Trí tuệ nhân tạo: 'Vẽ lại' bản đồ nghề nghiệp

Thúc đẩy sự chuyển đổi nghề nghiệp

“AI đang định hình lại các vai trò cấp đầu vào bằng cách tự động hóa những công việc thủ công, lặp lại. Thay vì soạn thảo email, dọn dẹp dữ liệu hay điều phối lịch họp, các chuyên viên hiện nay quản lý kết quả đầu ra được AI hỗ trợ”, Fawad Bajwa - Trưởng bộ phận AI, dữ liệu và phân tích toàn cầu tại công ty tư vấn nhân sự cấp cao Russell Reynolds Associates cho biết.

Ông Fawad Bajwa dẫn chứng, nhiều nhân viên tiếp thị đã dùng AI để soạn bản nháp tài liệu quảng cáo, trong khi các nhà phân tích sử dụng AI để chuẩn bị bộ dữ liệu phục vụ báo cáo.

Theo ông Zanele Munyikwa - nhà kinh tế tại công ty phân tích lao động Revelio Labs, AI đang tác động đến hầu hết các nhóm nghề. Ông chỉ ra rằng, nhu cầu tuyển dụng các công việc cấp đầu vào đang giảm, dù có hay không tiếp xúc trực tiếp với AI. “Các vị trí chịu ảnh hưởng bởi AI ghi nhận mức giảm mạnh hơn”, ông nói.

Những biến chuyển này thúc đẩy một “sự chuyển đổi nghề nghiệp” ở nhóm công việc cấp đầu vào. Ông Munyikwa cho biết, các ngành có mức độ tiếp xúc cao với AI thường là lĩnh vực kỹ thuật - kỹ sư dữ liệu, quản trị cơ sở dữ liệu, chuyên gia công nghệ thông tin, an ninh mạng, tài chính và kiểm toán. Điều đáng chú ý là các công việc tiếp xúc nhiều với AI thường có năng suất cao hơn.

Theo nghiên cứu của Revelio Labs, trong một số ngành nghề, khoảng 30% người lao động đã sử dụng AI để thực hiện công việc hằng ngày, qua đó năng suất tăng rõ rệt. “Hiệu quả cao có thể dẫn đến việc cắt giảm nhân sự ở một số vị trí, song đồng thời mở ra cơ hội việc làm mới. Tuy nhiên, để AI mang lại hiệu quả thực sự, cần được ứng dụng đồng bộ và thường xuyên trong toàn tổ chức”, ông Munyikwa nói thêm.

Vị chuyên gia của Revelio Labs cho rằng, điều đó đòi hỏi các doanh nghiệp phải đầu tư mạnh vào đào tạo công cụ AI và tái cấu trúc năng lực nghề nghiệp. “Quá trình này cần thời gian, cùng sự lãnh đạo thận trọng để đạt được mục tiêu tối ưu chi phí”, ông nhấn mạnh.

Nghiên cứu của Revelio Labs cũng chỉ ra rằng, những công việc ít chịu ảnh hưởng bởi AI thường là các vị trí khó tự động hóa, như sản xuất thủ công, dịch vụ khách sạn hoặc các nghề cần giao tiếp trực tiếp. So với năm 2010, nhu cầu lao động ở nhóm này tăng nhanh hơn so với các ngành tiếp xúc nhiều với AI.

“Những công việc mang tính lặp lại, dựa trên quy tắc và dễ mã hóa là nhóm chịu rủi ro cao nhất trước sự phát triển của AI”, ông Bajwa nhận định. Dẫu vậy, phần lớn công việc không mất đi ngay lập tức mà đang được tái cấu trúc theo hướng có giám sát và ít thủ công hơn. Dù tác động ngắn hạn chưa quá lớn, song các tổ chức cần sớm xem xét lại cách thức tuyển dụng, đào tạo và phát triển nhân tài để thích ứng với thập niên tới.

Trên thực tế, khảo sát của Russell Reynolds với 3.000 giám đốc điều hành toàn cầu cho thấy, 54% lo ngại sự phụ thuộc vào AI đang làm giảm năng lực tư duy phản biện, trong khi 25% quan ngại AI có thể làm suy yếu chất lượng sản phẩm và quy trình nội bộ. Tỷ lệ lãnh đạo lo sợ AI dẫn đến sa thải nhân sự cũng tăng gấp đôi - từ 20% năm ngoái lên 40% trong năm nay.

Theo nhà kinh tế Munyikwa, doanh nghiệp cần hướng đi mới như chương trình học nghề, trung tâm huấn luyện kỹ năng AI để nhân lực trẻ tiếp tục học hỏi và phát triển, ngay cả khi nhiều công việc truyền thống dần biến mất. “Các nhà lãnh đạo phải xây dựng kế hoạch đào tạo liên tục, thay vì chỉ tập huấn một lần, nhằm duy trì năng suất trong bối cảnh AI tiến hóa nhanh chóng”, ông nhấn mạnh.

