‘Báu vật Champa - Dấu ấn thời gian’ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia (28/8) trưng bày tượng và linh vật tôn giáo; Đồ trang sức và vật dụng mang biểu tượng tôn giáo, quyền uy hoàng tộc Champa. Tuy nhiên, sau khai mạc trưng bày đã xuất hiện thông tin cho rằng triển lãm có một số hiện vật giả.
Chuyên gia đầu ngành giám định
Chiều tối 30/8, Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã có thông tin gửi báo GD&TĐ về “quá trình nghiên cứu, giám định và trưng bày giới thiệu sưu tập báu vật Champa của nhà sưu tập Đào Danh Đức”.
Bộ sưu tập này của nhà sưu tập Đào Danh Đức đã được bảo tàng tiếp xúc và nghiên cứu từ năm 2013. Từ đó đến nay, bảo tàng luôn tìm tòi, đối sánh tư liệu, hiện vật đang lưu giữ tại các bảo tàng công lập và sưu tập tư nhân để có cái nhìn khách quan và thấu đáo hơn về sưu tập này.
Đặc biệt, trong quá trình đó, bảo tàng đã tiếp cận nhiều nguồn tư liệu của các nhà nghiên cứu người Pháp công bố trong giai đoạn nửa đầu thế kỷ 20, cùng với việc khảo sát trực tiếp những sưu tập hiện vật đang lưu giữ tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, Bảo tàng Lịch sử TPHCM và sưu tập Bảo vật Hoàng cung triều Nguyễn đang lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia để so sánh, đánh giá sự tương đồng với bộ sưu tập của ông Đào Danh Đức.
Đối với sưu tập hiện vật của ông Đào Danh Đức, bảo tàng đã thành lập nhóm nghiên cứu, giám định, đồng thời mời các chuyên gia có kinh nghiệm trong việc nghiên cứu, giám định cổ vật, như: PGS.TS. Ngô Văn Doanh - chuyên gia nghiên cứu nghệ thuật và văn hoá Champa; TS. Phạm Quốc Quân, TS. Nguyễn Đình Chiến - chuyên gia giám định cổ vật.
Trong quá trình giám định, các chuyên gia cũng như nhóm nghiên cứu, giám định đều nhận thấy những hiện vật trong sưu tập của ông Đào Danh Đức có lớp patin xỉn màu theo sự bào mòn của thời gian, cùng những dấu vết sứt, móp, thủng, rách… rất tự nhiên, thể hiện rõ nét sự chân xác của cổ vật.
Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng quan tâm đến kỹ thuật chế tác, các dấu hiệu cho thấy rõ những hiện vật này đều được tạo tác bằng kỹ thuật gò, dát, dập, chạm và hàn ghép thủ công bằng nhựa thực vật. Các hoạ tiết trang trí dày, nhỏ nhưng không rườm rối, rất tinh mĩ, phản ánh trình độ điêu luyện của người thợ kim hoàn đương thời.
So sánh lớp patin và kỹ thuật này với hiện vật đang lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia và Bảo tàng Lịch sử TPHCM có tính tương đồng. Khi so sánh với sưu tập đồ trang sức thời chúa Nguyễn (thế kỷ 17 - 18) hiện lưu giữ tại bảo tàng cũng cho thấy nét tương đồng về kỹ thuật tạo tác kim hoàn.
Xác định tính chân xác của bộ sưu tập
Bên cạnh phương pháp giám định chuyên gia, bảo tàng cũng đã đề nghị chủ sưu tập cho phân tích thành phần hợp kim của từng hiện vật bằng phương pháp chụp huỳnh quang tia X để xác định thành phần hợp kim. Kết quả, các hiện vật bằng kim loại vàng đều có thông số tương đồng với 3 thành phần chính là vàng, bạc và đồng, trong đó vàng chiếm tỉ lệ từ 60 - 80%, bạc chiếm tỉ lệ từ 15 - 30%, đồng chiếm tỉ lệ 2 - 6%.
Đối với hiện vật bạc, có 3 thành phần chính là bạc, đồng và kẽm, trong đó bạc chiếm tỷ lệ từ 80 - 90%, đồng chiếm tỉ lệ 5 - 10%, còn lại là kẽm. Tỉ lệ vàng, bạc của các hiện vật trong sưu tập Đào Danh Đức hoàn toàn tương đồng với những hiện vật cùng chất liệu được chuyên gia khai quật tại di tích tháp Cấm Mít (Đà Nẵng) và một số hiện vật Champa trong sưu tập hiện đang lưu giữ tại bảo tàng.
Ngoài ra, những viên đá được khảm và đính trên hiện vật cũng đã được tiến hành giám định và kết quả đều xác định đây là những viên đá tự nhiên, thuộc các loại đá thạch anh màu và saphire.
Từ kết quả giám định hiện trạng, kỹ thuật chế tác, đối sánh tư liệu và phân tích thành phần hợp kim và đá, đều xác định tính chân xác của sưu tập hiện vật này.
Về đề tài trang trí, bảo tàng nhận thấy các đề tài trang trí trên sưu tập này đều có sự tương đồng với các phong cách nghệ thuật nổi tiếng của nhiều giai đoạn phát triển trong lịch sử nghệ thuật Champa như phong cách Mỹ Sơn, Đồng Dương, Quá Giáng, Phong Lệ, Chánh Lộ, Tháp Mẫm, Dương Long…
Khi xác định niên đại, chuyên gia nhận thấy trang trí trên sưu tập này có sự kế thừa đậm nét các phong cách nghệ thuật trên. Do vậy, bước đầu chúng tôi đặt sưu tập này trong một khung niên đại tương thích với bối cảnh lịch sử (thế kỷ 16-19). Đây cũng là hiện tượng chúng ta thường thấy trong nền văn hóa Đông Sơn - Đại Việt, hay Óc Eo - Mạc Cửu… Chúng tôi cho rằng sưu tập cổ vật của ông Đào Danh Đức nằm trong giai đoạn muộn của văn hoá Champa, thế kỷ 17 - 18, trước khi Champa được sáp nhập vào Đại Nam dưới triều vua Minh Mạng, thời Nguyễn, năm 1832”, đại diện Bảo tàng Lịch sử quốc gia cho biết.
