Sau khi kết thúc chương trình học, thí sinh từ nhiều vùng miền trên cả nước đổ về thành phố lớn, dồn đến những lớp ôn thi cấp tốc chật cứng người trong thời tiết oi bức của mùa Hè. Đến lò luyện, học thêm cấp tốc với nhiều thí sinh như “con đường tắt” để đạt mục tiêu trước một kỳ thi quan trọng. Tình trạng một thời gây nhức nhối này mất dần khi ngành Giáo dục đổi mới thi cử, bắt đầu từ Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2015.
Sau đúng 10 năm, bước vào một chu kỳ mới là Kỳ thi tốt nghiệp THPT đầu tiên theo Chương trình GDPT 2018, chúng ta chứng kiến một bước ngoặt khác khi Bộ GD&ĐT ban hành quy định mới về dạy thêm, học thêm (Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT, ngày 30/12/2024). Quy định rõ đối tượng, thời lượng và cấm dạy thêm có thu tiền trong nhà trường, Thông tư 29/2024/TT-BGDĐT “nắn chỉnh” lại hoạt động dạy - học thêm đang nhiều biến tướng, buộc các nhà trường quan tâm thực chất đến dạy học chính khóa và đặc biệt khuyến khích học sinh tự học, tự ôn thi dựa trên nền tảng kiến thức được truyền đạt trong lớp. Tự chủ và tự học - vốn là một trong những năng lực đầu ra của chương trình mới - có lẽ khó đạt khi học sinh còn thói quen phụ thuộc vào giáo viên, thụ động tiếp nhận kiến thức từ người dạy.
Thực tế, chúng ta ghi nhận nhiều thí sinh đạt thủ khoa, có kết quả vượt trội trong các kỳ thi mà không hề học thêm. Minh chứng gần đây nhất là câu chuyện của Vũ Minh Đức - học sinh Trường THPT chuyên Bắc Ninh (Bắc Ninh). Thí sinh này lập kỷ lục về điểm thi đánh giá tư duy của Đại học Bách khoa Hà Nội trong 6 năm qua với 98,61/100 điểm. “Em không đi học thêm vì thấy những gì thầy cô cung cấp trên lớp đủ để thi. Học thêm lại có thêm nhiều bài, có thể khiến em không đủ thời gian hoàn thành bài trên lớp”, thí sinh này chia sẻ với báo chí.
Năm trước là trường hợp của Vũ Đình Thái - cựu học sinh Trường THPT Tây Thụy Anh (Thái Bình). Dù không tham gia lớp học thêm nào, nam sinh này vẫn xuất sắc trở thành thủ khoa khối A00 toàn quốc trong Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2024, thủ khoa kỳ thi đánh giá tư duy (đợt 3, năm 2024) của Đại học Bách khoa Hà Nội…
Yêu cầu về năng lực tự học, tự nghiên cứu không mới nhưng đặt ra ngày càng cấp thiết trong kỷ nguyên AI. Mới đây, tại buổi khảo sát, nắm tình hình thực hiện quy định dạy thêm, học thêm tại tỉnh Quảng Trị, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Phạm Ngọc Thưởng đã nhấn mạnh “5 không” và “4 đề cao”. Trong đó đề cao: Vai trò cán bộ quản lý giáo dục các cấp; tinh thần tự tôn, tự trọng, hết lòng vì học sinh của giáo viên; tính tự giác, tự học của học sinh; mối quan hệ nhà trường - gia đình - xã hội. Phong trào “tự học, tự ôn thi tốt nghiệp” với học sinh lớp 12 cũng được Thứ trưởng gợi ý cùng với nhấn mạnh vai trò của thầy cô trong hướng dẫn, truyền cảm hứng tinh thần tự học, tự giác, chủ động học tập cho học sinh…
Tất nhiên, đây là việc cần sự kiên trì, bền bỉ, lâu dài, bởi luôn có thách thức với việc tự học, nhất là với đa số học sinh vốn quen phụ thuộc vào thầy, thiếu kỹ năng quản lý thời gian và xây dựng lộ trình học tập hiệu quả. Ở chiều ngược lại, có thể nhìn thấy cơ hội giúp học sinh phát triển năng lực tự học thuận lợi hơn từ ứng dụng công nghệ và học tập trực tuyến, tạo dựng các cộng đồng học tập…
Phong trào “tự học, tự ôn thi tốt nghiệp THPT” nếu có, thậm chí cần sự đồng hành nhiều hơn của nhà trường, thầy cô, gia đình, nhưng ở một cách làm khác. Và với học sinh, chú trọng tự học nhiều hơn không chỉ để vượt qua Kỳ thi tốt nghiệp THPT, mà còn là hành trình trưởng thành, rèn luyện bản lĩnh sống, khai phá tiềm năng bản thân; từ đó tự tin trước bối cảnh sống đầy biến động.
