1.
Đam mê âm nhạc từ nhỏ, chàng trai Lê Chí Trực có những sáng tác đầu tay mang đậm xu hướng lãng mạn rất gần gũi với phong cách Thơ Mới. Năm 16 tuổi, ca khúc “Tiếng còi trong sương đêm” với bút danh Lê Trực đã tạo nên một dấu son trong đời sống âm nhạc đô thị: “Bến nước gió rét đò thưa khách sang. Lau xanh ven sông mờ run bóng trăng. Đêm nay không gian chìm trong giá băng. Con đò sang ngang…”.
Cách mạng tháng Tám sôi sục khắp nơi, chàng trai Lê Chí Trực viết ca khúc “Biệt đô thành” như một thái độ từ bỏ chốn phồn hoa để đi theo kháng chiến.
Ở vùng bưng biền Đông Nam bộ, người thanh niên giác ngộ cộng sản đã lấy bút danh Hoàng Việt và tung ra một loạt ca khúc cổ vũ phong trào vũ trang chống Pháp, mà tiêu biểu là bộ ba “Lá xanh”, “Lên ngàn”, “Nhạc rừng”. Khi những giai điệu lạc quan và nồng cháy “em đi cắt lúa trên ngàn, còn anh chiến đấu sa tràng” của Hoàng Việt vang lên, không ai dám tin tác giả chỉ mới độ tuổi hai mươi. Hoàng Việt cùng với Lưu Hữu Phước trở thành hai tên tuổi nổi bật của nền âm nhạc cách mạng miền Nam.
2.
Năm 1954, nhạc sĩ Hoàng Việt chia tay người vợ đang mang thai đứa con thứ ba để tập kết ra Bắc. Tại Hà Nội, Hoàng Việt theo học khoá đầu tiên của Trường âm nhạc Việt Nam vừa thành lập.
Năm 1957, tác phẩm tốt nghiệp khoá đạo tạo ngắn hạn của ông chính là ca khúc bất hủ “Tình ca”. Nỗi nhớ thương chốn chôn nhau cắt rốn cộng với tinh thần chiến sĩ kiên cường đã giúp nhạc sĩ có được những lời ca rung động bao nhiêu trái tim người Việt Nam:
“Khi hát lên tiếng ca gởi về người yêu quê ta. Ta át tiếng gió mưa thét gào cuộn dâng phong ba. Em ơi! nghe chăng lời trái tim vọng ra. Rung trong không gian mặt biển sôi ầm vang. Qua núi biếc chập chùng xa xa. Qua bóng mây che mờ quê ta. Tiếng ca đời đời chung thuỷ thiết tha…”. Bản “Tình ca” suốt 60 năm qua vẫn xao xuyến trên môi công chúng nhiều lứa tuổi khác nhau.
Năm 1958, Hoàng Vệt được cử đi học tại Nhạc viện Quốc gia Sofia - Bulgaria. Như mạch nguồn được khơi mở, nhạc sĩ Hoàng Việt viết bản giao hưởng đầu tiên của âm nhạc Việt Nam có tên gọi “Quê hương”. Ông mặc định đây là “Giao hưởng số 1” với lời đề tặng “Kính dâng Nam Bộ trong cuộc chiến đấu anh dũng chống ngoại xâm”.
Bản giao hưởng “Quê hương” gồm 4 chương khi mang về Việt Nam công diễn năm 1965 đã nhận được sự hoan nghênh nhiệt liệt của đồng nghiệp và khán giả. Giáo sư - Nhạc sĩ Ca Lê Thuần: “Trong bản giao hưởng “Quê hương” của mình, anh Hoàng Việt đã vận dụng khéo léo những âm điệu quen thuộc trên cơ sở chọn lọc những tinh hoa có sức sống nhất trong kho tàng những ca khúc cách mạng của chúng ta.
Bằng cách đó, chủ đề tư tưởng của tác phẩm được đặt ra một cách sâu sắc và lớn lao, đồng thời tác giả đã tận dụng các phương tiện kỹ thuật sáng tác để biểu hiện nó trong sự phát triển rộng rãi, căng thẳng, đôi khi tạo nên những xung đột, mâu thuẫn chứa đựng nhiều kịch tính.
Những hình tượng, những âm điệu hào hùng và trữ tình, những nhịp điệu sôi nổi và duyên dáng của những bài hát quen thuộc, những nét dân ca phổ biến đã đưa người nghe trở lại quá khứ với những kỷ niệm, những tình cảm không bao giờ quên được của một thời kỳ lịch sử oanh liệt đáng tự hào của dân tộc!”.
3.
