Đưa học sinh chạm vào di sản

Khoảng cách giữa nhận thức và trải nghiệm

Tại nhiều trường học trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk, nội dung giáo dục di sản được lồng ghép thông qua môn Giáo dục địa phương, các hoạt động trải nghiệm, sinh hoạt chuyên đề và ngoại khóa. Tuy nhiên, từ thực tiễn dạy học cho thấy, để di sản thực sự đi vào đời sống học đường còn không ít điểm nghẽn cần được nhìn nhận thẳng thắn.

Theo kết quả khảo sát của Sở GD&ĐT Đắk Lắk đối với đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh phổ thông, đa số học trò bày tỏ sự hứng thú, tự hào khi được tìm hiểu về các giá trị văn hóa Tây Nguyên. Các em dễ dàng nhận diện những biểu tượng quen thuộc như: Không gian văn hóa cồng chiêng, lễ hội truyền thống, trang phục, ẩm thực của các dân tộc bản địa...

Tuy nhiên, khảo sát cũng cho thấy mức độ hiểu biết của học sinh chưa đồng đều, còn khoảng cách đáng kể giữa thái độ tích cực và kiến thức thực chất. Một bộ phận không nhỏ học sinh gặp khó khăn khi tiếp cận những nội dung đòi hỏi chiều sâu như di tích lịch sử, sử thi, lời nói vần, nghề thủ công truyền thống.

Điều này cho thấy, giáo dục di sản ở nhiều trường học vẫn thiên về giới thiệu, tuyên truyền, thiếu điều kiện để học sinh được trải nghiệm, thực hành và khám phá di sản một cách trực tiếp.

Từ thực tế đó, TS Lê Thị Thảo - Trưởng phòng Giáo dục phổ thông, Sở GD&ĐT Đắk Lắk, cho biết, sở đã tổ chức tọa đàm “Trao đổi về thực trạng công tác dạy học và tổ chức các hoạt động giáo dục giá trị di sản văn hóa Tây Nguyên cho học sinh phổ thông” nhằm nhận diện rõ thực trạng, chỉ ra khó khăn, hạn chế trong quá trình triển khai tại cơ sở.

Theo TS Lê Thị Thảo, giáo dục giá trị di sản văn hóa Tây Nguyên được xác định là nội dung quan trọng trong Chương trình giáo dục phổ thông 2018, đặc biệt thông qua môn Giáo dục địa phương và các hoạt động trải nghiệm. Nhiều trường đã chủ động xây dựng kế hoạch, tổ chức chuyên đề, lồng ghép nội dung di sản vào bài học và hoạt động giáo dục. Tuy nhiên, việc triển khai còn thiếu tính hệ thống, chưa thật sự phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi, điều kiện thực tế của từng địa phương và năng lực tổ chức của đội ngũ giáo viên.

“Thái độ tích cực của học sinh là tín hiệu đáng mừng, nhưng nếu thiếu điều kiện trải nghiệm, không gian thực hành, giáo dục di sản dễ dừng lại ở mức khẩu hiệu”, TS Lê Thị Thảo nhấn mạnh và cho biết: Vấn đề cốt lõi hiện nay không phải có hay không giáo dục di sản trong nhà trường, mà là tổ chức như thế nào để hiệu quả, bền vững và có chiều sâu.

Để di sản “sống” trong học sinh

Từ góc nhìn trực tiếp của giáo viên đứng lớp, cô Nguyễn Ngọc Thúy - Tổ trưởng Tổ Ngữ văn, Trường THCS Phan Chu Trinh (phường Buôn Ma Thuột), cho rằng việc tích hợp giáo dục di sản văn hóa trong môn Ngữ văn và các hoạt động giáo dục nhà trường hoàn toàn khả thi. Thông qua văn học dân gian, sử thi, lời nói vần, giáo viên có thể giúp học sinh vừa phát triển năng lực ngôn ngữ, vừa bồi dưỡng tình yêu văn hóa truyền thống.

