(GD&TĐ)-PGS.TS. Phan Tuấn Nghĩa - Phó Chủ nhiệm Khoa Sinh học, Giám đốc Phòng Thí nghiệm trọng điểm Công nghệ Enzym và Protein, Trường ĐHKHTN, ĐHQGHN cho biết, hiện chúng ta đang rất thiếu nguồn nhân lực trình độ cao cho phát triển Công nghệ sinh học (CNSH), vì vậy người làm việc trong lĩnh vực này có nhiều cơ hội được đào tạo để nâng cao kiến thức, trình độ và nghiệp vụ chuyên môn.
>Cơ hội với ngành kỹ thuật hạt nhân
>Cẩn trọng khi lựa chọn ngành Tài chính – Ngân hàng
>Công nghệ đa phương tiện – Ngành mới, nhiều triển vọng
 |
| PGS.TS. Phan Tuấn Nghĩa. Ảnh: gdtd.vn |
PV.PGS có thể giới thiệu đôi nét về ngành CNSH. Hiện có bao nhiêu trường ÐH đào tạo ngành này? Tại trường ĐHKHTN (ÐHQGHN), sinh viên học ngành này được cung cấp những kiến thức cũng như kỹ năng gì?
PGS.TS. Phan Tuấn Nghĩa: Để giới thiệu về CNSH, có lẽ nên bắt đầu từ định nghĩa được nhiều nhà khoa học-công nghệ chấp nhận nhất hiện nay về CNSH là gì.
CNSH là sự ứng dụng các nguyên lý, quá trình sinh học, thông qua hệ thống sống và những quá trình công nghệ để tạo ra các sản phẩm hoặc dịch vụ phục vụ lợi ích của con người.
Như vậy có thể thấy CNSH là một lĩnh vực rất rộng: sử dụng vi sinh vật để sản xuất rượu, kháng sinh, phụ gia thực phẩm v.v…từ đường hay nhiều nguồn nguyên liệu ban đầu rẻ tiền khác, nuôi cấy các tế bào, mô và từ đó tạo ra các cây, con… đều được xem là CNSH. Tuy vậy, người ta, ngày nay thường nói đến CNSH hiện đại, với việc áp dụng công nghệ ADN tái tổ hợp mà thực chất là công nghệ cho phép tạo ra thay đổi xác định về hệ gen (hệ gen tái tổ hợp giữa gen cơ thể chủ và một hoặc một số gen quan tâm từ các nguồn khác), nhờ đó thay đổi đặc tính của sinh vật như năng suất cao hơn, chất lượng tốt hơn, không còn mang bệnh, kháng lại được sâu bệnh, chịu được các stress v.v...
Theo cách phổ biến, người ta chia CNSH thành 4 nhóm: Công nghệ vi sinh (trung tâm là việc sử dụng các chủng vi sinh vật trong các quá trình công nghệ), Công nghệ tế bào (xem tế bào là đối tượng trung tâm của công nghệ), Công nghệ gen (liên quan đến vấn đề chuyển gen, cải biến gen từ đó làm thay đổi những tính trạng của sinh vật được chuyển gen) và Công nghệ protein-enzyme (tạo ra các protein và enzyme mong muốn do những hiệu quả, tính đặc hiệu vượt trội của chúng trong nhiều lĩnh vực).
Ngoài ra, cũng có xu hướng phân nhóm CNSH thành: CNSH vi sinh, CNSH nông nghiệp, CNSH động vật, CNSH thủy sản, CNSH thực phẩm, CNSH môi trường, CNSH y học, CNSH hình sự (nghĩa là tùy vào việc nghiên cứu và áp dụng của chúng trong lĩnh vực nào).
Hiện nay đã có nhiều trường đào tạo ngành CNSH học, có thể kể đến là: Trường ĐHKHTN (thuộc ĐHQGHN), Trường ĐHKHTN (thuộc ĐHQG Thành phố Hồ Chí Minh), Đại học Nông nghiệp Hà Nội, Đại học Thái Nguyên, Đại học Cần thơ, Đại học Lâm Nghiệp, Đại học Huế, Đại học Đà Nẵng và có thể còn có thể có ở một vài trường đại học khác.
Ở Trường ĐHKHTN, ĐHQGHN sinh viên ngành CNSH được cung cấp những kiến thức cơ bản hay còn được gọi là kiến thức nền về 4 lĩnh vực chính của CNSH như được nêu ở trên (công nghệ vi sinh, công nghệ tế bào, công nghệ gen, công nghệ protein-enzyme), ngoài ra SV được trang bị một số kỹ năng thực hành về các công nghệ hay kỹ thuật của CNSH hiện đại như tách gen, nhân dòng, xác định trình tự gen, chuyển gen vào tế bào, tách, nuôi cấy, biệt hóa tế bào, thu nhận và tinh chế protein, enzyme… Với nhiều phòng thí nghiệm hiện đại, sinh viên được khuyến khích tham gia nghiên cứu khoa học từ cuối năm thứ hai và ở năm cuối chương trình đào tạo sinh viên có thời gian làm và bảo vệ khóa luận tốt nghiệp về một vấn đề chuyên sâu của lĩnh vực CNSH, qua đó giúp hình thành nên các kỹ năng thực hành, kỹ năng giải quyết một số vấn đề của khoa học bằng thực nghiệm, kỹ năng viết và trình bày các báo cáo khoa học. Ngoài ra các sinh viên suất sắc có thể được lựa chọn để gửi đi thực tập từ 1-3 tháng ở một số phòng thí nghiệm tiến tiến nhất của Hàn Quốc (trên cơ sở hợp tác thiết lập giữa hai trường).
