Phương pháp quản lý tích cực đặt trọng tâm vào việc khơi gợi động lực, tôn trọng sự khác biệt và trao quyền để học sinh tự phát triển.
Là một cán bộ quản lý giáo dục với nhiều năm công tác tại Trường THCS Đại Thịnh (xã Quang Minh, Hà Nội) tôi có cơ hội quan sát sự thay đổi của học sinh qua từng giai đoạn phát triển tâm sinh lý. Cũng như chứng kiến những thách thức mới đặt ra cho nhà trường trong thời đại số phát triển với tốc độ như vũ bão, trí tuệ nhân tạo lan tỏa vào mọi lĩnh vực và các nền tảng số thay đổi từng ngày từng giờ.
Trước sự dịch chuyển nhanh chóng ấy, giáo dục buộc phải chuyển mình mạnh mẽ. Cán bộ quản lý giáo dục buộc phải thay đổi tư duy: từ cách tiếp cận mang tính hành chính sang mô hình quản trị hiện đại, linh hoạt và lấy người học làm trung tâm. Chính điều đó thôi thúc tôi viết bài chia sẻ này – như một góc nhìn nghề nghiệp và một lời gợi mở về cách tiếp cận nhân văn hơn trong quản lý học sinh hiện nay.
Lắng nghe - điểm khởi đầu của mọi thay đổi
Không có biện pháp quản lý nào hiệu quả nếu người lớn không lắng nghe. Học sinh luôn có cảm xúc, những câu chuyện riêng và cả những góc khuất mà các em chưa biết cách chia sẻ. Khi người quản lý dành thời gian trò chuyện, hỏi han, thấu hiểu, chúng ta không chỉ giải quyết vấn đề trước mắt mà còn mở ra cánh cửa để các em tin tưởng vào nhà trường. Chính sự lắng nghe giúp giáo viên nhận diện sớm những bất ổn tâm lý, những mâu thuẫn âm ỉ hay những áp lực thầm lặng - những yếu tố quyết định đến hành vi và kết quả học tập của học sinh.
Nội quy mang tính định hướng - không phải ranh giới trừng phạt
Một ngôi trường tích cực không được vận hành bằng danh sách dài những điều cấm. Thay vào đó, nội quy đóng vai trò như chiếc la bàn - định hướng hành vi thay vì áp đặt. Khi học sinh được tham gia xây dựng bộ quy tắc ứng xử, các em không chỉ tuân thủ tốt hơn mà còn nhận thấy trách nhiệm của mình trong việc giữ gìn môi trường học tập. Sự đồng thuận ấy tạo nên văn hóa kỷ luật tự giác - nền tảng bền vững hơn mọi hình thức giám sát.
Khích lệ đúng lúc - sức mạnh tạo nên hành vi tích cực
Khen ngợi, nếu được thực hiện chân thành và kịp thời, có tác dụng như một chất xúc tác mạnh mẽ. Không cần phần thưởng lớn lao; đôi khi chỉ là lời ghi nhận trước lớp, một tấm giấy khen “vượt khó”, hay một lời động viên trong giờ ra chơi. Những khích lệ nhỏ bé ấy lại có khả năng đánh thức động lực bên trong học sinh, khiến các em tin tưởng vào giá trị của bản thân và nỗ lực hơn mỗi ngày.
Kỷ luật tích cực: “Sai lầm là bài học, không phải vết phạt”
Trong quản lý tích cực, kỷ luật không nhằm trừng phạt mà hướng đến giáo dục.
Thay vì khiển trách hay ghi lỗi một cách máy móc, nhà trường có thể triển khai: Cho học sinh tự chịu trách nhiệm và sửa chữa hậu quả một cách phù hợp; Hòa giải giữa học sinh khi xảy ra xung đột; Thảo luận nhóm để cùng phân tích hành vi và rút kinh nghiệm; Tổ chức hoạt động cộng đồng mang tính rèn luyện, không mang màu sắc trừng phạt.
Những phương pháp này giúp các em hiểu rõ vì sao hành vi đó chưa phù hợp, từ đó tự điều chỉnh. Đây là bước quan trọng để hình thành năng lực tự quản - kỹ năng sống thiết yếu cho tương lai.
Tự quản - để học sinh trưởng thành qua trọng trách
Trao quyền cho học sinh không chỉ tạo sự chủ động mà còn giúp các em nhìn thấy vai trò của mình trong tập thể. Mô hình hội đồng tự quản, ban cán sự chủ động hay câu lạc bộ thủ lĩnh trẻ chính là “trường học thứ hai” – nơi học sinh rèn luyện khả năng lãnh đạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và tinh thần trách nhiệm.
Nhà trường chỉ đóng vai trò dẫn dắt, còn sự trưởng thành thuộc về chính các em.
Kiến tạo môi trường học đường an toàn - thân thiện - truyền cảm hứng
Một môi trường giáo dục tích cực không thể chỉ dựa vào kỷ luật hay nội quy. Nó được nuôi dưỡng bằng văn hóa ứng xử trong từng giờ học, từng hành lang và từng hoạt động trải nghiệm. Khi trường học mở ra sân chơi sáng tạo, các câu lạc bộ phong phú, tinh thần tôn trọng giữa giáo viên - học sinh được đề cao, năng lượng tích cực sẽ lan tỏa và thay đổi hành vi của học sinh theo hướng tốt đẹp tự nhiên.
Quản lý học sinh theo phương pháp tích cực không phải là nhiệm vụ nhất thời, mà là hành trình dài lâu của sự kiên nhẫn, thấu hiểu và tin tưởng.
Khi người thầy biết lắng nghe, khi nội quy mang tính định hướng, khi kỷ luật không còn là nỗi sợ và khi học sinh được trao quyền, môi trường học đường sẽ trở thành nơi an toàn - hạnh phúc - tràn đầy cảm hứng. Ở đó, mỗi học sinh không chỉ học kiến thức, mà còn học cách trở thành phiên bản tốt đẹp nhất của chính mình.
