Tại Việt Nam, sự gia tăng nhanh chóng số lượng trẻ rối loạn phổ tự kỷ đòi hỏi hệ thống giáo dục phải có nguồn nhân lực chuyên môn cao để thiết kế chương trình học phù hợp và tổ chức các hoạt động hỗ trợ hòa nhập hiệu quả. Vì vậy, đào tạo nhân lực ngành Giáo dục trẻ rối loạn phát triển là hướng đi nhân văn, với cơ hội nghề nghiệp rộng mở.
Trẻ tự kỷ tăng nhanh
Theo số liệu do Tổng cục Thống kê công bố đầu năm 2019, Việt Nam có khoảng 6,2 triệu người khuyết tật từ 2 tuổi trở lên. Số lượng trẻ tự kỷ tăng nhanh, khi chỉ từ năm 2000 đến năm 2007 đã nhân lên tới 50 lần.
Bác sĩ Nguyễn Mai Hương - Phó Trưởng khoa Tâm thần (Bệnh viện Nhi Trung ương) cho hay, trong báo cáo cuối năm 2024, Khoa Tâm thần tiếp đón trên 45 nghìn lượt trẻ đến khám sức khỏe tâm thần nói chung, trong đó xấp xỉ 20% khám vì dấu hiệu nghi ngờ tự kỷ. Như vậy, mỗi năm có gần 10 nghìn lượt trẻ khám tự kỷ. Đây là con số rất lớn.
“Năm 2018, chúng tôi phối hợp với Trường Đại học Y tế Công cộng thực hiện nghiên cứu cấp quốc gia sàng lọc trẻ dưới 6 tuổi tại 7 điểm, đại diện cho vùng miền ở Việt Nam. Kết quả cho thấy, tỷ lệ trẻ mắc tự kỷ khoảng 0,7%. Nếu mở rộng nghiên cứu với trẻ trên 6 tuổi, chúng tôi nghĩ con số này còn cao hơn”, bác sĩ Nguyễn Mai Hương thông tin.
Hiện tự kỷ chưa có phương pháp chữa khỏi. Tuy nhiên, theo bác sĩ Nguyễn Mai Hương, những trẻ được phát hiện, can thiệp sớm, đúng cách, đủ thời gian, có sự phối hợp giữa cha mẹ và nhà chuyên môn thì ảnh hưởng của tự kỷ với đời sống sẽ giảm xuống, giúp trẻ gia tăng chất lượng sống, giảm gánh nặng cho gia đình, xã hội.
Với trẻ tự kỷ, giai đoạn can thiệp vàng trước 4 tuổi, đặc biệt trước 3 tuổi vì giai đoạn này tốt nhất cho các nhà chuyên môn thực hiện hoạt động can thiệp thúc đẩy phát triển não bộ. Đáng tiếc nhân lực cho lĩnh vực này còn thiếu.
Từ thực tiễn, TS Nguyễn Văn Hưng - Trưởng phòng Giáo dục người rối loạn phát triển, Trung tâm Giáo dục đặc biệt quốc gia nhấn mạnh, đây là thời điểm cực kỳ quan trọng để xây dựng lực lượng giáo viên, cán bộ về giáo dục trẻ rối loạn phát triển. “Chúng tôi mong chờ những người trẻ có khát vọng cống hiến và năng lực chuyên môn sẽ học ngành học này, để cùng nhau kiến tạo một hệ thống giáo dục công bằng”, TS Nguyễn Văn Hưng bày tỏ.
Vị chuyên gia cũng khuyến khích học sinh, sinh viên nếu yêu thích trẻ nhỏ, có đam mê với giáo dục nhân văn, mong muốn được đồng hành với trẻ em rối loạn phát triển trong hành trình trưởng thành, thì ngành Giáo dục trẻ rối loạn phát triển là điểm đến. Đây là sự kết hợp giữa tri thức, kỹ năng và tình yêu thương - thứ tạo nên giá trị lâu dài cho một nghề nghiệp bền vững.
Cần đội ngũ chuyên nghiệp
Trong quá trình làm việc, TS Đinh Thu Trang - Phó Trưởng khoa Khoa Giáo dục đặc biệt (Trường Đại học Sư phạm Hà Nội) nhấn mạnh 2 nội dung về đào tạo và nghiên cứu giáo dục đặc biệt. Một trong những khó khăn hiện nay là làm sao để xác định đúng phổ tự kỷ, từ đó có chính sách hỗ trợ phù hợp cho trẻ và gia đình các em.
“Chúng tôi quan tâm đến chất lượng chăm sóc trẻ tự kỷ. Việc nhận các em vào chăm sóc phải có cả tình thương, kiến thức, phương pháp. Chúng ta cần nghiên cứu, học hỏi từ nước ngoài”, TS Đinh Thu Trang trao đổi, đồng thời gợi mở, muốn vậy phải có nguồn nhân lực được đào tạo bài bản, khoa học và chuyên nghiệp.