Sự tồn tại song song

AI ngày nay hiện diện khắp mọi nơi: Từ chiếc điện thoại thông minh, các hệ thống trợ lý ảo, đến những cỗ máy công nghệ cao như xe tự lái hay robot phẫu thuật.

Trong lĩnh vực quốc phòng - an ninh, AI thể hiện sức mạnh vượt trội khi hỗ trợ giám sát, nhận diện khuôn mặt, phân tích dữ liệu tình báo và đưa ra quyết định nhanh chóng trong các tình huống khẩn cấp.

Với y tế, AI giúp bác sĩ chẩn đoán bệnh chính xác và nhanh hơn nhờ khả năng phân tích hàng triệu dữ liệu hình ảnh X-quang, CT, MRI cùng hồ sơ bệnh án điện tử.

Đặc biệt, ở lĩnh vực giáo dục, AI không chỉ hỗ trợ quản lý hồ sơ điện tử và thiết kế bài giảng, mà còn cá nhân hóa quá trình học tập, theo dõi tiến độ của từng học sinh và đề xuất lộ trình học phù hợp.

Ngay cả ngành tài chính cũng được AI “tiếp sức” qua việc phân tích rủi ro, phát hiện gian lận, nâng cao bảo mật và tự động hóa nhiều quy trình dịch vụ khách hàng.

Vậy nên, một trong những chủ đề được thảo luận nhiều nhất hiện nay là mối quan hệ giữa AI và con người, liệu AI sẽ thay thế hay tăng cường công việc.

Giáo sư Olivier Toubia - Trường Kinh doanh Columbia, người nghiên cứu về đổi mới và các ngành sáng tạo, đặt câu hỏi: “AI sẽ tự động hóa công việc khiến con người lỗi thời, hay giúp họ làm việc hiệu quả hơn?”. Theo ông, câu trả lời phụ thuộc từng lĩnh vực.

Ví dụ, một số doanh nghiệp có thể tự động hóa hoàn toàn bộ phận chăm sóc khách hàng, trong khi lập trình viên con người có thể tận dụng AI để viết mã nhanh hơn, qua đó tăng năng suất.

Bà Laura Ullrich - Giám đốc Nghiên cứu Kinh tế khu vực Bắc Mỹ tại Indeed Hiring Lab, cho biết, hầu hết ngành công nghiệp hiện nay đang áp dụng AI theo mô hình “lai ghép”, tức con người và AI cùng tồn tại. Theo số liệu của Indeed, gần một nửa (46%) kỹ năng trong các tin tuyển dụng tại Mỹ đã sẵn sàng cho sự chuyển đổi này, trong đó con người vẫn đóng vai trò giám sát, còn AI đảm nhiệm phần việc lặp lại.

Một khảo sát của Homebase thực hiện từ tháng 5 - 6/2025 trên 828 doanh nghiệp nhỏ cho thấy, 64% đang sử dụng hoặc thử nghiệm công cụ AI ở các mức độ khác nhau. Báo cáo của Indeed dự đoán, trong tương lai, hơn một nửa công việc (54%) sẽ được chuyển đổi “vừa phải” nhờ AI tạo sinh, tùy thuộc vào tốc độ ứng dụng công nghệ của doanh nghiệp.

Dù chưa thể dự đoán chính xác, các chuyên gia đều cho rằng tác động lâu dài của AI có thể tạo ra những nghề nghiệp và ngành công nghiệp hoàn toàn mới. “Điều quan trọng là học cách hợp tác hiệu quả với AI. Nếu phớt lờ công nghệ này, bạn sẽ nhanh chóng trở nên lỗi thời”, Giáo sư Olivier Toubia khuyến cáo.

Theo Forbes, 99% nhà quản lý nhân sự đã tích hợp AI vào quy trình tuyển dụng, cho thấy AI không còn là lợi thế riêng biệt, mà đã trở thành nền tảng chung của thị trường lao động. Khi AI định hình lại môi trường việc làm, người thành công sẽ là người biết tận dụng công cụ này để khuếch đại năng lực của chính mình.

Một nghiên cứu gần đây của Đại học Stanford cho thấy, AI đã ảnh hưởng đáng kể đến nhóm lao động trẻ trong các lĩnh vực như hỗ trợ khách hàng và phát triển phần mềm. Từ khi công cụ AI được ứng dụng rộng rãi năm 2022, tỷ lệ việc làm ở các vị trí chịu ảnh hưởng bởi AI cho người lao động từ 22 - 25 tuổi đã giảm 13%, trong khi nhóm công việc ít tiếp xúc với AI vẫn ổn định hoặc tăng.

Nghiên cứu cũng chỉ ra sự khác biệt trong cách doanh nghiệp ứng dụng công nghệ: Những công ty triển khai AI để thay thế lao động đang giảm tuyển dụng, trong khi doanh nghiệp dùng AI để hỗ trợ nhân viên lại mở rộng quy mô nhân sự.