Bằng việc mở rộng không gian học tập ra khỏi bảng đen, phấn trắng, nhiều trường đang tìm cách biến giờ học thành những trải nghiệm vui vẻ, nhẹ nhàng, giúp trẻ bắt đầu năm học mới với sự tự tin và niềm say mê.
Để trẻ yêu việc học
Buổi chiều thứ Sáu ở sân Trường Tiểu học Trần Phú (Hà Đông, Hà Nội), tiếng cười giòn vang từ “phiên chợ tuổi thơ” do học sinh tự tổ chức. Trên tấm bảng nhỏ đặt trước gian hàng bánh, dòng chữ nguệch ngoạc “3 cái 5.000 đồng” khiến người lớn bật cười. Mỗi nhóm “bán” một loại sản phẩm - từ rau củ trồng ở vườn trường đến đồ thủ công bằng giấy màu.
Chỉ cần quan sát vài phút, dễ thấy ở đây, trẻ không chỉ chơi. Các em đang học toán qua việc tính tiền, học ngôn ngữ khi mời chào khách, học kỹ năng sống qua làm việc nhóm, ứng xử lịch sự. Những lớp học kiểu này đang xuất hiện nhiều, từ câu lạc bộ khoa học, sân chơi nghệ thuật đến mô hình trải nghiệm nghề nghiệp thu nhỏ, nơi trẻ tiếp nhận kiến thức một cách tự nhiên, không áp lực.
Các nghiên cứu giáo dục chỉ ra rằng, cảm xúc tích cực là “chìa khóa” giúp não bộ tiếp thu và ghi nhớ tốt hơn. Khi trẻ vui vẻ, tò mò, dopamine (một chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến động lực và sự tập trung - PV) sẽ được giải phóng, giúp quá trình học diễn ra hiệu quả hơn.
Ngược lại, áp lực và lo âu dễ khiến trẻ bị ức chế, cảm thấy mất hứng thú. Ở Việt Nam, áp lực thi cử, bệnh thành tích vẫn phổ biến, khiến một bộ phận học sinh học để đối phó, thiếu kết nối giữa sách vở và đời sống, dẫn đến tâm lý sợ học.
Chính vì vậy, hoạt động ngoại khóa, sân chơi trải nghiệm, học qua dự án… đang được nhiều trường áp dụng như một giải pháp “mở cửa” đón trẻ tiếp cận tri thức bằng niềm vui ngay khi tiếng trống khai trường vang lên.
Học qua tình huống giả định
Tại một trường THCS tại Tuyên Quang, Câu lạc bộ “Kết nối và chia sẻ” tổ chức hoạt động định kỳ mỗi tuần một buổi, với mục tiêu rèn luyện kỹ năng sống qua những tình huống giả định thiết thực. Từ việc “Nếu bị lạc ở siêu thị, em sẽ làm gì?” cho đến tình huống xử lý khi bị bắt nạt ở trường, các em học sinh không chỉ học lý thuyết, mà còn được trực tiếp nhập vai, trải nghiệm cảm giác bất ngờ, áp lực gần giống với đời thực.
Các chuyên gia nhận định, những tình huống giả định nhỏ nhưng có tính thực tiễn cao giúp học sinh luyện tập phản xạ nhanh, khả năng kiểm soát cảm xúc và ứng xử linh hoạt. Khi các em trải qua áp lực giả lập, bộ não được “luyện tập” để không bị rối loạn khi gặp thử thách thật.
Kỹ năng giao tiếp và tự tin là “chiếc chìa khóa vàng” để trẻ vượt qua ngưỡng cửa tâm lý nhút nhát, đặc biệt ở lứa tuổi dậy thì dễ bối rối, tự ti. Khi trẻ học được cách chủ động trong các tình huống nhỏ, tự tin nói lên ý kiến, các em có xu hướng xây dựng mối quan hệ xã hội tốt hơn và phát triển toàn diện hơn.