Từ năm 2025, Học viện Quản lý giáo dục tuyển sinh ngành Giáo dục trẻ rối loạn phát triển với chỉ tiêu 30 sinh viên cho khóa đầu tiên. Đây là cơ sở giáo dục đại học đầu tiên ở Việt Nam tuyển sinh ngành Giáo dục trẻ rối loạn phát triển. Điều này đánh dấu bước phát triển quan trọng trong hệ thống đào tạo nhân lực cho giáo dục đặc biệt, đáp ứng mục tiêu của Chính phủ về phổ cập giáo dục hòa nhập và phát triển giáo dục nhân văn, toàn diện.
Là người trực tiếp tham gia thiết kế chương trình, biên soạn học liệu và giảng dạy ngành Giáo dục trẻ rối loạn phát triển, GS.TS Nguyễn Thị Hoàng Yến - giảng viên cao cấp tại Khoa Tâm lý - Giáo dục (Học viện Quản lý Giáo dục) đã cùng các đồng nghiệp xây dựng chương trình theo hướng liên ngành, tích hợp giữa giáo dục học, tâm lý học và giáo dục đặc biệt; đồng thời thiết kế nội dung gắn với thực tiễn tại các cơ sở giáo dục chuyên biệt và trường hòa nhập.
TS Cao Xuân Liễu - Phó Trưởng khoa Tâm lý - Giáo dục (Học viện Quản lý giáo dục) cho biết, sinh viên theo học ngành này sẽ tham gia học tập kết hợp với thực hành từ năm đầu tại các tổ chức như: Trung tâm Giáo dục đặc biệt Quốc gia, Bệnh viện Nhi Trung ương, các trường giáo dục chuyên biệt và các tổ chức phi chính phủ vì người khuyết tật. Câu lạc bộ Giáo dục đặc biệt tạo môi trường kết nối sinh viên với cộng đồng cha mẹ trẻ khuyết tật, chuyên gia và các chương trình mô phỏng lớp học thật.
Ngành học trên mở ra lối đi nhân văn - nghề nghiệp có ý nghĩa xã hội sâu sắc, đồng thời mang lại thu nhập ổn định và cơ hội phát triển lâu dài. Trong bối cảnh xã hội cần hàng nghìn chuyên gia về giáo dục trẻ rối loạn phát triển, tốt nghiệp ngành này đồng nghĩa cơ hội nghề nghiệp rộng mở như:
Làm việc tại bệnh viện, viện nghiên cứu, trung tâm can thiệp trị liệu; giáo viên đặc biệt, tư vấn học đường, cán bộ hỗ trợ giáo dục hòa nhập; chuyên viên trong các tổ chức chính phủ, phi chính phủ quốc tế; giảng viên tại các trường đại học, cao đẳng đào tạo về giáo dục đặc biệt; hoặc tự thành lập và quản lý cơ sở giáo dục cho trẻ rối loạn phát triển.
Theo ông Tạ Ngọc Trí - Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Phổ thông (Bộ GD&ĐT), Luật Người khuyết tật hiện hành quy định 3 phương thức đào tạo dành cho trẻ khuyết tật nói chung, trẻ em rối loạn phổ tự kỷ nói riêng, gồm: Giáo dục chuyên nghiệp; bán hòa nhập và giáo dục hòa nhập. “Chúng ta cần quan tâm tới việc phân loại các em vào từng phương thức phù hợp nhất. Gần đây, chúng tôi tham mưu để có thể thành lập các trường, lớp riêng dành cho từng nhóm đối tượng”, ông Tạ Ngọc Trí cho hay.
Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định 403/QĐ-TTg Phê duyệt Quy hoạch hệ thống cơ sở giáo dục chuyên nghiệp đối với người khuyết tật và hệ thống trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục hòa nhập thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050.
Theo đó, xác định rõ ràng hệ thống nhà trường song song với hệ thống đang có, thực hiện nhiệm vụ giáo dục chuyên nghiệp và bán hòa nhập cho trẻ khuyết tật ở dạng nặng; đồng thời hỗ trợ các em diện nhẹ hơn học ở các trường hòa nhập. Đây là nền tảng pháp lý quan trọng khi tới đây, mỗi tỉnh sẽ có ít nhất một trung tâm hỗ trợ phát triển giáo dục công lập dành cho người khuyết tật.
Theo ông Tạ Ngọc Trí, giáo dục cho trẻ em phổ tự kỷ nhằm hướng tới mục tiêu giúp các em có thể chung sống và khẳng định được mình. Chúng tôi sẽ tiếp tục tư duy để tham mưu, bổ sung nội dung học nghề vào chương trình đào tạo để các em có thể tự kiếm sống được trong tương lai.
