Ngày 28/8, Bảo tàng Lịch sử quốc gia tổ chức Lễ công bố kết quả tiếp nhận, hồi hương tượng đồng Nữ thần Durga và khai mạc trưng bày “Báu vật Champa - Dấu ấn thời gian”.
Phát lộ sau vụ buôn bán cổ vật trái phép
Nữ thần Durga - pho tượng đồng lớn nhất, đại diện tiêu biểu của nghệ thuật văn hóa Champa có nguồn gốc Việt Nam, được cảnh sát quốc tế phát hiện và tịch thu từ vụ điều tra buôn bán cổ vật trái phép.
Sau thời gian làm việc, cơ quan chức năng đã hồi hương thành công cổ vật về Việt Nam.
Thông tin từ Bảo tàng Lịch sử quốc gia cho biết, vào tháng 8/2023, Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh thông tin cho Bộ VH,TT&DL về việc Bộ Tư pháp và Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ phối hợp với cảnh sát Anh tịch thu tượng đồng Nữ thần Durga, có nguồn gốc Việt Nam trong vụ điều tra buôn bán cổ vật trái phép, đồng thời đề xuất khả năng trao trả cổ vật này về Việt Nam.
Ngay sau đó, Bộ VH,TT&DL đã chỉ đạo cơ quan chức năng nghiên cứu, đối sánh tư liệu và xác định tượng đồng Nữ thần Durga và đề xuất phương án tiếp nhận, hồi hương pho tượng này. Bộ giao Bảo tàng Lịch sử quốc gia tiếp nhận, vận chuyển pho tượng từ Vương quốc Anh về Việt Nam lưu giữ, bảo quản.
Ngày 13/9/2023, đại diện Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ, Cảnh sát Luân Đôn (Anh) đã phối hợp bàn giao tượng đồng Nữ thần Durga cho Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh.
Lễ bàn giao diễn ra tại Công ty Constantine - nơi pho tượng được lưu giữ sau khi bị cảnh sát quốc tế tịch thu.
Tháng 1/2024, Bộ VH,TT&DL đã cử đoàn công tác sang Vương quốc Anh thực hiện đánh giá hiện trạng, chuẩn bị thủ tục bàn giao và giám sát đóng gói, thống nhất phương án vận chuyển tượng đồng Nữ thần Durga về Việt Nam.
Trong thời gian làm việc tại Luân Đôn, đoàn công tác đã phối hợp với cơ quan chức năng nước sở tại thực hiện việc tiếp nhận, đánh giá hiện trạng tượng đồng, xác định sơ bộ tính xác thực của cổ vật, thu thập tư liệu, tài liệu, hồ sơ pháp lý, hồ sơ khoa học liên quan để làm cơ sở cho việc nghiên cứu, phát huy giá trị. Đồng thời trao đổi, thống nhất với Công ty Constantine phương án vận chuyển tượng đồng về Việt Nam bảo đảm an ninh, an toàn.
Sau khi hoàn tất các thủ tục, ngày 21/2/2024, tượng đồng được vận chuyển từ Vương quốc Anh về đến sân bay Nội Bài.
Ngày 18/6, tượng đồng Durga đã vận chuyển an toàn về lưu giữ tại kho bảo quản của Bảo tàng Lịch sử quốc gia.
Sau khi đưa tượng Nữ thần Durga về đến Bảo tàng Lịch sử quốc gia, hoàn thiện các thủ tục bàn giao và sắp xếp tượng trong kho an toàn, ngày 24/6 Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã thành lập hội đồng thẩm định bởi các chuyên gia đầu ngành về lĩnh vực lịch sử, khảo cổ, văn hóa, nghệ thuật và cổ vật để xem xét, đánh giá, xác định tính chất, niên đại, nguồn gốc và giá trị hiện vật, lấy mẫu phân tích thành phần hợp kim.
Hội đồng xác định, đây là tượng Nữ thần Durga 4 tay, có thể khối lớn (cao tổng thể 191cm, trong đó nguyên tượng cao 157cm, nặng 101kg), niên đại vào thế kỷ 7 với hiện trạng còn tương đối nguyên vẹn.
