọc sách in ghi nhớ thông tin tốt hơn so với người đọc sách điện tử. Còn trong một báo cáo cuối năm 2022, Statista thống kê doanh thu sách in toàn cầu vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong thị trường xuất bản, đạt khoảng 100 tỷ USD.

“Tôi yêu thích cảm giác cầm trên tay những cuốn sách cũ, lật giở từng trang sách và cảm nhận thời gian in dấu trên đó. Đó là một trải nghiệm mà không loại hình nào có thể thay thế”, bà Lê Thị Thu, một nhà giáo về hưu với phòng đọc sách riêng có số lượng sách lên tới hàng nghìn cuốn chia sẻ với phóng viên.

Tương lai là sự kết hợp đa dạng

Thị trường đọc hiện nay không phải là cuộc chiến “một mất một còn” giữa sách in và các loại hình đọc điện tử, mà là sự cộng sinh, bổ trợ lẫn nhau. Thay vì “hoặc là” sách in, “hoặc là” sách điện tử, chúng ta nên nhìn nhận theo hướng “và” - cả sách in và các hình thức đọc mới đều có thể song hành tồn tại, đáp ứng nhu cầu đa dạng của độc giả.

Xu hướng tiếp nhận thông tin của thời đại mới cũng thay đổi. Người đọc hiện đại hướng đến trải nghiệm đa phương tiện, kết hợp cả văn bản, âm thanh, hình ảnh, video để làm phong phú thêm quá trình tiếp nhận tri thức.

Công nghệ phát triển, kéo theo đó là khả năng cá nhân hóa trải nghiệm đọc được nâng cao. Giờ đây, người dùng có thể dễ dàng tùy chỉnh, chọn lựa định dạng, cách thức đọc, thậm chí là cá nhân hóa nội dung, phông chữ, cỡ chữ,... sao cho phù hợp nhất với sở thích, thói quen và nhu cầu của riêng mình.

Chính sự phát triển đa dạng của các loại hình đọc, bao gồm cả sách in, ebook, audiobook,... đã góp phần thúc đẩy văn hóa đọc phát triển, lan tỏa rộng rãi hơn trong cộng đồng, đặc biệt là với giới trẻ, những người luôn đón đầu xu hướng và dễ dàng tiếp cận với cái mới. Như vậy, sự phát triển của các hình thức đọc mới không hề “đe dọa” sách in, mà ngược lại, tạo ra một hệ sinh thái đọc phong phú, đa dạng và toàn diện hơn.

Nhiều nhà xuất bản hiện nay phát hành sách dưới các định dạng khác nhau, bao gồm sách in, sách điện tử và sách nói. Hay các ứng dụng đọc sách như Kindle, Wattpad, Waka cho phép người dùng chuyển đổi giữa các định dạng sách khác nhau.

Thực tế cho thấy, nhiều độc giả ngày nay không còn sử dụng duy nhất một loại hình đọc, mà linh hoạt kết hợp các hình thức khác nhau tùy vào thời gian, hoàn cảnh và sở thích cá nhân.

Một ví dụ điển hình là việc đọc sách in vào buổi tối trước khi đi ngủ để thư giãn và dễ chìm vào giấc ngủ, đồng thời tận dụng thời gian di chuyển đến nơi làm việc mỗi sáng để nghe sách nói. Sự kết hợp này vừa giúp tối ưu hóa thời gian, vừa đáp ứng nhu cầu đọc đa dạng, mang lại trải nghiệm trọn vẹn và thú vị hơn. Đây cũng là minh chứng cho thấy sự bổ trợ lẫn nhau giữa các loại hình đọc trong việc đáp ứng nhu cầu ngày càng phong phú của người đọc hiện đại.