Chuyển dịch trong trồng trọt và chăn nuôi
Xã vùng cao Nam Xuân, tỉnh Thanh Hóa đang từng bước tìm hướng đi mới trong phát triển kinh tế nông thôn. Dù chưa có mô hình sản xuất quy mô lớn hay chuỗi giá trị ổn định, nhiều hộ dân đã chủ động chuyển đổi cây trồng, vật nuôi và thử nghiệm các mô hình dịch vụ, mở ra cơ hội nâng cao thu nhập và ổn định đời sống.
Những bước chuyển mình này, cùng định hướng từ chính quyền, đang đặt nền móng cho một kinh tế bền vững ở miền núi Nam Xuân.
Trong trồng trọt ở xã, cây luồng vẫn chiếm diện tích chủ lực. Đây là cây quen thuộc, dễ trồng, ít rủi ro, nhưng hiệu quả kinh tế thấp, khiến người dân bắt đầu cân nhắc chuyển đổi sang cây có giá trị kinh tế cao hơn.
Từ đầu năm 2024, một số hộ tại bản Cốc và Ken mạnh dạn đưa cây quế vào trồng thử nghiệm.
Ông Lò Văn Hinh (bản Cốc) cho biết, gia đình đã trồng khoảng 300 gốc quế trên diện tích trước đây trồng luồng. “Chúng tôi không kỳ vọng có thu hoạch ngay, bởi trồng quế phải tính chuyện lâu dài. Một vài năm đầu vất vả nhưng nếu thuận lợi thì hiệu quả sẽ cao hơn nhiều”, ông Hinh chia sẻ.
Song song với quế, tại bản Phố Mới, hai hộ dân đã triển khai mô hình trồng trầm hương. Cây trầm hiện trong giai đoạn khoan tạo trầm nên chưa phát sinh thu nhập, nhưng theo người dân, đây là hướng đi phù hợp với điều kiện đất lâm nghiệp của xã, đồng thời mở ra cơ hội cho các sản phẩm có giá trị kinh tế cao trong tương lai.
Dù còn mới mẻ, các mô hình trồng cây giá trị cao này là tín hiệu tích cực cho thấy sự chủ động chuyển đổi trong sản xuất nông nghiệp của người dân.
Trong lĩnh vực chăn nuôi, Tổ hội chăn nuôi trâu, bò sinh sản tại bản Cốc là mô hình tiêu biểu. Tổ hội gồm 5 hộ với tổng đàn khoảng 50 con, trong đó hộ nhiều nhất duy trì 23 con.
Việc liên kết theo tổ hội giúp các hộ trao đổi kỹ thuật, thống nhất quy trình chăm sóc và chủ động phòng chống dịch bệnh. Tháng 8/2025, Hội Nông dân tỉnh Thanh Hóa đã khảo sát và thẩm định để hỗ trợ vốn vay ưu đãi 500 triệu đồng cho 5 hộ tham gia tổ hội.
Bên cạnh đó, mô hình nuôi hươu sao lấy nhung tại bản Bút với một số hộ hộ dân ở địa phương, như: Ông Hà Văn Xuân, ông Hà Văn Lương (bản Bút) duy trì mỗi hộ 6 con, mỗi năm cho thu nhập trên 200 triệu đồng. Đây là mô hình ít hộ thực hiện nhưng đem lại hiệu quả rõ rệt, phù hợp với điều kiện diện tích đất hạn chế và tiết kiệm được nguồn lao động.
Ở bản Nam Tân, có gia đình anh Hà Văn Huỳnh, đã phát triển mô hình nuôi hươu sinh sản kết hợp giữa việc nhân giống để bán hươu con và khai thác nhung hươu.
Anh Huỳnh chia sẻ, gia đình có 6 nhân khẩu, cuộc sống trước kia cũng khó khăn, dù làm đủ nghề những cũng không ổn định.
"Vừa qua, tôi vay vốn Ngân hàng Chính sách xã hội và tích cóp được 1 ít, nên đầu tư xây dựng chuồng trại, rồi mua 6 con hươu để nuôi sinh sản và lấy nhung. Khi có thành phẩm, doanh nghiệp sẽ bao tiêu cho mình. Vì vậy, tôi cũng rất hy vọng mô hình của mình sẽ thành công để lan tỏa sang các hộ khác ở địa phương, giúp người dân có cơ hội thoát nghèo”, anh Huỳnh cho hay.