Tượng có nguồn gốc Việt Nam, thuộc phong cách nghệ thuật văn hóa Champa. Tuy nhiên, thông tin về nguồn gốc xuất xứ, địa điểm cụ thể phát hiện tượng Nữ thần Durga cần được tiếp tục nghiên cứu thêm.
Giá trị đặc biệt, quý hiếm
Tượng Nữ thần Durga cũng được giới chuyên gia nhận định là pho tượng đồng lớn nhất, đại diện tiêu biểu của nghệ thuật văn hóa Champa được phát hiện cho đến nay. Đây còn là cổ vật thuộc loại quý hiếm, có giá trị lớn về văn hóa cũng như mỹ thuật Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử.
Với những giá trị quý hiếm, tượng đồng Nữ thần Durga được bảo tàng lưu giữ trong kho đảm bảo an ninh, an toàn cũng như điều kiện, tiêu chuẩn, môi trường bảo quản đặc biệt.
Theo TS Nguyễn Văn Đoàn - Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia, sau khi công bố, tượng đồng Nữ thần Durga sẽ được hoàn thiện hồ sơ pháp lý, bảo quản và tiếp tục nghiên cứu để trưng bày, giới thiệu tới công chúng trong và ngoài nước trong thời gian tới.
Theo các nghiên cứu lịch sử, Champa là quốc gia cổ đại từng tồn tại từ năm 192 đến năm 1832 ở khu vực miền Trung Việt Nam ngày nay.
Văn hóa Champa chịu ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ và Java cùng với những sáng tạo riêng đã tạo nên những đỉnh cao nghệ thuật như phong cách Mỹ Sơn, Đồng Dương, Tháp Mẫm...
Nhiều di tích đền tháp và các công trình điêu khắc còn tồn tại đến ngày nay cho thấy Ấn Độ giáo và Phật giáo là hai tôn giáo chính của vương quốc Champa xưa.
Champa hưng thịnh nhất vào các thế kỷ thứ 9 - 10. Sau thế kỷ 15, trung tâm của vương quốc Champa dịch chuyển dần về phía Nam và mang sắc thái mới. Giai đoạn từ năm 1692 (khi chúa Nguyễn đặt trấn Thuận Thành trên vùng đất Champa) đến năm 1832 (khi Champa chính thức sáp nhập vào Đại Nam dưới triều vua Minh Mạng), những vấn đề về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật Champa dường như còn ít được quan tâm nghiên cứu.
Cũng trong ngày 28/8, cùng với Lễ công bố kết quả tiếp nhận, hồi hương tượng đồng Nữ thần Durga, Bảo tàng Lịch sử quốc gia đã khai mạc trưng bày “Báu vật Champa - Dấu ấn thời gian”, giới thiệu trên 60 hiện vật tiêu biểu bằng chất liệu vàng, bạc thuộc giai đoạn thế kỷ 17 - 18, trong đó hầu hết các hiện vật lần đầu tiên được trưng bày.
“Bảo tàng Lịch sử quốc gia mong muốn công chúng trong và ngoài nước có cơ hội thưởng lãm các cổ vật có giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật đặc sắc và hiểu biết sâu sắc hơn về một giai đoạn của lịch sử văn hóa của Champa. Từ đó, thêm trân trọng và nâng cao ý thức bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc”, TS Nguyễn Văn Đoàn nhấn mạnh.
Ngoài các tượng thần bằng chất liệu vàng, bạc gắn đá quý trong văn hóa tín ngưỡng Champa, trưng bày còn giới thiệu đồ trang sức và vật dụng mang biểu tượng tôn giáo và quyền uy hoàng tộc, như: Khuyên tai, nhẫn, dây chuyền, trâm cài tóc, lược, vòng tay, thắt lưng, các dạng mũ, vương miện, bịt tóc. Những hiện vật này được thể hiện tinh xảo với trình độ chế tác kim hoàn kỹ thuật đỉnh cao, có giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật đặc biệt.
