Năm 1962, cô gái thôn quê xứ Đoài của huyện Hoài Đức, Hà Tây cũ Kim Xuyến khăn gói thi tuyển vào đoàn văn công Hà Nội, nay là nhà hát kịch Hà Nội. Trong 5 năm đầu, nghệ sĩ Kim Xuyến chỉ được nhận những vai phụ, vai quần chúng nhỏ trên sân khấu.
Kim Xuyến trở nên tự ti và hoang mang về con đường đã chọn. Tuy nhiên, tình cảm của đồng nghiệp, đạo diễn cộng thêm nhiệt huyết với nghề đã giữ bà ở lại.
Mặc dù trời phú cho khuôn mặt xinh đẹp, cân đối nhưng sự sắc sảo của đôi mắt khiến bà không thành công ở chính diện mà hợp với những vai phản diện ở vai trò diễn viên phụ, thứ. Được khán giả tới qua những vai diễn trong phim như: “Đông - Ki ra phố”, “Nửa vầng trăng còn lại”, “Con sẽ làm cô chủ”, “Năm ngày làm thượng đế”… nhưng có lẽ Kim Xuyến để lại ấn tượng nhất với vai diễn bà Tâm bán phở trong bộ phim “Canh bạc” của đạo diễn Lưu Trọng Ninh.
Theo Kim Xuyến, người nghệ sĩ không nhất thiết thành công khi được vào những vai chính mà quan trọng là người ta có biết biến cái nhược điểm thành ưu điểm của mình. Đó là lí do vì sao, Kim Xuyến không thành công từ những vai chính diện nhưng bà lại ấn tượng trong những vai thứ phản diện.
Kim Xuyến vốn có duyên với những vai phản diện, đôi khi mắc bệnh nghề nghiệp, bà chẳng có thể đóng được những vai hiền lành của những vai chính diện.
Đi tới đâu, nghệ sĩ Kim Xuyến cũng là trung tâm của câu chuyện, pha trò cho người khác, Kim Xuyến đanh đá, lườm nguýt trên ti vi nhưng ở ngoài chỉ bà lại vui vẻ, lành hiền, chưa ai nghe bà nói nặng lấy một lời, kể cả khi nóng giận nhất.
Một Kim Xuyến nghệ sĩ, chuyên đóng phim, diễn hài đã nhiều người quen thuộc. Còn công việc kinh doanh một thời của người đàn bà tháo vát, nhanh nhạy này thì không phải ai cũng biết. Hỏi chuyện nghệ sĩ Kim Xuyến, bà vui vẻ cho biết: "Ngày xưa đời sống khó khăn, nghề diễn viên chẳng mang lại thu nhập là bao. Nhiều người cũng vì không chịu được đồng lương ít ỏi từ nghề diễn mà từ bỏ. Tôi thì chưa bao giờ nghĩ đến việc giã từ, "đóng gói” niềm đam mê của mình dù rằng đã có thời tôi mở cửa hàng cho thuê áo cưới làm ăn cũng khá được”.
Mặc dù gặp nhiều khó khăn trong con đường đến với nghiệp diễn nhưng bù lại, hạnh phúc đến với bà rất sớm và cuộc sống gia đình khá ổn định suốt mấy chục năm nay.
Kim Xuyến gặp hôn phu của mình trong một lần đi giao lưu với đội tuyển bóng đá bên pháo binh. Bà kể, là cầu thủ nên anh mộc mạc, giản dị và ít nói. Với vẻ đẹp và sự sôi nổi của mình, Kim Xuyến đã khiến cho cầu thủ mặc áo lính Bùi Quý Quang phải xao xuyến.
Hai người cưới nhau khi bà mới 20 tuổi và ông ở tuổi 22. Hai năm sau, Kim Xuyến sinh con gái đầu lòng. Ở nhà được ba tháng, bà phải gửi bé để đi diễn vì lúc đó đoàn thiếu nhiều diễn viên.
Năm 1979, bà sinh bé thứ hai, sau cháu đầu đúng một năm. Khi có bầu, bà phải "thắt lưng buộc bụng" đúng nghĩa đen của từ này.Bà quan niệm, để vừa theo nghề, vừa làm mẹ và làm vợ, cần biết cân bằng giữa gia đình và sự nghiệp. May mắn là chồng và các con đều hiểu, thông cảm với công việc của Kim Xuyến.
Hai cô con gái lớn của Kim Xuyến đã định cư ở Đức nhiều năm nay, còn cậu con trai sau khi tốt nghiệp đại học giờ làm bình luận viên thể thao.
Nghỉ hưu, thôi mở cửa hàng áo cưới, nghệ sĩ Kim Xuyến chưa kịp sang Đức thăm các con thì người chồng đầu gối tay ấp với bà bị tai biến. Chục năm nay, bà tự tay chăm sóc ông từ bữa ăn, giấc ngủ, đưa ông đi vật lý trị liệu, giúp ông luyện tập hàng ngày...
Trong suốt chừng ấy năm chồng gặp tai biến, trừ những ngày mưa hay rét mướt quá, còn lại cứ 9 giờ đến 11 giờ mỗi ngày, người dân sống quanh khu vực vườn hoa Hàng Đậu lại thấy nghệ sĩ Kim Xuyến đèo chồng trên chiếc xe máy ra đó để luyện tập.
Quen, nhưng mỗi khi nhìn, họ lại thấy xúc động. Lúc đầu thì bà dìu ông tập vì ông không tự đứng vững được. Bây giờ, sau nhiều ngày tháng kiên trì, ông đã tự vịn vào xe đẩy để tập một mình. Thời gian chờ ông tập, bà quay về nhà lo cơm nước, dọn dẹp, chuẩn bị đồ ăn riêng cho ông bởi ngoài liệt, ông còn phải gánh thêm bệnh tiểu đường. Hôm nào có vai diễn thì bà đưa ông ra sân tập rồi lại tất tả chạy đến trường quay. Có hôm phải chờ hết diễn viên rồi đến đạo diễn, giờ đón ông bị lệch đến tận quá trưa, bà sốt ruột, mường tượng cảnh ông giận dỗi mà cuống cả lên. Vậy mà khi gặp, ông lại mừng như bắt được vàng, thế là bao nhiêu lo lắng tan biến.
Nhớ sân khấu, bà chỉ dám nhận các vai ở gần chứ đi xa là từ chối ngay. Hết giờ diễn, người ta lại thấy bà vội vàng phi xe máy về nhà. Bà bảo không yên tâm nếu không phải tự tay mình chăm lo cho chồng.
Về hưu rồi, bà đâm ra có duyên với các vai hài. Có dạo, hàng xóm gặp bà trên tivi, băng đĩa có khi còn nhiều hơn ở ngoài đời, đa phần là các vai hài.
Nói về cuộc sống, về nhân tình thế thái, nghệ sĩ Kim Xuyến tâm sự: “Người ta bảo, chồng như cái cột, phụ nữ lấy chồng là dựa. Nhưng sống già nửa đời người thì tôi hiểu rằng, phụ nữ cứ nghĩ như thế sẽ rất khổ. Ngược lại, người phụ nữ trong gia đình luôn là trụ cột. Cái cây có xanh tốt hay không là do người vợ.
50 năm chung sống và hơn 10 năm chồng đổ bệnh, chưa một lần người phụ nữ ấy than phiền, kể lể chồng phải làm được gì cho mình. Hạnh phúc của Nghệ sĩ Kim Xuyến được đảm bảo từ sự bằng lòng với những gì mình đang có.
