Trách phạt và hiệu ứng ngược
Từ khi bước chân vào nghề dạy học, cô Phạm Thị Ngọc – giáo viên Toán, Trường THPT Hoàng Cầu (Đống Đa, Hà Nội) gặp không ít tình huống sư phạm. Nhưng cô đã “nhẫn” và chuyển hóa cảm xúc để giải quyết các tình huống theo hướng kỷ luật tích cực.
Cô Ngọc kể: “Trong tiết đầu tiên gặp mặt học sinh, sau khi được giáo viên chủ nhiệm giới thiệu với cả lớp, tôi nói về quy định sách vở, cách học. Khi quay lên bảng viết bài, tôi nghe thấy học sinh bên dưới nói: “Đồng bóng”. Thậm chí có hôm sau khi dành thời gian cho học sinh viết bài, tôi xóa bảng. Tuy nhiên có những học sinh lề mề không viết bài, chần chừ cho đến khi tôi xóa bảng thì nói: Ngáo à! Chưa xong đã xóa. Tôi cảm thấy bị xúc phạm, nhưng thay vì quát mắng, trách phạt hay yêu cầu học sinh viết bản kiểm điểm…, tôi coi như chưa nghe thấy gì.
Sau vài tiết dạy, tôi còn phát hiện, một số học sinh không thích học. Các em thể hiện ra mặt và luôn ở tư thế sẵn sàng “bật lại” giáo viên nếu bị nhắc nhở về ý thức học. Tôi đã nhẫn nại và vẫn quan tâm đến từng học trò. Sau ba tuần học, tôi cho học sinh làm bài kiểm tra để phân loại học lực. Ngoài ra, tôi cho học sinh viết phiếu ý kiến: Cần gì ở giáo viên, nhu cầu của bản thân (đang ở trình độ nào?)... Từ phiếu ý kiến, tôi cảm nhận được tình cảm của các em dành cho tôi như thế nào - có yêu – có ghét… Khi đó, tôi cũng nói lên cảm xúc của mình khi bước chân vào lớp. Sau bài kiểm tra chất lượng đầu năm, tôi khen ngợi những học sinh tiến bộ, dù điểm vẫn dưới trung bình. Nhưng con đã vượt lên chính mình. Giờ đây, những học sinh trước kia luôn tìm cách “bật trả” đã tự giác học tập và có nhiều tiến bộ”.
Từ những tình huống thực tế và kinh nghiệm giải quyết, cô Ngọc nhận thấy: Trách phạt không mang lại hiệu quả như mong đợi, thậm chí có thể phản tác dụng nếu giáo viên cứng nhắc. Do đó, đòi hỏi giáo viên phải biết chuyển hóa cảm xúc. “Tôi rất tâm đắc với hình thức kỷ luật tích cực, điều đó không làm học sinh bị tổn thương, nhất là khi học trò ở tuổi “ẩm ương” và giúp các em nhận ra những khuyết điểm của mình”, cô Ngọc cho biết.
Kỷ luật tích cực, tại sao không?
Trước đây, mỗi giờ lên lớp của cô giáo Lê Thị Nếp - Trường Tiểu học và THCS Bắc Sơn (Hưng Hà, Thái Bình) thường gắn liền với cây thước dài hàng mét. Dưới áp lực của kiến thức, chương trình, phụ huynh học sinh và của chính bản thân, cô Nếp luôn muốn lớp mình phụ trách phải hoàn hảo, học sinh chăm ngoan và vâng lời. Cô đã đi theo lối mòn truyền thống: Muốn học sinh nền nếp phải siết chặt kỷ luật, kỷ cương. Muốn học sinh học bài và làm bài chăm chỉ phải kỷ luật những học sinh lười biếng. Muốn học sinh ngoan, đoàn kết, yêu thương thì kỷ luật những em hay gây gổ trong lớp và đặc biệt học sinh có thái độ “lồi lõm”.
Với mong muốn lớp mình phụ trách phải hoàn hảo, quy củ, cô Nếp còn đưa ra khẩu hiệu “kỷ luật là sức mạnh”. “La mắng: Có; Quát tháo: Có; Dọa nạt: Tất nhiên là có; Thậm chí có thể đánh đòn nữa. Đổi lại tôi cũng gặt hái được một số thành công. Theo đó, học sinh đã vào lớp cô Nếp dù bướng mấy nhưng một thời gian sau cũng sẽ đâu vào đấy, răm rắp nghe theo lời của cô giáo” – cô Nếp kể chia sẻ, đồng thời nghĩ rằng mình đã đi đúng hướng. Nhưng đã có những phút cô đứng hình trên bục giảng khi nhận những phản ứng ngược từ học trò, những lườm nguýt, lẩm bẩm không rõ lời nhưng nội dung thì ai cũng hiểu… “Có những ức chế mà không thể nói bằng lời và những giọt nước mắt phải nuốt ngược vào trong” – cô Nếp kể lại và cho biết: Tôi không bao giờ được nghe những lời bộc bạch, tâm sự của học sinh. Các em cứ xa lánh và thu mình lại, xây một bức tường làm lá chắn.
Cô nhận ra rằng: Bạo hành sẽ sinh ra bạo hành. Khi cô thay những lời lẽ chỉ trích, phê phán học sinh bằng những lời động viên khen ngợi, các em trao niềm tin nhiều hơn, xóa đi khoảng cách cô - trò. “Kỷ luật tích cực tại sao không áp dụng? Thay đổi để được hạnh phúc. Tại sao không làm?” – cô Nếp đặt vấn đề, đồng thời cho biết: Tôi vẫn sử dụng cây thước trong mỗi bài giảng của mình nhưng bây giờ cách thức sử dụng nó đã khác hơn trước rất nhiều…
Theo GS.TS Đào Trọng Thi – nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, những hình thức kỷ luật như: Đuổi học, phê bình trước lớp, trước toàn trường, ghi sổ học bạ… từng gây ám ảnh với nhiều thế hệ học trò; thậm chí là phản tác dụng và gây ra những hệ lụy khôn lường. Rất mừng là những hình thức này đã được xóa bỏ, thay vào đó là kỷ luật tích cực. “Tôi rất tán thành với hình thức này – nhân văn và phù hợp với thực tiễn khách quan” – GS.TS Đào Trọng Thi nhấn mạnh, đồng thời trao đổi: Có thể áp dụng hình thức kỷ luật tích cực bằng cách trao cho học sinh cơ hội để sửa chữa (nếu mắc phải sai lầm). Qua đó, giúp các em tiến bộ và tránh những hệ lụy khôn lường.
