(GD&TĐ) - Hoạt động bí mật trong khoảng 17 năm, các nhà khoa học Mỹ và Nga đã hợp tác với nhau để loại bỏ hàng trăm cân plutonium và uranium đã được làm giàu ở mức độ cao – đủ để tạo nên ít nhất 10 vũ khí hạt nhân – khỏi một bãi thử hạt nhân xa xôi từ thời Xô Viết ở Kazakhstan. Một báo cáo của Trung tâm Khoa học và các vấn đề quốc tế Belfer tại ĐH Harvard (Mỹ) cho biết.
Nguy cơ ra đời của những quả bom
 |
| Những người lính đứng cạnh khu thử hạt nhân ở Semipalatinsk (Kazakhstan) |
Báo cáo làm sáng rõ hơn về hoạt động dọn dẹp bí ẩn trị giá 150 triệu USD mà Mỹ trả phần lớn. Các nhà khoa học Mỹ lo ngại rằng các lực lượng khủng bố sẽ phát hiện ra những nguyên liệu có thể tách ra được này và dùng để chế tạo bom bẩn.
Qua nhiều năm, có những gợi ý cho rằng điều gì đó cực kỳ nguy hiểm đã bị bỏ lại ở một nơi trong đường hầm dưới đất.
Trong số những tiết lộ gần đây, có thông tin cho rằng những người thử nghiệm Xô Viết đứng đằng sau các chất này, bao gồm plutonium đã được làm tinh khiết mức độ cao, có thể đã được dùng không chỉ làm bom bẩn mà còn là một “thiết bị hạt nhân tương đối phức tạp” – một quan chức Mỹ nói với tác giả của báo cáo trên.
Các nhà khoa học Mỹ đã dành 6 năm cố gắng để có được thông tin về các vụ thử thời kỳ Xô Viết từ các đối tác ở Nga.
Siegfried S. Hecker, một cựu giám đốc của Phòng thí nghiệm quốc gia Los Alamos (Mỹ), mô tả sự ngạc nhiên của ông khi lần đầu tới thăm nơi đây vào năm 1998. “Khi tôi ra đó, tôi cứ nghĩ sẽ thấy những anh chàng cưỡi lạc đà, kéo theo những dây cáp đồng”.
Nhưng thay vào đó, ông thấy hàng cây số đường hào đã được các các nhóm đào bằng máy – bằng chứng về cái mà ông gọi là “một công trình lớn” đã đào hàng cây số dây cáp đồng sáng bóng và bán cho các nhà buôn Trung Quốc.
Ông Hecker kết luận nơi đây có chứa nhiên liệu hạt nhân “ở dạng cô đặc hợp lý, dễ dàng được đào lên và bất kỳ ai cũng có thể đến xem”.
Theo ông Hecker, ông hiểu sự do dự của đối tác, hỗn hợp chất đồng vị plutonium được sử dụng trong những quả bom hạt nhân của Nga là một điều bí mật được giám sát chặt chẽ mà người Mỹ có thể khám phá ra nếu họ vào được đường hầm.
Ông Hecker còn nhớ từng đến một thành phố nhỏ ở Nga để dự một cuộc họp với Radi Ikayev - Giám đốc Phòng Thí nghiệm vũ khí hạt nhân đầu tiên của Xô Viết và chỉ cho ông ta thấy những bức ảnh về cuộc đào bới đang diễn ra tại bãi thử trên ở Semipalatinks.
“Radi chỉ im lặng. – Hecker nhớ lại – Ông ấy chỉ nhìn tôi và nhìn vào những bức ảnh rồi nói: Tôi sẽ cho ai đó nói chuyện với ông vào buổi sáng”.
Kể từ đó trở đi, một nhóm các nhà khoa học Nga bắt đầu chia sẻ thông tin về địa điểm trên. Bên dưới một khu vực gọi là Núi Degelen, 209 vụ thử hạt nhân đã được tiến hành ở 181 đường hầm, nhưng không phải tất các các thiết bị đều nổ. Plutonium tinh khiết và uranium được làm giàu ở mức cao vẫn còn.
Thế giới đã an toàn hơn
Năm 1999, bên lề của cuộc hội thảo giảm trừ vũ khí hạt nhân quốc tế, Mỹ đã đồng ý cấp tài chính để làm sạch khu vực trên. Phía Nga nhất trí cung cấp thông tin và các nhà khoa học để làm việc tại Kazakhstan. Đây là dự án có thể kéo dài tới hơn 10 năm. Dần dần, nhóm trên cho nhiên liệu có thể tách ra được đóng vào bê tông, khiến nó hầu như không thể sử dụng được trong một quả bom.
Một quan chức giám sát khu vực trên tên là Kairat K.Kadyrzhanov - Tổng giám đốc Trung tâm Hạt nhân Quốc gia lúc bấy giờ nói: “Mọi người hỏi tôi rằng liệu chúng tôi có làm đúng khi đóng lối vào đường hầm và tôi trả lời rằng tôi không biết cái gì ở đó, tôi không có quyền được biết”.
Vào tháng 10/2012, ông Kadyrzhanov là một trong số các nhà khoa học Mỹ, Nga và Kazakhstan đã tập hợp lại trong một cuộc picnic để ăn mừng việc hoàn thành công việc dọn dẹp trên. Có một bia tưởng niệm được dựng lên ở nơi đây với dòng chữ: “1996 - 2012. Thế giới đã trở nên an toàn hơn”.
Phương Hà (Theo The New York Times)