Không chỉ bản thân học sinh được lợi, môi trường lớp học cũng trở nên tích cực hơn khi các em biết chia sẻ, đồng cảm và hợp tác trong nhóm. Cô giáo chủ nhiệm Nguyễn Thu Trang cho biết: “Một trong những điểm đặc biệt khiến những tiết ‘học mà chơi’ như thế này thu hút học sinh chính là các tình huống được lựa chọn đều rất gần gũi, phản ánh đời sống thực tế mà các em dễ dàng gặp phải, những hoàn cảnh có thể xảy ra ngay quanh mình, giúp các em thực sự ‘thấm’ bài học. Nhờ đó, các em đã biết cách lắng nghe và tôn trọng ý kiến của bạn bè, giảm bớt mâu thuẫn nhỏ, xây dựng lớp học đoàn kết, thân thiện”.
Ngoài ra, sự tham gia tích cực của phụ huynh cũng được xem là nhân tố quan trọng. Chị Hà Thị Lan, phụ huynh học sinh lớp 8, chia sẻ: “Tôi thấy con gái mình thay đổi rõ rệt sau khi tham gia câu lạc bộ. Con biết tự giải quyết vấn đề nhỏ mà không quá dựa dẫm, biết cách tìm sự trợ giúp đúng lúc. Điều này khiến tôi an tâm hơn khi con bước vào tuổi mới”.
Với những hoạt động này, ngày đến trường không chỉ gắn với bài vở và thi cử, mà còn là hành trình khám phá đầy hứng khởi. Đây cũng là cách để khởi động năm học mới bằng năng lượng tích cực, giúp trẻ thêm yêu trường, yêu lớp và yêu việc học.
Giảm áp lực, tăng hứng thú
Không chỉ chú trọng rèn luyện kỹ năng sống qua những tình huống thực tế, nhiều trường học còn đẩy mạnh hoạt động STEAM - một phương pháp giáo dục tích hợp, giúp học sinh biến kiến thức từ nhiều môn học thành những sản phẩm cụ thể, có tính ứng dụng cao. Nếu câu lạc bộ kỹ năng sống giúp các em tự tin, ứng xử linh hoạt trong đời thường thì STEAM là nơi để các em vận dụng kiến thức khoa học, công nghệ, kỹ thuật, nghệ thuật và toán học, từ đó phát triển tư duy sáng tạo và khả năng giải quyết vấn đề một cách thực tiễn.
Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, STEAM được xem như một phương pháp dạy học tích hợp giúp học sinh vận dụng kiến thức đa ngành để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Nhiều trường học trên cả nước, đặc biệt ở các thành phố lớn như Hà Nội, đang triển khai các dự án STEAM kéo dài từ vài tuần đến cả tháng, nhằm giúp học sinh trải nghiệm học tập “đích thực” qua các sản phẩm cụ thể.
Điển hình là dự án “Mô hình nhà chống lũ” tại Trường THCS Đoàn Thị Điểm (Hà Nội). Các em học sinh lớp 6 không chỉ áp dụng kiến thức vật lý về vật liệu nổi, toán học trong đo đạc và tính toán kích thước, mà còn phối hợp với môn Mỹ thuật để thiết kế trang trí mô hình sao cho vừa thẩm mỹ, vừa đảm bảo chức năng.
Nguyễn Quang Minh, học sinh lớp 6, hào hứng kể lại: “Nhóm em phải tìm hiểu nhiều loại vật liệu nổi, rồi thử nghiệm trong bể nước. Khi mô hình của nhóm em nổi được và đứng vững, cả nhóm vui đến mức reo ầm lên. Đó là lần đầu tiên em thấy kiến thức trên lớp trở thành một sản phẩm thực sự, rất đáng nhớ”.
Theo TS Phạm Thanh Bình, chuyên gia giáo dục STEAM: “Ưu điểm lớn nhất của phương pháp này là học sinh được học bằng tay, tức là không chỉ nghe giảng hay đọc sách, mà còn trực tiếp tạo ra sản phẩm. Khi các em thấy kết quả cụ thể, dù nhỏ bé, nó tạo nên cảm giác thành công và động lực rất lớn cho việc học. Học sinh cũng phát triển tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và hợp tác nhóm”.