Đầu năm 1966, nhạc sĩ Hoàng Việt vượt Trường Sơn vào chiến trường miền Nam. Trong lá thư viết ngày 9-3-1966, gửi về Hội Nhạc sĩ VN, ông thổ lộ: “Những đêm đi rừng từ 2 giờ khuya leo dốc băng rừng, đi suốt đêm 7 giờ tối hôm sau mới đến chỗ nghỉ, chân đau khập khiễng bước một mình theo sau đoàn, xa cả một, hai cây số (…) Leo một bậc đá, chân đau buốt óc, nhói tim. Dốc cao, đường dài dằng dặc...”. Tuy vậy, trên đường đi, ông vẫn tranh thủ phác thảo vở nhạc kịch “Bông Sen” và chuyển sang dùng bút danh Lê Quỳnh.
Vào đến Căn cứ trung ương Cục miền Nam, Hoàng Việt nhập cuộc ngay với ca khúc “Bài ca thanh niên miền Nam thành đồng”. Được phân công về miền Tây Nam bộ, ông vác ba lô ra tiền tuyến như một người lính thực sự.
Trong một lá thư gửi cho nhà thơ Bảo Định Giang, ông hoan hỉ thông báo: “Tôi viết cho anh xong là trưa nay đi Mỹ Tho, Cao Lãnh, dài theo đường số 4 và bờ sông Cửu Long... Tính sổ năm 1967, thì tôi viết đều tay chứ không tắt: vở nhạc kịch “Bông Sen” 120 trang piano và 12 bài hát...”.
Chẳng thể ngờ, khi lá thư ấy vừa đến tay người nhận thì ông đã hy sinh ở ấp Mỹ Long, huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang trong một trận càn khốc liệt của quân địch. Hai dự định của nhạc sĩ trở thành dang dở, thứ nhất là viết xong bản giao hưởng thứ hai của đời ông có tên là “Cửu Long”, thứ hai là trở về nhà mẹ ruột để nhìn mặt đứa con út sắp chào đời.
Nhạc sĩ Vũ Thành - Nguyên Trưởng đoàn Văn công Quân khu 7, nhớ lại: “Trong chuyến đi này, khi chia tay Lê Dũng - người con mà khi ông tập kết ra Bắc thì vợ đang mang thai, bên bờ sông Vàm Cỏ, anh ôm con và nói: “Không biết sau này ba đón con, hay con lại đón ba trở về”. Câu nói ấy tình cờ dự báo điềm chẳng lành.
Sau trận đánh ác liệt hôm đó, thi hài nhạc sĩ Hoàng Việt cùng nhiều đồng đội khác đến nay vẫn chưa tìm thấy. Có nhân chứng kể lại, chỉ tìm thấy một chùm tóc bạc được cho là của nhạc sĩ Hoàng Việt sau trận oanh tạc dữ dội của máy bay Mỹ”.
Nếu được hoàn thành, thì bản giao hưởng “Cửu Long” sẽ như thế nào? Trong lá thư gửi nhạc sĩ Đỗ Nhuận và các đồng nghiệp tại Hà Nội, Hoàng Việt chia sẻ: “Dự định tôi đi Mỹ Tho là để tìm khía cạnh đặc biệt của con sông Cửu Long và sẽ viết trong dự án dài... Cái số 2 sau cái số 1 vừa rồi, năm 1965. Cái số 2 này có 3 phần: Chiến thắng, Hạnh phúc và Xây dựng. Nhưng dài theo đường đi kỳ này, nhất định tôi sẽ có một tập bài hát kịp thời theo thể ký sự âm nhạc ghi chép thực tế sẽ gặp.
Tập này ít nhất cũng mười bài hát ngắn nêu lên đủ góc cạnh của chiến dịch Đông Xuân 1968 này. Về cái sức viết, anh tin rằng tôi còn rào rạt chưa tắt, mà đang sôi nổi giữ trong óc ngày đêm... Chỉ có khâu dựng, giới thiệu kịp thời sáng tác mới ở Đài làm chậm quá, thành ra hào hứng đôi khi nguội lạnh, khi nghĩ đến những cái viết rồi không thấy tiếng vang?”.
Nhạc sĩ Hoàng Việt đã rời khỏi nhân gian hơn nửa thế kỷ. Ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 1996 và danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân năm 2011. Ít ai biết rằng, bà Lâm Thị Ngọc Hạnh - người vợ lặng lẽ đã sinh bốn đứa con cho ông vẫn giữ một bài hát có tên “Vẳng từ quê nhà” mà ông viết riêng tặng bà.
Nhạc sĩ Hoàng Việt gọi “Vẳng từ quê nhà” là “Tình ca số 2” với niềm riêng: “Đây còn đây sông núi xưa vẫn đẹp. Như tình em chung thủy đợi tháng năm chưa hề nhạt phai. Quê hương dù bóng đêm còn che mờ nửa trời. Nhưng trái tim yêu đời sáng như ánh dương ngời ngời. Cho dù sao dời vật đổi. Cho dù núi lấp sông ngăn. Nối liền tình ta trên Tổ quốc mênh mang…”.
