“Cha đẻ” của chiếc gậy Trường Sơn

Nhân chứng sống thời hoa lửa

Nằm khuất sâu trong con ngõ nhỏ của làng Hòa Xá, xã Hòa Xá, Ứng Hòa (Hà Nội) là nhà của người lính Trường Sơn năm xưa Phùng Văn Quán. Trên ban thờ chính giữa ngôi nhà nhỏ là chiếc gậy Trường Sơn đầu tiên của các chiến sĩ “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”. Chiếc gậy ấy, gia đình ông Quán coi là báu vật thời chiến nên đặt trên ban thờ như một nhân chứng.

Đã trên 60 năm, đường Trường Sơn được mở, con đường huyền thoại đã đưa hàng triệu thanh niên miền Bắc vào Nam chiến đấu. Năm 1961, chàng trai trẻ Phùng Văn Quán xung phong vào nơi khói lửa nhưng phải sớm xuất ngũ vì sốt rét. Sau 2 năm dưỡng bệnh, Phùng Văn Quán viết thư gửi Đại tướng Võ Nguyên Giáp xin tái ngũ. Mấy hôm sau, Đại tướng hồi âm: “Đồng chí cứ chuẩn bị tinh thần”.

Rồi chỉ một thời gian ngắn, ông Quán cùng 2 người bạn là Lưu Tiến Long và Đỗ Tít tái ngũ vào chiến trường miền Nam. Đường núi hiểm trở nên chỉ một chút sẩy chân cũng có thể mất mạng. Thậm chí bom trên đầu, cọp trong bụi cũng khiến người lính phải cảnh giác đến từng phút giây.

Để thực hiện kế hoạch di chuyển thần tốc trên đường Trường Sơn, các chiến sĩ phải thực hiện việc nghỉ tạm (đứng tại chỗ) giữa đường. Hành trang người lính vác trên vai nặng hàng chục cân nên khi nghỉ tạm thường bị đau các khớp chân và vai. Trong một lần như thế, ông Quán đã rút dao găm chặt một cây rừng cứng dài 1,2m rất nhẹ làm phương tiện đỡ tạm chiếc ba lô.

Sau sự mách bảo của ông Quán, Đỗ Tít đã chọn một cây trúc già, Lưu Tiến Long phang một cây tre đực ven đường... và cuộc hành quân của ba chàng trai Hòa Xá phăng phăng trong rừng đá. Càng tiến về phía Nam, hơi thở chiến tranh càng dồn dập, căng thẳng... và lúc này cây gậy như một người bạn thân thiết, là hiện thân nguồn cội và sức trường tồn của người chinh nhân.

Tranh thủ những lúc được nghỉ, họ dùng dao cẩn thận khắc lên gậy những dòng chữ đầy chí khí. Ở thân giữa cây gậy của ông Quán khắc dòng chữ: “Thà quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Cuối gậy dòng chữ nhỏ hơn ghi: Trường Sơn mùng 1/4/1967; đầu gậy khắc tên “Fùng Quán”. Riêng gậy của chiến sĩ Lưu Tiến Long được thiết kế một lỗ nhỏ dùng để... hút thuốc lào.

Ông Quán cho biết: Ngoài tác dụng là giá đỡ ba lô, cây gậy còn giúp các chiến sĩ chống khi lên xuống đường lô nhô đá, đường trơn bùn lầy. Thậm chí, gậy còn là phương tiện trợ lực khênh cáng bệnh binh và lúc bất ngờ đánh giáp lá cà địch.

Từ Trường Sơn ra Hòa Xá

Khi vào đến chiến trường, ba chàng trai Hòa Xá tình cờ gặp đồng hương là Phùng Tuấn (Đoàn 559) và Phùng Lưu (quân tình nguyện Lào) là chú họ của ông Quán. Hai người đồng hương đang chuẩn bị có chuyến ra Bắc nghỉ phép (sau này cả 2 đều hy sinh, phần mộ hai liệt sĩ vừa được tìm thấy tại Lào) và thực hiện công tác hậu cần do đơn vị giao.

Sau những phút tâm sự ngắn ngủi, muốn gửi về quê hương vật kỉ niệm để gia đình yên tâm nhưng không có gì đáng giá, họ quyết định gửi 3 cây gậy đã cùng trai Hòa Xá xẻ dọc Trường Sơn trong những gian khổ như lời nhắn gia đình, người thân rằng mình đã đến nơi Tổ quốc cần và thể hiện quyết tâm lập công.

Cho đến bây giờ, cựu chiến binh Phùng Văn Quán cũng không ngờ rằng, sau khi 3 cây gậy Trường Sơn về đến gia đình đã mang lại một phong trào rộng khắp trên quê hương Hòa Xá và lan rộng ra cả nước.