Mô hình chăn nuôi lợn tại các bản Ngà, Bút và Ken, từng duy trì khoảng 10 hộ với đàn từ 20 đến 60 con/hộ, hiện chịu ảnh hưởng nặng của dịch tả lợn châu Phi và thiên tai. Nhiều hộ phải tạm dừng chăn nuôi để tập trung tiêu độc, khử trùng chuồng trại, và đang chuẩn bị tái đàn khi đảm bảo điều kiện an toàn sinh học.
Nhìn chung, các mô hình trồng trọt và chăn nuôi ở Nam Xuân tuy chưa tạo thành quy mô lớn, nhưng đã có sự chuyển dịch tích cực. Người dân không còn phụ thuộc hoàn toàn vào cây luồng mà đã chủ động tìm đến những cây, con có giá trị kinh tế cao hơn, mở ra hướng phát triển mới.
Phát triển dịch vụ và định hướng từ chính quyền
Bên cạnh sản xuất nông nghiệp, xã Nam Xuân bắt đầu xuất hiện một số mô hình dịch vụ mới. Nổi bật là mô hình sản xuất rượu siêu men lá kết hợp chăn nuôi lợn của bà Hà Thị Nguy (bản Bút).
Sản phẩm rượu men lá truyền thống đang được xã hướng dẫn hoàn thiện thủ tục tham gia chương trình OCOP. Nếu đạt chuẩn, sản phẩm sẽ mở ra cơ hội về xây dựng thương hiệu và nâng cao giá trị kinh tế.
Tại bản Bút, có một số hộ dân đang phát triển dịch vụ du lịch cộng đồng. Dựa trên cảnh quan tự nhiên, đời sống văn hóa, không gian bản địa, các hộ đón khách đến trải nghiệm sinh hoạt, ẩm thực và các hoạt động văn hóa.
Dù mới hình thành, du lịch cộng đồng được đánh giá là hướng đi phù hợp với tiềm năng của xã, mở ra nguồn thu mới và tạo việc làm tại chỗ.
Theo bà Hà Thị Cươi, Bí thư Đảng ủy xã Nam Xuân, chính quyền địa phương sẽ phối hợp với các cơ quan chuyên môn để hỗ trợ người dân về kỹ thuật sản xuất, thú y, vốn vay ưu đãi và kết nối thị trường. “Chúng tôi không chạy theo phong trào. Làm kinh tế phải tính lâu dài, các mô hình nhỏ nhưng chắc sẽ tạo nền tảng để hình thành mô hình lớn hơn sau này”, bà Cươi khẳng định.
Ngoài những vấn đề trên, hiện xã Nam Xuân cũng đang định hướng phát triển du lịch cộng đồng theo hướng bền vững, gắn với bảo tồn văn hóa bản địa; đồng thời hỗ trợ hoàn thiện các sản phẩm nông nghiệp có tiềm năng như quế, trầm hương, rượu men lá để nâng cao tiêu chuẩn, tham gia chương trình OCOP và các kênh tiêu thụ khác.
Việc tái đàn lợn được địa phương giám sát chặt chẽ, đảm bảo an toàn dịch bệnh trước khi mở rộng quy mô. Với chăn nuôi đại gia súc, xã khuyến khích phát triển theo nhóm hộ liên kết để giảm chi phí, hạn chế rủi ro, đồng thời hướng tới áp dụng các biện pháp khoa học trong phòng bệnh và chăm sóc.
Từ những mô hình đang triển khai, xã vùng cao Nam Xuân đang hình thành bức tranh kinh tế có những đường hướng cơ bản. Các mô hình trồng quế, trầm hương, nuôi hươu, chăn nuôi trâu, bò sinh sản, sản xuất rượu men lá và du lịch cộng đồng đang tạo động lực mới cho người dân.
Nhờ sự chủ động của cộng đồng và định hướng của cấp ủy, chính quyền, Nam Xuân có điều kiện phát triển kinh tế bền vững, nâng cao đời sống người dân, từng bước hình thành các mô hình kinh tế quy mô hơn, giảm rủi ro, tăng giá trị sản xuất, mở ra cơ hội phát triển ổn định cho vùng miền núi trong tương lai.