PV. Ngành học này ứng dụng như thế nào trong cuộc sống? Sinh viên ra trường có thể đảm nhiệm những vị trí công việc như thế nào?
PGS.TS. Phan Tuấn Nghĩa: Như đã giới thiệu ở trên thì có thể thấy, CNSH có ứng dụng hết sức sâu rộng trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống, CNSH giúp tạo ra những giống cây trồng có năng suất cao hơn, tính chống chịu sâu, bệnh hay các tác nhân bất lợi tốt hơn, có chất lượng tốt hơn (ngô giàu lysine, lúa giàu tiền vitamin A…). CNSH giúp làm sạch môi trường nhờ áp dụng các quy trình xử lý hiện đại (vi sinh vật phân hủy dầu mỏ, dioxin, thực vật hấp thụ kim loại năng, túi phân hủy sinh học…). CNSH giúp tạo ra các kit chẩn đoán sớm, nhanh, chính xác các bệnh hay tác nhân gây bệnh cho con người và động vật, CNSH tạo ra các biện pháp phòng các tác nhân gây bệnh truyền nhiễm (vaccine thế hệ mới), chữa trị các bệnh hiểm nghèo (dùng tế bào gốc thay thế các tế bào bị bệnh hay lão hóa, dùng các gen bình thường thay thế các gen hỏng do đột biến…). CNSH tạo ra những thuốc mới đặc trị và hướng tới các đích bị bệnh, hạn chế tối đa sự tác động của chúng đến các vùng không mang bệnh…
Với phạm vi nghiên cứu và ứng dụng sâu rộng như vậy, nên SV ngành CNSH thực sự có rất nhiều địa chỉ để có thể làm việc và phát huy những kiến thức, kỹ năng có được của mình khi ra trường. Họ có thể làm nghiên cứu khoa học trong các viên, trung tâm nghiên cứu về CNSH, về khoa học sự sống, về nông nghiệp hay sinh y học... Họ có thể trở thành một chuyên viên trong một dây chuyền sản xuất, kiểm định sản phẩm của các nhà máy, xí nghiệp, nơi có áp dụng CNSH. Các sinh viên giỏi và xuất sắc có thể trở thành giảng viên ở các trường đại học, cao đẳng. Nhiều sinh viên có thể tiếp tục học lên để có bằng cấp cao hơn và lúc đó mới ra làm việc. Tuy vậy, tùy thuộc chất lượng đào tạo của mỗi trường mà cơ hội, cũng khả năng đóng góp của SV sau tốt nghiệp là rất khác nhau.
PV.Có nhiều trường tuyển sinh ngành CNSH nhưng điểm chuẩn lại khá chênh lệch. Vậy điểm chuẩn vào trường có ảnh hưởng gì đến chương trình học cũng như khả năng tìm việc sau này?
PGS.TS. Phan Tuấn Nghĩa: Điểm chuẩn khác nhau giữa các trường là do số lượng sinh viên có học lực khác nhau thi vào các trường đó cũng như phụ thuộc các tiêu chí đào tạo khác nhau của mỗi trường.
Các sinh viên giỏi đương nhiên sẽ tìm đến các trường có uy tín cao với đội ngũ giáo viên trình độ cao và tâm huyết với nghề nghiệp, cơ sở vật chất hiện đại và đồng bộ, môi trường đào tạo càng ngày càng được chuẩn hóa theo xu thế hội nhập quốc tế. Ngày nay, thông tin về việc xếp hạng các trường ở trên thế giới luôn là một thông tin quan trọng để người học quan tâm lựa chọn (và các trường đại học của chúng ta cũng được các tổ chức thế giới xếp hạng).
Về ảnh hưởng của điểm thi đến đào tạo và khả năng xin việc về sau: Nếu kỳ thi được thiết kế chuẩn (nghĩa là đánh giá được nhiều mặt của thí sinh: kiến thức, kỹ năng, tính sáng tạo), thì điểm thi đầu vào là một yếu tố rất quan trọng để tạo nên sản phẩm đào tạo. Nếu khi kỳ thi chỉ mới dừng lại ở mức đánh giá kiến thức thì việc khác nhau chút ít về điểm thi đại học (đầu vào) không phải là yếu tố quyết định tạo nên sự khác biệt về chất lượng đào tạo. Thực tế nhiều sinh viên khi vào trường với điểm thi đại học không cao nhưng sau đó đã trở thành những học sinh xuất sắc. Yếu tố làm họ bộc lộ những khả năng và phẩm chất tốt đó chính là môi trường họ được đào tạo (bao gồm chương trình, giáo viên, hệ thống phòng thí nghiệm và cả các hoạt động có tính hỗ trợ khác). Điều hết sức hiển nhiên là các sinh viên được đào tạo càng bài bản, ở các trường có chất lượng càng cao thì sẽ càng có nhiều cơ hội việc làm và thu nhập cao.
