Đáng chú ý, trong dự thảo báo cáo này, cả hai dự án metro triển khai đều chậm và xin lùi tiến độ.

Sau 10 năm khởi công vẫn chưa hoàn thành

Báo cáo dự thảo của Bộ Giao thông Vận tải cho biết, tuyến metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên khối lượng thi công đến nay đạt 92,19%, dự kiến cuối năm sẽ đạt 93%, nhưng hiện nay công tác giải phóng mặt bằng chưa xong. TPHCM đang phối hợp với các đơn vị liên quan để hoàn tất giải phóng các công trình hạ tầng, nhà dân còn lại dọc theo 9 vị trí cầu bộ hành của đoạn thi công trên cao.

UBND TPHCM cho biết, gói thầu xây dựng đoạn ngầm từ ga Bến Thành đến ga Nhà hát thành phố hiện đạt khoảng 97,16%; gói thầu xây dựng đoạn ngầm từ ga Nhà hát thành phố đến ga Ba Son thực hiện đạt khoảng 99,64%; gói thầu xây dựng đoạn đi trên cao và depot thực hiện đạt khoảng 96,17%; gói thầu mua sắm thiết bị cơ điện, đầu máy toa xe, đường ray và bảo dưỡng thực hiện đạt khoảng 82,92%.

Hiện còn 3 gói thầu dự án chưa thực hiện là gói thầu hệ thống công nghệ thông tin cho văn phòng Công ty Vận hành và bảo dưỡng đường sắt đô thị, gói thầu xây dựng văn phòng Công ty O&M và gói thầu tư vấn đánh giá chứng nhận an toàn hệ thống.

Được biết, dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1, tuyến Bến Thành - Suối Tiên được UBND TPHCM phê duyệt dự án năm 2007, khởi công vào năm 2012. Theo kế hoạch ban đầu, dự kiến hoàn thành xây dựng toàn tuyến vào năm 2017 và đưa vào khai thác vận hành năm 2018. Tổng mức đầu tư mà UBND TPHCM phê duyệt dự án năm 2007 là gần 17.388 tỷ đồng. Tuy vậy, tới thời điểm này, tổng mức đầu tư dự án “đội” lên hơn 43.700 tỷ đồng do tiến độ thi công luôn bị trễ.

Nguyên nhân tiến độ triển khai các gói thầu chậm là do chính quyền thành phố phải điều chỉnh thiết kế, nhà thầu khiếu nại, yêu cầu chủ đầu tư gia hạn thời gian thực hiện hợp đồng và bổ sung chi phí phát sinh, công tác giải phóng mặt bằng chậm...

Cùng với đó, công nghệ áp dụng trong lĩnh vực đường sắt đô thị tuyến Bến Thành - Suối Tiên hoàn toàn mới ở Việt Nam, phần lớn các tiêu chuẩn đang áp dụng cho dự án (khoảng 3.000 tiêu chuẩn) đều tham khảo của nước ngoài. Vì vậy, việc xác định tiêu chuẩn tương đương hoặc đánh giá sự phù hợp các tiêu chuẩn áp dụng thường mất rất nhiều thời gian.

TPHCM cũng xác định khi hoàn thành dự án cũng sẽ gặp khó khăn trong công tác nghiệm thu, thử nghiệm, đánh giá chứng nhận an toàn hệ thống, bởi Việt Nam thiếu các tiêu chuẩn tương đương để đánh giá, gặp nhiều thay đổi về quy định pháp lý và các hướng dẫn từ cơ quan Nhà nước có thẩm quyền…

Vì vậy, TPHCM xin điều chỉnh thời gian hoàn thành dự án metro số 1 Bến Thành - Suối Tiên đến quý IV/2023, thời gian kết thúc dự án từ năm 2024 đến hết năm 2028. Ngoài ra, công tác lập, thẩm định và phê duyệt hồ sơ vay lại của dự án kéo dài, đến nay chưa hoàn thành nên dự án phải điều chỉnh thời gian hoàn thành.

Theo TS Võ Kim Cương, nguyên Phó kiến trúc sư trưởng TPHCM, tuyến metro số 1 là dự án đường sắt đô thị đầu tiên ở thành phố và thực hiện trong bối cảnh nhiều chính sách, quy định thay đổi, phải nhiều lần điều chỉnh khiến công trình bị chậm tiến độ.