Ông Quán cho biết: Khi gậy Trường Sơn về tới quê hương, lập tức có phong trào “Vai đeo 25 cân, chân đi ngàn dặm, vượt suối băng ngàn; Tiền tuyến cần 1 - Hòa Xá có 2; Đã đi là đến - đã đến là đánh thắng”.

Phong trào thu hút mọi thành phần tham gia với các “Phân đội dự bị - Hành quân mang nặng đường dài”. Các phụ lão thành lập “Bạch đầu quân” chuyên làm gậy Trường Sơn và đan sọt, mũ rơm phát cho thanh niên tập luyện chuẩn bị tinh thần tòng quân.

Cứ mỗi lần thanh niên Hòa Xá lên đường nhập ngũ, các bô lão lại trao cây gậy khắc dòng chữ: “Gậy này là gậy Trường Sơn/ Của trai Hòa Xá lên đường tòng quân” thay cho lời nhắn trọn lời thề với Tổ quốc. Tất cả các đợt giao quân, Hòa Xá đều vượt chỉ tiêu giao, thậm chí có nhiều gia đình từ 3 - 5 con đi bộ đội.

“Một ngày trong rừng, tôi tình cờ nghe được bài hát “Chiếc gậy Trường Sơn” qua radio. Tôi sung sướng chạy khắp nơi khoe đồng đội nhưng lúc này, người bạn thân Đỗ Tít đã hi sinh. Đến hôm nay, tôi vẫn chưa hết thương bạn với trăn trở vì không biết Tít có biết được gậy Trường Sơn đã về tới quê hương Hòa Xá hay không”, ông Quán tâm sự

Năm 1970, trong một trận chiến ác liệt, chiến sĩ Phùng Văn Quán bị thương phải đưa ra Nghệ An điều trị rồi xuất ngũ ngay trong năm đó. Đất nước chưa thống nhất, ông Quán muốn một lần nữa tái ngũ nhưng ngôi nhà một mẹ một con trống vắng nên Quán phải ở hậu phương lập gia đình cho mẹ già yên lòng.

Tri kỷ gặp bạn

Cuộc sống đè nặng đôi vai người cựu binh thương tật cùng với nỗi buồn khi con cái đứa nào đứa nấy đều có phần khuyết tật do ảnh hưởng chất độc da cam. Vợ chồng họ ki cóp, làm việc quần quật để xây một ngôi nhà 4 gian trong vòng 10 năm mới hoàn thành. Cùng những lo toan tất bật thời bao cấp đã khiến ông chẳng thể tỉnh táo để nhớ đến chiếc gậy Trường Sơn.

Đến một ngày, nhà truyền thống địa phương phải sửa chữa, 3 chiếc gậy được cất tạm trong văn phòng ủy ban xã. Nhưng khi ông đến thì Quân khu và Quân sự tỉnh đã mượn 2 chiếc để trưng bày, còn một chiếc để lại cho xã... Và rồi, một thời gian sau ông được tin báo: Chiếc gậy Trường Sơn đã bị mất.

Rất may, con gái ông Quán lấy chồng gần nhà một cụ già đã tình cờ thấy chiếc gậy khi ông cụ sang chơi. Năm 2004, ông Quán đã đổi lại gậy Trường Sơn bằng một cây trúc để cụ già chống tạm.

Sau bao nhiêu năm lưu lạc, chiếc gậy Trường Sơn đầu tiên đã đi vào thi ca lại trở về với chủ nhân xưa. Những kỷ niệm của thời chiến ùa về khiến người cựu binh khóc nức nở. Từ đó đến nay, ông Quán không mấy khi xa “người bạn tri kỷ” – gậy Trường Sơn. Mỗi lúc nhàn rảnh, ông Quán lại đem chiếc gậy từ trên ban thờ xuống như để tâm sự với một người bạn trân quý.

Là thương binh, ông Quán sống nhờ vào trợ cấp và chăm sóc mảnh vườn bên nhà. Nhiều lần, người từ Hà Nội, Hải Phòng… qua thăm ông, hỏi mua chiếc gậy Trường Sơn. Người ta cứ ra giá, nhưng ông Quán thẳng thắn không bán, ông bảo: “Không ai bán tri kỷ cả”.

Thời gian, tuổi tác in hằn trên gương mặt và vóc dáng của người cựu binh, nhưng ký ức hào hùng và đầy kiêu hãnh của những năm tháng “xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” không bao giờ phai nhạt trong tâm hồn người chiến sĩ Binh đoàn Trường Sơn.