Liên quan đến mối đe doạ từ các sản phẩm thuốc lá mới đối với giới trẻ, học sinh, sinh viên Việt Nam; TS Angela Pratt - Trưởng đại diện Văn phòng WHO tại Việt Nam có những trao đổi trên Báo Giáo dục & Thời đại.

Ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến sức khỏe

- Với tư cách là chuyên gia y tế công cộng và Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, bà có thể cho biết thực trạng sử dụng thuốc lá trong thanh niên, đặc biệt là ở học sinh vị thành niên tại Việt Nam và những thách thức do các sản phẩm thuốc lá mới đặt ra?

- Việt Nam đã đạt được một số tiến bộ trong việc giảm hút thuốc ở thanh thiếu niên trong những năm gần đây. Theo Điều tra sức khỏe học đường toàn cầu (GSHS) 2019, tình trạng sử dụng thuốc lá ở thanh thiếu niên 13-17 tuổi ở Việt Nam đã giảm một nửa từ 5,4% năm 2013 xuống 2,8% năm 2019. Điều này phản ánh kết quả của những nỗ lực kiểm soát thuốc lá của chính phủ và các đối tác trong vài năm qua.

Tuy nhiên, hiện nay có một vấn đề đang nổi lên đó là đã có một tỷ lệ đáng kể thanh niên đã bắt đầu sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới, chẳng hạn như thuốc lá điện tử, còn được gọi là “Vaping” và thuốc lá nung nóng (HTPs).

Các sản phẩm này sử dụng pin để làm nóng bình dung dịch có chứa nicotine (thuốc lá điện tử) hoặc nung nóng sợi lá thuốc lá (HTPs) để tạo ra khói tỏa có chứa nicotine và các chất độc hại khác. Cũng cần lưu ý rằng, gần đây đã xuất hiện những sản phẩm lai trong đó có chứa cả dung dịch nicotine và sợi lá thuốc lá.

Cũng theo GSHS 2019, tại Việt Nam, 2,6% thanh thiếu niên từ 13-17 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử, dù đó là các sản phẩm bất hợp pháp. Đây là một hiện tượng đáng báo động vì những sản phẩm này có nguy cơ ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến sức khỏe của thanh thiếu niên Việt Nam.

Nó không chỉ ảnh hưởng về sức khỏe thể chất mà còn cả sự phát triển tinh thần và cảm xúc của các em. Chính phủ, cộng đồng, nhà trường và các bậc phụ huynh có trách nhiệm bảo vệ sức khỏe cho giới trẻ Việt Nam trong khi những sản phẩm này thực sự là mối đe dọa đối với sức khỏe của cả một thế hệ Việt Nam trong tương lai.

Theo số liệu hiện tại, việc sử dụng thuốc lá điện tử chủ yếu tập trung ở các thành phố lớn như: Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, nơi có gần 8% học sinh đang sử dụng các sản phẩm này.

TS Angela Pratt - Trưởng đại diện Văn phòng WHO tại Việt Nam.

Có hại cho sự phát triển trí não

- Bà có thể cho biết tác hại của các sản phẩm thuốc lá mới, đặc biệt là đối với giới trẻ?

- Khói tỏa của các sản phẩm thuốc lá mới có chứa các hóa chất độc hại tương tự như trong khói thuốc lá thông thường bao gồm formaldehyde, acetaldehyde và kim loại nặng, cùng với nicotine và các hóa chất độc hại khác.

Những hóa chất độc hại này có thể gây ung thư, bệnh tim và bệnh phổi cho cả người sử dụng và những người xung quanh, là những người không sử dụng nhưng tiếp xúc với khói tỏa từ các sản phẩm này. Hiện tượng này được gọi là hút thuốc lá thụ động.

Ngoài ra, nicotine rất có hại cho sự phát triển trí não của thanh thiếu niên, là những đối tượng mà não bộ vẫn tiếp tục phát triển cho đến 25 tuổi. Khi các tế bào não của những người trẻ tuổi tiếp xúc với nicotine, sự phát triển của các khớp nối thần kinh (xi-náp) giữa các tế bào não sẽ bị ảnh hưởng.

Do đó, thanh thiếu niên đang sử dụng nicotine từ thuốc lá và các sản phẩm chứa nicotine, bao gồm cả những sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử, nung nóng, sẽ gặp vấn đề về khả năng tập trung, trí nhớ, khả năng học tập và kiểm soát tâm trạng. Dưới góc độ xã hội, chúng ta có trách nhiệm phải bảo vệ thanh thiếu niên khỏi các tác hại của các sản phẩm độc hại này để bảo vệ tương lai của cả một thế hệ.

Hơn nữa, người ta cũng thấy rằng những bạn trẻ đã nghiện nicotine từ các sản phẩm thuốc lá mới, sẽ có nguy cơ cao bị nghiện các chất gây nghiện khác bao gồm rượu và ma túy, chẳng hạn như cocaine và cần sa và cũng tăng nguy cơ sử dụng đồng thời cả thuốc lá mới và thuốc lá thông thường.

Trong ngắn hạn, thuốc lá điện tử cũng đã được phát hiện là nguyên nhân gây ra hội chứng EVALI, là tên viết tắt tiếng Anh của ‘Hội chứng tổn thương phổi cấp do Thuốc lá điện tử’. Theo báo cáo của CDC Hoa Kỳ trong khoảng thời gian từ tháng 12 năm 2019 đến tháng 2 năm 2020, hơn 2.800 trường hợp EVALI đã phải nhập viện tại Hoa Kỳ và 68 người trong số họ đã tử vong.