 |
| TS. Nguyễn Quang Huy (khoa Sinh học - ĐHKHTN - ĐHQGHN hướng dẫn cao học và sinh viên vận hành hệ thống lên men. Ảnh: gdtd.vn |
PV.Nhiều học sinh yêu thích ngành học này nhưng lo lắng đây là ngành học khó. Vậy theo PGS, để có thể học tốt hoặc đi sâu vào nghiên cứu ngành này đòi hỏi thí sinh cần những yếu tố gì?
PGS.TS. Phan Tuấn Nghĩa: Lo lắng của các học sinh là điều dễ hiểu, bởi các công nghệ hiện đại thì không thể dễ học, dễ phát triển và làm chủ.
Kinh nghiệm cho thấy, sinh viên muốn học tốt ngành CNSH cần thuộc nhóm có lực học khá trở lên ở phổ thông, đặc biệt là có năng lực học tốt về các môn tự nhiên (toán học, vật lý, hóa học, sinh học), có như vậy thì việc tiếp thu các kiến thức về cơ chế, nguyên lý ở mức phân tử của sinh học mới thuận lợi (vì đó là nền tảng để phát triển CNSH). Ngoài ra, sinh viên cũng cần có khả năng học được ngoại ngữ (tiếng Anh), bởi hầu hết các tài liệu cơ bản và cập nhật nhất về CNSH được viết bằng tiếng Anh.
Quan trọng hơn cả đối với người học khi đã trở thành sinh viên đó là không chỉ học tốt lý thuyết mà cần sớm tham gia vào môi trường nghiên cứu khoa học để hình thành các kỹ năng thực hành (đào tạo CNSH tốt không thể tách rời việc đào tạo các kỹ năng thực hành), tạo cho mình một niềm đam mê thực sự với ngành hay chuyên ngành mà mình lựa chọn, khi đó mọi khó khăn đều được tháo gỡ.
PV.PGS có lưu ý gì đối với những thí sinh muốn dự thi vào ngành Công nghệ sinh học của trường ÐHKHTN (ÐHQGHN) năm nay?
PGS.TS. Phan Tuấn Nghĩa: Có lẽ các điều lưu ý đã được nêu ở câu trả lời 4, tuy vậy, có chăng thì điểm đỗ đại học vào ngành CNSH của Trường ĐHKHTN (ĐHQGHN) luôn cao hơn (điểm đỗ vào ngành CNSH) các trường khác, và năm nay chắc cũng khó có thể khác được vì những tiêu chí cao về đào tạo cũng như uy tín của Trường và do vậy đây là địa chỉ thu hút nhiều học sinh giỏi, xuất sắc trong toàn quốc.
Sinh viên vào học CNSH ở Trường ĐHKHNTN, sau khi kết thúc các môn học cơ sở ngành (tương đương với thứ ba của hệ thống đào tạo theo niên chế) sẽ được vào học một trong 5 nhóm chuyên ngành: Vi sinh vật học và Công nghệ lên men, Công nghệ tế bào, Di truyền học và Kỹ nghệ gen, Hoá sinh học và Công nghệ protein-enzyme và Sinh y học.
PV. Ðánh giá của PGS về nhu cầu nhân lực cũng như triển vọng việc làm của ngành Công nghệ sinh học trong tương lai?
PGS.TS. Phan Tuấn Nghĩa: Đảng và Nhà nước ta đã có những chủ trương, chiến lược đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển CNSH đến năm 2020, trong đó có cả việc đào tạo nguồn nhân lực. Đi kèm theo đó là những chương trình đầu tư phát triển CNSH lớn (CNSH trong Nông ngiệp, CNSH trong Thủy sản và tới đây là CNSH trong Môi trường, CNSH trong Y tế) được phê duyệt với tổng kinh phí cho cả giai đoạn lên tới 1.000 tỷ đồng/chương trình, nhiều cơ sở đào tạo, viện, trung tâm nghiên cứu, cùng hệ thống phòng thí nghiệm trọng điểm về CNSH cũng như hàng loạt cơ sở triển khai ứng dụng CNSH được hình thành. Điều này cũng có nghĩa là cơ hội việc làm cho các người học theo lĩnh vực này đã và đang ngày được rộng mở hơn. Thực tế, ở phạm vị Trường ĐHKHTN, các sinh viên học ngành CNSH ra đều dễ dàng xin được việc làm phù hợp. Cũng cần nói thêm rằng, chúng ta hiện đang rất thiếu nguồn nhân lực trình độ cao cho phát triển CNSH, vì vậy người làm việc trong lĩnh vực này có nhiều cơ hội được đào tạo để nâng cao kiến thức, trình độ và nghiệp vụ chuyên môn.
Hiếu Nguyễn (thực hiện)
