Vượt dãy Pơ Mu hùng vĩ, bước chân cần mẫn của người đàn ông dân tộc Mông đã đưa thành công những cây thảo quả đầu tiên lên gieo trồng trên đất Tênh Phông…
Làm “cách mạng” cây trồng
Xã Tênh Phông, huyện Tuần Giáo (tỉnh Điện Biên) hiện được biết đến như một thủ phủ của các loài cây dược liệu. Trong đó không thể không nhắc đến thảo quả - thứ cây trồng hiện đang là “chìa khóa” giảm nghèo của đồng bào Mông bản địa.
Nhiều người già ở Tênh Phông kể lại, đầu những năm 90 trở về trước, vùng đất này bạt ngàn thuốc phiện. Nhà nhà trồng, người người hút. Không ai ngờ rằng, chỉ chục năm sau, những mảnh nương từng trồng thứ cây giết người ấy đã được phủ kín bằng thảo quả.
Người dân ở đây gọi đó là cuộc cách mạng cây trồng. Và người được bà con nhắc đến đầu tiên với vai trò góp sức làm nên cuộc cách mạng ấy là ông Vừ Khua Xá, nguyên Bí thư Đảng ủy xã.
“Tênh Phông từng là một trong những thủ phủ cây thuốc phiện của Tuần Giáo. Xóa bỏ được loài cây này là cả một kỳ tích. Bởi vậy, chúng tôi sẽ quyết tâm gìn giữ và phát huy thật tốt thành quả ấy. Thoát khỏi đói nghèo, cuộc sống no ấm hơn thì không lý do gì bà con quay lại thời kỳ tăm tối trước kia”, ông Dụa khẳng định.
Theo lời kể, thì ông Xá xuất thân là cán bộ MTTQ xã Pú Nhung. Do nhiệt tình trong công việc nên ông được huyện quan tâm cử đi học, rồi về nhận nhiệm vụ tại Ủy ban Kiểm tra Huyện ủy Tuần Giáo. Đầu những năm 90, tổ chức điều động ông lên vùng cao Tênh Phông làm Bí thư Đảng ủy xã.
Ngày mới lên nhận nhiệm vụ, đi khắp các thôn, bản, gần như ghé nhà nào ông Xá cũng thấy có người chìm đắm trong làn khói trắng. Các mảnh nương phủ đầy thuốc phiện. Chỉ sau vài tuần đầu, ông đã hiểu vì sao bà con ở đây cứ mãi nghèo, khổ đến thế. Và ông cũng phần nào hiểu lý do huyện điều động ông về đây công tác.
Trước trăn trở làm gì để bà con thoát nghèo, chấm dứt cuộc sống tối tăm, cơ cực, ông Xá nghĩ: “Chỉ có xóa bỏ thuốc phiện”. Vừa hay, dịp này ông có chuyến công tác tại huyện Phong Thổ (nay thuộc tỉnh Lai Châu). Thấy đồng bào ở đây làm giàu từ thảo quả, ông nghĩ ngay đến Tênh Phông.
“Khí hậu, thổ nhưỡng đã rất tương đồng rồi. Diện tích rừng ở Tênh Phông cũng nhiều nữa, trồng thảo quả chắc chắn thuận lợi. Nghĩ thế nên tôi quyết định mua cây giống về trồng thử. Trước tiên thì thí điểm trên mảnh nương của người thân, hỏng mình chịu mà được thì sẽ hướng dẫn bà con làm theo”, ông Xá nhớ lại.
Năm đầu tiên thử nghiệm, ông thất bại thảm hại vì không tìm được đầu ra để bán. Đi tìm thương lái thì bị họ ép giá. Nhiều đêm trăn trở đến mất ngủ, ông Xá nghĩ: “Cây rất ưa đất nên mới cho quả sai như thế. Lỗi chỉ ở đầu ra”. Vậy nên, ông vẫn quyết tâm động viên bà con trồng và liều mình cam kết: “Không ai mua, tôi sẽ mua!”.
Năm đầu sau cam kết, ông tự bỏ tiền túi mua quả cho bà con để giữ niềm tin. Rồi túc tắc tự xuôi núi chở từng bao thảo quả xuống thị trấn bán. 2 năm sau, ông Xá trúng quả lớn. Thảo quả được mùa, được giá, thương lái về tận bản mua. Vừa bán quả vừa cung cấp cây giống, lần đầu trong đời ông ôm về số tiền 50 triệu đồng - bằng cả một gia tài thời đó.