Ngoài ra, pin được sử dụng trong các sản phẩm này có thể phát nổ gây thương tích nghiêm trọng và sự cố hỏa hoạn. Một nghiên cứu trên tạp chí BMJ ước tính rằng từ năm 2015 đến năm 2017, có khoảng 2.035 vụ chấn thương và bỏng do nổ thuốc lá điện tử phải đến cấp cứu tại các bệnh viện ở Hoa Kỳ.

Vì vậy, các sản phẩm thuốc lá thông thường và các sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đều rất có hại cho sức khỏe và sự phát triển của thanh thiếu niên, và tất cả chúng ta phải cùng chung tay để ngăn chặn những sản phẩm này.

Ảnh minh họa/internet.

Ngăn chặn thế hệ trẻ sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới

- Tại sao ngày càng nhiều trẻ em bắt đầu sử dụng các sản phẩm này?

- Đáng buồn là, bất chấp tác hại mà các sản phẩm này gây ra cho giới trẻ của chúng ta, các nhà sản xuất sản phẩm thuốc lá mới đang làm việc rất chăm chỉ và chi hàng triệu đô la để nghiên cứu, thiết kế và đưa ra thị trường những sản phẩm hấp dẫn giới trẻ và rất dễ gây hiểu lầm.

Ngành công nghiệp này đã sử dụng nhiều chiến thuật tiếp thị gây hiểu lầm khác nhau để thu hút một thế hệ người dùng nicotine mới vì lợi nhuận và để thay thế những người hút thuốc thông thường đã bị chết sớm bởi các sản phẩm này.

Về kiểu dáng thiết kế, ngành công nghiệp này thiết kế những sản phẩm rất thu hút đối với giới trẻ. Những sản phẩm này thường có màu sắc và mùi vị hấp dẫn, trông giống như một chiếc USB hoặc một thiết bị công nghệ cao sành điệu.

Hơn nữa, ngành công nghiệp này đã nhắm mục tiêu có chủ đích đến giới trẻ trong các phương pháp tiếp thị và quảng cáo của họ. Theo Tổ chức Sáng kiến Sự thật, một tổ chức phi chính phủ tại Hoa Kỳ, dưới đây là 4 chiến thuật phổ biến được ngành công nghiệp sử dụng để thu hút giới trẻ đến với các sản phẩm thuốc lá mới:

Thứ nhất, một số công ty thuốc lá điện tử khai thác thanh thiếu niên dễ bị tổn thương và gia đình của họ bằng cách cung cấp các học bổng giáo dục hấp dẫn cho sinh viên và những bạn này sẽ viết bài luận về các chủ đề như liệu việc sử dụng thuốc lá điện tử có thể mang lại lợi ích tiềm năng hay không.

Thứ hai, các công ty Thuốc lá điện tử chi tiêu rất nhiều trong việc quảng cáo, thường theo những cách dễ gây hiểu lầm, không trung thực về các sản phẩm của họ trên các nền tảng truyền thông xã hội nhắm vào giới trẻ như Twitter, Instagram và YouTube.

Thứ ba, các công ty Thuốc lá điện tử thường xuyên tài trợ cho các lễ hội và sự kiện âm nhạc nổi tiếng hấp dẫn và thu hút với giới trẻ

Thứ tư, sử dụng hương vị sản phẩm đa dạng để hấp dẫn giới trẻ. Ở thị trường Hà Lan người ta đã thấy có gần 20.000 loại hương vị khác nhau cho thuốc lá mới. -

- Bà có thể cho biết các khuyến cáo để kiểm soát hiệu quả các sản phẩm mới này ở Việt Nam nói chung và trường học nói riêng?

- Chúng ta biết rằng, các chính phủ, cộng đồng, trường học và các bậc cha mẹ trên khắp Việt Nam đều muốn bảo vệ thế hệ trẻ của chúng ta và mang đến cho thế hệ này cơ hội thành công tốt nhất trong cuộc sống. Tuy nhiên, để làm được điều này, chúng ta phải ưu tiên sức khỏe thể chất và tinh thần của họ. Do đó, việc mọi người chung tay để ngăn chặn thế hệ trẻ tiếp cận và sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới là rất quan trọng.

Hiện tại ở Việt Nam, các sản phẩm thuốc lá và nicotin mới này là bất hợp pháp - chúng không được phép nhập khẩu và bán tại Việt Nam. Tuy nhiên, những sản phẩm này vẫn có mặt tại Việt Nam do nạn buôn lậu bất hợp pháp và các nhà sản xuất đang tiếp tục nhắm đến đối tượng thanh thiếu niên ở các trung tâm đô thị lớn qua các nền tảng trực tuyến. Qua đó, chúng ta biết rằng nếu những sản phẩm này được cung cấp hợp pháp thì việc sử dụng sẽ tăng lên nhanh chóng, và đe dọa tới sức khỏe của thế hệ thanh niên Việt Nam trong tương lai.

Vì vậy, để bảo vệ sức khỏe của giới trẻ Việt Nam, WHO khuyến nghị rằng chính sách cấm các sản phẩm mới này của Chính phủ Việt Nam hiện nay cần được duy trì và tiếp tục tăng cường.

Ngoài ra, để ngăn chặn việc quảng cáo và bán các sản phẩm bất hợp pháp và có hại này trên thị trường, các cơ quan thực thi pháp luật phải tăng cường giám sát và thực thi để xác định các điểm bán hàng, đặc biệt là các điểm trực tuyến, nhằm thu giữ các sản phẩm bất hợp pháp và xử lý những người buôn bán và quảng cáo bất hợp pháp các sản phẩm này. Vì hiện tại hầu hết việc mua bán và sử dụng chủ yếu ở các thành phố lớn, những khu vực này nên là trọng tâm ban đầu của các nỗ lực giám sát và thực thi pháp luật.