Năm ngoái Lệ Thủy lụt to, nước về mênh mang, cá tôm, phù sa cũng theo con nước mà ở lại ruộng đồng. Sau lụt, đất đai mỡ màu, hầu hết các loại cây trồng xuống đều xanh tốt.
Nhớ hồi sau Tết mình về quê, ra chợ mua bó cải to, xanh non đến ngon mắt mà có 2 ngàn đồng. Mua 10 ngàn dưa leo, bà cụ bán dưa đổ cho đầy 1 giỏ. Mình nói :
- Răng bà cho nhiều rứa?
Bà cười :
- Như ri là bán được rồi, có hôm bà bán gần 1 rổ mà có 6 ngàn..
Đồng lúa mênh mông ở quê năm nay cũng được mùa, một màu vàng trải dài đến tận chân núi mờ xa. Những bông lúa cúi đầu trĩu nặng che kín cả đường ngăn bờ thửa. Gió về sóng lúa cứ nhấp nhô, cảm giác như đứng trước biển mà sóng biển cứ thanh bình một màu vàng ươm.
Quê mình nhiều nhà vẫn còn giữ phong tục cúng cơm mới.
Cứ mùa lúa chín, người dân gặt thửa ruộng đầu tiên về, sau khi tuốt lúa (trước đây là dùng sức người hoặc trâu bò để đạp, sau này có máy gặt đập liên hoàn thì chỉ chở lúa hạt đã đóng bao về), đem lúa phơi cho được nắng. Chọn lấy ruộng có giống lúa ngon thì đem tuốt và phơi riêng.
Lúa phơi khén (được nắng và đạt độ khô đủ để cất giữ lâu dài) thì đem xay, giã, dần, sàng (sau này thì xay xát bằng máy), cho hạt gạo trắng ngần. Dùng gạo đó vo với nước giếng đá trong veo sau đó thổi cơm bằng bếp củi. Phải khéo canh lửa để hạt cơm phía trên trắng đều và thơm, phía dưới thì vừa cháy xém vàng ươm.
Chọn gà mái tơ bắt đầu nhảy ổ (những con gà mái mới lớn bắt đầu đẻ những trứng đầu tiên), lúc này đã có vài trận mưa giông đầu mùa, mưa dông thì mối cánh bay ra, những người quê quen với mưa giông khi thấy mối cánh bay ra thì biết tầm 5 đến 10 phút sau thì trời tạnh mưa.
Những con mối bay ra, gặp mưa ướt thì sà xuống đất, rụng cánh chạy đi như những viên thịt nhỏ béo tròn. Gà ăn mối đó thì thịt béo thơm, vàng ươm.
Mâm cơm mới đặt lên cúng trời đất, thần linh, tổ tiên chỉ có 1 đĩa to cơm mới trắng ngần xen lẫn với những miếng cơm cháy vàng ươm, phía trên úp con gà mái tơ đã luộc vàng màu mỡ còn đọng lại và một đĩa muốt hạt rang giã nhở với ớt hiểm kèm theo 1 quả chanh cắt đôi.
Chủ nhà thắp 3 cây hương khấn xin Trời Đất, Thần linh, Tổ tiên về ăn cơm mới, phù hộ chở che cho cả nhà 1 năm bình an, mùa sau bội thu, no ấm.
Nhìn mâm cơm mới tuy đơn giản nhưng đầy thơm thảo, người nông dân vẫn truyền miệng nhau là khi làm cơm mới thì người phải sạch, sạch cả trong suy nghĩ, tâm ý phải thiện lành thì mới nấu trọn vẹn bữa cơm thơm, luộc con gà mái sắc màu tươi tắn, hình dáng chỉnh tề ngay ngắn.
Những lão nông nhìn mâm cơm mới có thể biết phúc nhà, biết năm sau mùa hơn hay kém. Với mâm cơm mới dùng để cúng xong thì người già ăn trước, đến người làm đồng có công lao nhiều nhất, sau đó chia cho trẻ con và chia đều cho tất cả thành viên của gia đình, dù ít dù nhiều thì mỗi người đều có phần của mình.
Cơm mới dẻo thơm, miếng thịt gà béo ngọt, hạt muối rang giã với ớt hiểm cay nồng, đậm đà, miếng cháy vàng giòn tan gọi về cả 1 trời ký ức của những mùa lúa mới đã đi qua trong đời. Trong bữa cơm mới người nhà nhắc về những người trong gia đình đã mất, những người nhà xa quê... Nhiều người vì thế cứ bưng bát cơm mà ăn nhớ ăn thương.
Nhà mình cũng trồng lúa, nên từ nhỏ luôn được ăn cơm mới. Ăn từ khi biết ăn, từ thuở ông bà nội ngoại đều còn đến khi ông bà nội ngoại lần lượt về cõi hạc. Mùa cơm mới nào mình cũng cố thu xếp chở bé con về.
Cho con thấy mùa lúa chín, cho con biết quê. Cha mình thỉnh thoảng lại nhờ mấy đứa cháu thắp hương lên bàn thờ tổ tiên trong bữa cúng cơm mới, không một lời chỉ dạy, bọn nhỏ cứ làm theo mà giờ đứa nào cũng biết thắp cây hương thẳng tắp, không để tàn hương rớt ra ngoài. Bọn nhỏ thuộc luôn chuyện ông bà cố mất năm bao nhiêu tuổi, trong nhà ai đi xa, ai mất...
Mình nhớ mạ mỗi năm cúng cơm mới đều chia phần thịt gà của mạ cho mấy đứa con. Mạ nói :
- Mạ không thích thịt gà, thịt gà ăn mắc răng ghét lắm...
Thịt gà ngon, lại ít nên mấy đứa mừng lắm, còn để dành để so với nhau miếng nào to hơn. Sau này lớn lên mới biết mạ nhường chút béo ngon ít ỏi cho con.
Mạ mình sức khỏe không tốt, hay ốm đau. Mỗi lần mạ đau, mấy đứa hay nấu cháo gà cho mạ. Mạ chỉ ăn cháo với nước. Thịt gà giờ thì không thích ăn thật vì giờ mạ già, răng yếu, ăn thịt gà thì ghét vì mắc răng.
Mình ước thôi, nếu không dịch bệnh thì chở con về. Về giữa đồng thì dừng lại, hít cho đầy lồng ngực hương lúa mới. Và về ăn cơm mới. Cơm mới với mình bây giờ cũng là ăn nhớ... ăn thương...