Đây là bài học cho các dự án metro khác (tuyến số 2, số 5...) để tránh lặp lại những nút thắt tương tự nhằm tiết giảm chi phí đầu tư cũng như chi phí giá thành đội lên của dự án theo thời gian.

Nhà vòm - giếng trời khổng lồ lấy ánh sáng cho nhà ga trung tâm Bến Thành.

Tuyến metro số 2 chưa biết ngày khởi động

Tuyến số 2 Bến Thành - Tham Lương có lẽ là dự án nhiều thăng trầm nhất của TPHCM khi liên tục phải điều chỉnh mốc thời gian khởi công và hoàn thành.

Ban đầu dự án dự kiến khởi công vào năm 2010 và đến 2018 thì về đích. Sau đó điều chỉnh từ năm 2021 đến 2026 và giờ đây tiếp tục xin điều chỉnh lùi về năm 2030. Như vậy, nếu thực hiện đúng tiến độ đề ra thì việc tuyến metro số 2 của thành phố về đích ngót nghét mất đúng 20 năm.

Các nguyên nhân khiến metro số 2 Bến Thành - Tham Lương chậm được Bộ Giao thông Vận tải nhắc đến như công tác giải phóng mặt bằng ban đầu xác định hoàn tất trong năm 2020 nhưng suốt 2 năm nay việc giải tỏa mặt bằng cho tuyến metro số 2 vẫn chỉ đạt được 85,15%.

Trong đó, vướng mắc nhất là thủ tục bồi thường giải phóng mặt bằng trên địa bàn Quận 3. Hiện, UBND TPHCM đang chỉ đạo phấn đấu cuối năm 2022 cơ bản hoàn thành công tác giải phóng mặt bằng ở nút thắt này.

Một số khó khăn tiếp theo được UBND TPHCM chỉ ra như công tác đấu thầu và trao thầu gói thầu chính CP3a/b (xây dựng đoạn đi ngầm) dự kiến ban đầu trao thầu vào cuối năm 2020 nhưng phải thực hiện hủy thầu để đảm bảo chặt chẽ về mặt pháp lý, dẫn đến không thể trao thầu theo kế hoạch. Kế hoạch giải ngân vốn trong nước mới đạt hơn 35%, trong khi vốn ODA chỉ đạt 2,5%. Đặc biệt, công tác đàm phán phụ lục hợp đồng cho các công việc phát sinh để huy động lại tư vấn IC triển khai dự án.

Công đoạn này ban đầu dự kiến hoàn thành đàm phán và huy động tư vấn IC vào đầu năm 2020. Tuy nhiên, đến tháng 3/2022, tư vấn IC đột ngột đơn phương ra thông báo kết thúc hợp đồng làm chậm tiến độ công tác cập nhật hồ sơ mời thầu, mời thầu lại các gói thầu chính của dự án, dự kiến hoàn thành vào năm 2020 - 2021.

Ngoài ra, công tác lập, thẩm định và phê duyệt hồ sơ vay lại của dự án kéo dài, đến nay chưa hoàn thành nên dự án phải điều chỉnh thời gian. Hiện nay theo báo cáo của dự án tuyến metro số 2, ngoài gói thầu xây dựng tòa nhà văn phòng và các công trình phụ trợ tại depot Tham Lương đang triển khai thi công thì các gói thầu khác đang ở giai đoạn lựa chọn nhà thầu.

Dự án tuyến tàu điện ngầm số 2, tuyến Bến Thành - Tham Lương được UBND TPHCM phê duyệt năm 2010, phê duyệt điều chỉnh năm 2013, 2019 với tổng mức đầu tư 47.890,840 tỷ đồng, thuộc tiêu chí dự án quan trọng quốc gia. Dự án vay vốn ODA từ 3 nhà tài trợ là Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB), Ngân hàng Tái thiết Đức (KfW), Ngân hàng Đầu tư châu Âu (EIB) và vốn đối ứng trong nước.

Điều đáng nói, sau nhiều lần “lỡ hẹn”, dự án metro số 2 Bến Thành – Tham Lương vẫn chưa chốt được ngày khởi công dù mốc thời gian hoàn thành dự kiến là vào năm 2030.