Không chỉ dừng lại ở mô hình nhà chống lũ, các dự án STEAM còn đa dạng và thiết thực như: Lắp ráp robot tự động, thiết kế hệ thống tưới cây thông minh, hoặc xây dựng mô hình năng lượng tái tạo. Mỗi dự án là một hành trình khám phá liên môn, đòi hỏi các em vận dụng linh hoạt kiến thức toán học, khoa học tự nhiên, công nghệ và nghệ thuật.
Cô Lê Thị Thanh, giáo viên phụ trách tổ STEAM Trường THCS Đoàn Thị Điểm, chia sẻ: “STEAM không chỉ giúp học sinh hiểu sâu kiến thức, mà còn phát triển kỹ năng mềm như giao tiếp, phối hợp, kiên trì. Qua từng dự án, các em học cách lên kế hoạch, giải quyết thử thách và đúc rút kinh nghiệm. Đây là hành trang quan trọng để các em sẵn sàng cho tương lai”.
Rõ ràng, khi trẻ thấy kiến thức gắn liền với sản phẩm cụ thể, niềm vui học tập được nhân lên. Đây cũng là yếu tố giúp các em khởi đầu năm học mới với sự tò mò và tinh thần sáng tạo.
Để khởi động năm học mới bằng sự hào hứng, nhiều trường không chỉ dừng lại ở câu lạc bộ hay dự án sáng tạo, mà còn đưa học sinh bước vào “thế giới nghề nghiệp thu nhỏ”, để các em được thử sức với vai trò người lớn.
Nếu hoạt động STEAM giúp học sinh biến kiến thức khoa học - công nghệ - nghệ thuật thành sản phẩm cụ thể, thì mô hình trải nghiệm nghề nghiệp lại là cầu nối giúp các em bước chân vào thế giới công việc một cách gần gũi và thiết thực. Qua các mô hình như “thành phố trẻ em” tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, học sinh được hóa thân thành bác sĩ, kỹ sư, đầu bếp… và trải nghiệm thực tế các công việc hằng ngày.
Trong vai trò “người đi làm”, các em nhận “lương”, đóng “thuế”, quản lý chi tiêu - những bài học thiết thực giúp hình thành tư duy tự lập, kỹ năng quản lý tài chính và ý thức trách nhiệm. Trần Khánh Vy, học sinh lớp 4 ở TP Hồ Chí Minh, hào hứng kể lại: “Lần đầu làm đầu bếp, em phải tự cân nguyên liệu và nấu mì. Em nhận ra nghề nào cũng khó khăn nhưng rất vui khi tự tay làm ra món ăn của mình”.
Theo nhận định của các chuyên gia trong lĩnh vực hướng nghiệp và giáo dục, trải nghiệm nghề nghiệp sớm mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho trẻ em. Việc tham gia vào các hoạt động mô phỏng nghề nghiệp giúp các em hiểu rõ giá trị lao động, đồng thời rèn luyện các kỹ năng quản lý thời gian và tài chính - những kỹ năng quan trọng nhưng thường ít được chú trọng trong chương trình học chính khóa. Đây được xem là hành trang vững chắc để các em tự tin bước vào cuộc sống và thế giới công việc sau này.
Bên cạnh đó, không gian trải nghiệm nghề nghiệp còn là môi trường lý tưởng để trẻ phát triển kỹ năng giao tiếp, làm việc nhóm và giải quyết vấn đề thông qua các tình huống giả lập sinh động. Một số giáo viên quản lý chương trình tại các trường tiểu học cũng nhận thấy rằng, khi được đóng vai “người lớn”, trẻ không chỉ hào hứng tham gia, mà còn trưởng thành hơn trong suy nghĩ và hành động. Nhiều phụ huynh cũng phản hồi tích cực khi thấy con mình biết tự lập và có cái nhìn rõ ràng hơn về định hướng nghề nghiệp tương lai.
Với những cách tiếp cận mới mẻ này, ngày tựu trường không còn là nỗi lo “học hành vất vả”, mà trở thành điểm khởi đầu đầy hứng khởi cho trẻ. Niềm vui được trải nghiệm, khám phá và sáng tạo chính là động lực để mỗi em bước vào năm học mới bằng tinh thần tích cực, yêu thích việc học và sẵn sàng chinh phục những thử thách phía trước.
