Lãng phí tài nguyên
PGS.TS Nguyễn Xuân Trạch, Học viện Nông nghiệp Việt Nam cho hay, từ trước tới nay ở nước ta rơm lúa là loại phụ phẩm nông nghiệp chính được nông dân sử dụng để nuôi trâu bò và đun nấu. Tuy nhiên, vì nhiều lý do khác nhau, rơm bây giờ ít được nông dân sử dụng mà lại đốt ngay trên đồng ruộng sau khi thu hoạch. Việc này làm lãng phí một nguồn tài nguyên lớn và gây ô nhiễm nghiêm trọng đến môi sinh.
Nhằm tìm giải pháp nâng cao khả năng sử dụng rơm lúa và giảm thiểu ô nhiễm môi trường, một nhóm các nhà khoa học chăn nuôi của Học viện Nông nghiệp Hà Nội do PGS.TS Nguyễn Xuân Trạch chủ trì đã tiến hành một số nghiên cứu xử lý kiềm hoá rơm lúa tươi sau khi thu hoạch nhằm nâng cao giá trị dinh dưỡng và bảo quản được lâu dài làm thức ăn chăn nuôi.
Kết quả nghiên cứu cho thấy, kiềm hoá rơm tươi bằng urê cho phép bảo quản được rơm không bị mốc, không bị tổn thất chất hữu cơ, làm tăng hàm lượng protein thô, tăng tỷ lệ tiêu hoá. Nó cho phép bò ăn được nhiều rơm hơn và cho năng suất cao hơn so với cho ăn rơm tươi hay rơm khô không xử lý.
Xử lý rơm tươi ngay sau khi thu hoạch không những cho phép cải thiện chất lượng dinh dưỡng của rơm mà khắc phục được những hạn chế của việc xử lý rơm khô (tốn nhiều thời gian và lao động phơi rơm trong lúc thời vụ khẩn trương; phụ thuộc nhiều vào thời tiết; mất nhiều chất dinh dưỡng và rơi vãi trong quá trình phơi) nên tạo điều kiện dễ dàng hơn cho người nông dân khai thác tốt nguồn phụ phẩm dồi dào này để chăn nuôi trâu bò.
Kỹ thuật kiềm hoá rơm nói trên đã được chuyển giao cho nhiều địa phương và cơ sở chăn nuôi có quy mô khác nhau áp dụng và cho kết quả rất tốt. Đánh giá hiệu quả kinh tế - xã hội của việc áp dụng kỹ thuật này ở Tuyên Quang, ông Nguyễn Thọ Lai, Sở NN&PTNT tỉnh Tuyên Quang cho biết, việc bảo quản rơm tươi… rất đơn giản, dễ làm, phù hợp với trình độ của người nông dân. Rơm ủ từ 3 -6 tháng có màu vàng đậm, mềm. Trâu bò ăn rơm ủ tiêu hoá tốt, lông mượt… Phương pháp bảo quản rơm tươi làm thức ăn cho đàn trâu bò đã giúp cơ sở chăn nuôi bò sữa, các trang trại, các hộ gia đình chăn nuôi có nguồn thức ăn dự trữ trong vụ đông….
Phương pháp này đã được chuyển giao cho Công ty CP Thực phẩm sữa TH ở Nghĩa Đàn, Nghệ An đã giúp tận dụng được một khối lượng rơm lên tới hàng chục ngàn tấn với hàm lượng đạm tăng cao gấp hơn hai lần so với rơm thông thường… Việc thu mua rơm rạ làm thức ăn cho bò đã tạo ra nguồn thu nhập thêm đáng kể cho người nông dân trồng lúa… hạn chế tình trạng đốt rơm rạ trên đồng gây ảnh hưởng xấu đến môi trường, sức khỏe cộng đồng và hệ sinh thái đồng ruộng".
Biến rác thành tiền
PGS.TS Nguyễn Xuân Trạch cho hay, người nông dân hoàn toàn có thể tự áp dụng phương pháp này để tạo ra giá trị từ loại rác thải bỏ đi là rơm rạ. Sản phẩm rơm, rạ thông thường, hàm lượng dinh dưỡng thấp trâu bò không thích ăn. Nhưng đem chế biến sẽ là nguồn thức ăn tốt giàu dinh dưỡng, hàm lượng protein tăng lên gấp 2 lần. Sử dụng công thức: 100kg rơm khô + 4kg urê + 100 lít nước. Có thể dùng hố ủ nửa chìm như phương pháp ủ chua, hoặc xây bể nổi hoặc ủ trong bao nilon dầy hoặc ủ thành cây rơm xung quanh có ni lông bao phủ kín có dây buộc chặt. Tùy vào lượng rơm cần ủ mà chọn kích thước cho phù hợp. Đây là phương pháp làm cho rơm mềm, có mùi thơm dễ chịu.
Ngoài việc sử dụng rơm rạ làm thức ăn cho trâu bò, có nhiều cách để biến loại rác này thành tiền. Theo TS Đỗ Văn Xê, Đại học Cần Thơ, trung bình một hecta ruộng người dân sẽ thu được 2,5 - 3 triệu đồng rơm rạ. Hiện, rất nhiều doanh nghiệp đứng ra thu mua rơm làm nấm xuất khẩu hoặc phân bón. Từ năm 2015, nông trường Sông Hậu (Cần Thơ) còn có dự án chế biến rơm xuất khẩu sang Nhật làm thức ăn chăn nuôi. Để vận chuyển đi xa, rơm được người dân sử dụng máy cuộn thành hình tròn, mỗi cuộn khoảng 18.000 - 20.000 đồng; cuốn gia công thì rẻ hơn một nửa. Vào mùa hạn hán, thức ăn cho gia súc thiếu, có thời điểm rơm rạ lên đến 40.000 - 45.000 đồng một cuộn, người dân không đủ cung cấp.
Hoặc có thể ủ rơm thành phân bón. Sau mùa thu hoạch, nhiều hộ dân đã vùi rơm vào đất như lưu giữ nguồn phân bón cho vụ sau. Việc này giúp duy trì đạm và các-bon trong đất. Đây là phương pháp thông dụng được người dân thực hiện ở nhiều địa phương. Tối ưu nhất hiện nay là dùng chế phẩm sinh học xử lý rơm rạ thành phân bón hữu cơ. Các chế phẩm giúp đẩy nhanh quá trình phân giải chất hữu cơ trong rơm rạ sau thu hoạch, đồng thời làm tăng vi sinh vật hữu cơ giúp cải tạo đất.
Theo tính toán, nếu sử dụng chế phẩm sinh học tốt thì trong một tấn phân bón hữu cơ từ rơm rạ sẽ có 10 kg đạm; 9,5 kg lân và 21 kg kali. Nếu toàn bộ số rơm rạ sau thu hoạch của cả nước khoảng 44 - 45 triệu tấn được xử lý sẽ đem lại 20 triệu tấn phân hữu cơ. Viện Công nghệ sinh học (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) cũng đã nghiên cứu thành công công nghệ vi sinh xử lý rơm rạ thành phân bón hữu cơ phục vụ sản xuất, tiết kiệm chi phí và thân thiện với môi trường. Theo tính toán của nhà khoa học, cứ một tấn phân bón hữu cơ từ rơm rạ, nông dân tiết kiệm gần 500.000 đồng.
