Dưa leo tên là thanh qua, hồ qua (dưa non vỏ xanh), huỳnh qua (dưa chín vàng). Dân gian còn gọi dưa leo là dưa chuột.
Dưa nhỏ, vỏ xanh tốt hơn dưa lớn
Theo đông y, dưa leo tính lạnh, vị ngọt vào các kinh tì, vị, đại tràng. Có tác dụng thanh nhiệt, lợi tiểu; chữa kiết lỵ, phù thũng... Còn với tây y, dưa leo giúp lọc máu, lợi tiểu, bài sỏi, hòa tan axít uric và muối urat, phòng chống bệnh gút, có tác dụng an thần, hạ sốt, chữa một số chứng ngoài da như nếp nhăn, nứt nẻ, da mốc, tàn nhang, da nhờn. Để nuôi dưỡng da mặt, nên đắp dưa leo tươi.
Quả dưa nhỏ, vỏ càng xanh càng chứa hàm lượng biotin (chất bổ dưỡng da), vitamin C và selen cao hơn nhiều so với quả to. Vitamin C và selen giúp tăng cường hệ miễn dịch, phòng chống bệnh tật. Vì vậy, các nhà khoa học khuyến cáo trong trồng trọt nên tăng số lượng quả hơn là tạo quả to. Dưa leo dài dưới 20 cm, cuống nhỏ có chất lượng tốt nhất.
Dưa leo có thể được chế biến thành những món ăn, bài thuốc đơn giản, bổ ích cho cơ thêẢ̉nh: Tấn Thạnh
Một số món ăn, bài thuốc
1. Thức ăn khai vị: Dưa leo xắt lát mỏng. Gừng giã nhuyễn, cho nước sôi vào, chắt lấy nước gừng trộn với dưa leo.
2. Nước dưa leo: Dưa leo 1 quả, táo 1 quả, nước chanh 20 g, mật ong 20 g, cà rốt 1 củ. Ép các loại củ quả rồi cho mật ong, nước chanh vào trộn đều. Món ăn này bồi bổ sức khỏe trong mùa hè, chống mỏi mệt.
3. Trẻ em bị lỵ mùa hè do thấp nhiệt: 10 quả dưa leo non xắt nhỏ nấu với mật mía hoặc dưa leo muối nấu lấy nước, nấu cháo cho trẻ ăn.
4. Canh cho bệnh nhân gút: Dưa leo 1 quả, bỏ ruột xắt mỏng; mộc nhĩ 1 nắm, muối 2,5 g, dầu vừng 25 g. Mỡ và xì dầu một ít vừa đủ. Xào mộc nhĩ trước, cho dưa leo sau, nêm gia vị.
5. Cháo thuốc chữa động kinh: Lấy 50 g dưa leo non đun lấy nước, cho 50 g tiểu mạch vào, nấu cháo nhừ, thêm 15 g đường phèn.
6. Lợi tiểu, tiêu phù: Dưa leo xắt lát, nấu sôi với ít giấm, ăn cả cái lẫn nước.
7. Xúp dưa leo muối: Dưa leo muối 200 g xắt lựu, thịt bò nạc 200 g xắt lựu, tỏi 3 g, hành 3 g, cần tây 10 g, dầu ôliu 5 g, gia vị chanh, tiêu.
8. Dưỡng da, chống da khô: Lấy 2 lát dưa leo nghiền nhuyễn, trộn thêm 1 lòng đỏ trứng cút, 1 thìa dầu ăn, 1 thìa mật ong; trộn đều thành hỗn hợp mịn dẻo, cho vào tủ lạnh nửa giờ. Trước khi ngủ, xoa lên mặt, sau 30 phút đến 1 giờ thì rửa sạch và để cho khô trước khi nằm.
9. Chữa hôi miệng do tì vị nhiệt: Dưa leo gọt lấy vỏ nấu nước uống hằng ngày.
10. Chữa xơ vữa động mạch: Dưa leo 1 trái, cà chua 1 trái. Rửa sạch, xắt lát; thêm muối, đường trắng, giấm để trộn gỏi.
11. Chữa cao mỡ máu: Dưa leo 250 g, nấm mèo đen ngâm nước 50 g; dầu ăn, muối, hành hoa, gừng băm mỗi thứ vừa đủ. Dưa leo xắt lát. Bắc chảo lên bếp, cho dầu, hành, gừng phi thơm, thêm dưa leo, nấm mèo đen đảo nhanh, thêm muối xào chín.
12. Chữa bệnh đái tháo đường: Dưa leo 250 g, tỏi băm 30 g; nước tương, giấm, dầu mè mỗi thứ vừa đủ. Dưa leo xắt lát, chứa trong thau. Tỏi băm, nước tương, giấm, dầu mè làm xốt rồi trộn vào dưa leo làm gỏi.
13. Chữa tàn nhang: Dưa leo 1 quả, xắt nhỏ, ép lấy nước, trộn với sữa chua thành kem bôi mặt. Mỗi lần bôi để 20 phút, bôi 2 lần/ngày.
14. Chữa da mặt sạm, khô: Dưa leo 2 quả, mướp 1 quả, xắt miếng ép lấy nước, cho mật ong vừa đủ thành một thức uống ngọt. Bã nhào nhuyễn với đậu phụ thành thuốc đắp 20 phút thì rửa sạch. Đắp cách ngày một lần.
15. Giảm béo phì: Hằng ngày lấy khoảng 120 g dưa leo tươi xắt miếng, trộn dầu giấm, gia vị để ăn như một món salad. Có thể kèm với giá đậu xanh sống, cà chua chín tươi sống, củ cải.
Lưu ý: Tuy dưa leo có không ít tác dụng đối với sức khỏe nhưng nếu ăn nhiều sẽ gây lạnh bụng, không tiêu. Dưa leo hơi khó tiêu nếu không nhai kỹ. Trẻ em và người mới ốm dậy không nên lạm dụng dưa leo sống. Tránh ăn dưa leo lúc trời mưa ẩm thấp.