Thấy ông Xá làm giàu dễ dàng, bà con ồ ạt tìm đến hỏi mua giống. Người có tiền ông bán, hộ nghèo thì cho không, rồi chuyển giao kỹ thuật trồng, chăm sóc. Ông bảo: “Mình đang khuyến khích bà con trồng mà. Họ làm được, tôi là lãnh đạo cũng thơm lây”.
Phát huy giá trị “mũi nhọn”
 |
Ông Vừ Khua Xá giới thiệu về những bức ảnh ghi lại kỷ niệm về hành trình đưa cây thảo quả lên Tênh Phông. |
Khi những hoài nghi, ngờ vực được xóa bỏ bằng thực tế, phong trào trồng thảo quả bắt đầu khởi động mạnh mẽ từ bản Ten Hon. Rồi nhanh chóng lan dần sang Há Dùa, Xá Tự… Bà con ở các thung sâu thời gian đầu còn dè chừng, chỉ dám trồng thảo quả xen vào diện tích cũ. Về sau hò nhau nhổ bỏ thuốc phiện để dành toàn bộ đất cho thảo quả phát triển.
Cho đến nay, 125/128 hộ ở Ten Hon vẫn trồng và sống bằng thảo quả, với tổng diện tích hơn 30ha. Theo ông Mùa A Lầu, Trưởng bản, chia sẻ, thì mỗi héc ta thảo cho khoảng 2 tấn sản phẩm tươi. Ước cả bản thu mỗi năm khoảng trên dưới 12 tấn quả khô.
“Giá bình quân 1kg quả khô là 100.000 đồng, có thời điểm lên tới 115.000 đồng. Giá trị kinh tế cao như thế nên bà con không ai còn nghĩ đến việc trồng thuốc phiện nữa”, ông Lầu khẳng định.
Tương tự, tại bản Há Dùa, 22ha thảo quả hiện cũng đang là nguồn thu chính của 47/49 hộ dân. Cả bản chỉ còn 7 hộ mới tách là ở nhà tạm, các gia đình khác đều có nhà kiên cố, khang trang. Trưởng bản Lầu A Di còn cho biết: Từ tiền bán thảo quả, nhiều hộ đã mạnh dạn đầu tư trồng thử nghiệm thêm các cây dược liệu có giá trị khác. “Riêng gia đình tôi trồng 400 cây quế hiện đang phát triển rất tốt”, ông Di nói.
Còn với gia đình ông Lầu Vàng Páo, ngoài gần 3ha thảo quả dưới tán rừng trồng từ năm 2003, thì 2.000 cây hồi cũng đang hứa hẹn cho thu hoạch. “Trong kế hoạch, tôi tính năm nay khi có tiền bán thảo quả (khoảng 100 triệu đồng) thì sẽ tiếp tục đầu tư trồng hồi hoặc sâm để tăng nguồn thu mới”, ông Páo cho hay.
Theo ông Mùa A Dụa, Chủ tịch UBND xã Tênh Phông, chính nhờ ông Xá và các thế hệ đầu tiên mạnh dạn đưa cây thảo quả lên, mà đời sống bà con đã bước sang trang mới. Đến nay, toàn xã có trên 83ha, trong đó hộ ít cũng duy trì vài trăm m2 dưới tán rừng.
Theo đánh giá, trong tổng số hơn 2.350ha rừng hiện có, thì số diện tích có thể nhân rộng thảo quả không còn nhiều. Do loại cây này chỉ phù hợp trồng gần các khe nước, đất ẩm. Bởi vậy những năm gần đây, chính quyền địa phương đang định hướng cho bà con phát triển thêm một số loại cây dược liệu khác, như: Sâm, tam thất, hồi, sa nhân…
“Tròn 2 nhiệm kỳ làm Bí thư, tôi yên tâm về nghỉ hưu khi có thể khẳng định đã xóa bỏ được cây thuốc phiện ở Tênh Phông. Thay thế vào đó là thảo quả và các loài dược liệu giá trị”, ông Xá nói.