Tuy nhiên, theo cô Thúy, khó khăn lớn hiện nay là thiếu tài liệu chuyên biệt, hướng dẫn cụ thể để giáo viên tích hợp nội dung di sản một cách bài bản, tránh hình thức. Bên cạnh đó, điều kiện tổ chức hoạt động trải nghiệm, dự án học tập gắn với di sản còn hạn chế, nhất là ở các trường vùng khó khăn.

Trong khi đó, ở góc độ quản lý nhà trường, ông Nguyễn Văn Hùng - Phó Hiệu trưởng Trường THPT Hồng Đức (Đắk Lắk), nhận định Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã tạo “hành lang” thuận lợi cho giáo dục di sản, song việc triển khai ở nhiều nơi vẫn nặng về lý thuyết. Hoạt động điền dã, tham quan, dự án học tập gắn với di sản chưa được tổ chức thường xuyên do hạn chế về kinh phí, thời gian và cơ sở vật chất.

Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa nhà trường với gia đình, cộng đồng và các nghệ nhân dân gian chưa thật sự chặt chẽ. Nhiều giá trị văn hóa đang tồn tại sống động trong buôn làng, nhưng lại chưa được khai thác hiệu quả trong môi trường học đường. “Muốn giáo dục di sản hiệu quả, phải để học sinh được “chạm” vào di sản, được nghe, thấy, tham gia và trải nghiệm”, ông Nguyễn Văn Hùng nhấn mạnh.

Từ góc độ quản lý văn hóa, ông Trần Quang Năm - Phó Giám đốc Bảo tàng tỉnh Đắk Lắk, chia sẻ, giáo dục giá trị di sản văn hóa cho học sinh phổ thông là nhiệm vụ liên ngành, không riêng ngành Giáo dục. Trong đó, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các thiết chế văn hóa như bảo tàng, di tích lịch sử có vai trò đặc biệt quan trọng.

Theo ông Trần Quang Năm, học sinh là đối tượng thụ hưởng của giáo dục di sản, còn “sản phẩm” mà ngành Văn hóa cung cấp là tri thức, những câu chuyện, giá trị sống động về văn hóa Tây Nguyên. Vì vậy, các đơn vị văn hóa cần chủ động phối hợp với nhà trường, cung cấp học liệu, tư liệu, tổ chức tham quan, trải nghiệm để học sinh tiếp cận di sản một cách trực quan, sinh động.

Cần giải pháp đồng bộ, lâu dài và trọng tâm

Từ thực tiễn trường học và ý kiến của các nhà quản lý, giáo viên, chuyên gia, có thể thấy giáo dục giá trị di sản văn hóa Tây Nguyên trong trường phổ thông đang đứng trước nhiều cơ hội, nhưng cũng không ít thách thức. Để di sản thực sự trở thành “chất liệu sống” trong giáo dục, cần triển khai đồng bộ nhiều giải pháp.

Theo lãnh đạo Sở GD&ĐT Đắk Lắk, trước hết cần tiếp tục hoàn thiện chương trình, học liệu giáo dục di sản theo hướng mở, linh hoạt, phù hợp với từng cấp học và đặc thù địa phương. Công tác bồi dưỡng, tập huấn giáo viên về phương pháp tổ chức dạy học gắn với di sản cần được chú trọng hơn nữa.

Bên cạnh đó, cần tăng cường cơ chế phối hợp giữa ngành Giáo dục với ngành Văn hóa, các bảo tàng, di tích, nghệ nhân dân gian và cộng đồng. Xã hội hóa nguồn lực, huy động sự tham gia của doanh nghiệp, tổ chức xã hội cũng là hướng đi cần được đẩy mạnh.

Quan trọng hơn, giáo dục di sản cần được nhìn nhận là quá trình lâu dài, góp phần hình thành nhân cách, bản lĩnh văn hóa cho học sinh. Khi nhà trường, gia đình và xã hội cùng chung tay, di sản văn hóa Tây Nguyên sẽ không chỉ được bảo tồn, mà còn tiếp tục lan tỏa, sống động trong đời sống học đường và trong thế hệ trẻ hôm nay.