Thế hệ phóng viên tương lai: Sẵn sàng cho kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo

AI “gõ cửa” giảng đường

Ngày nay, khi ngồi trong những lớp học báo chí, sinh viên không chỉ tập viết tin, dựng hình, mà còn học cách “trò chuyện” với các phần mềm AI như ChatGPT, Copilot hay Canva Magic. Thực tế, nhiều sinh viên không xem AI là mối đe dọa, mà coi đó là công cụ đắc lực cho công việc làm báo.

Nguyễn Lan Chi (sinh viên năm 3 ngành Báo chí, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TPHCM) thường xuyên dùng AI trong học tập và tác nghiệp. “AI là một công cụ hỗ trợ rất hiệu quả, đặc biệt trong việc tổng hợp dữ liệu, gợi ý cấu trúc bài viết, chỉnh sửa câu chữ và biên tập nội dung.

Những công cụ này giúp tôi tiết kiệm nhiều thời gian trong việc xử lý thông tin và nâng cao chất lượng bài viết, đặc biệt trong giai đoạn lên ý tưởng”, Lan Chi cho biết.

Còn với Nguyễn Thị Thu Trang (cựu sinh viên Khoa Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TPHCM), AI là công cụ đắc lực để hỗ trợ, song cô sinh viên trẻ không phụ thuộc và lạm dụng.

“Tôi chủ yếu dùng để tổng hợp, tóm tắt thông tin, gợi ý cách diễn đạt hoặc chỉnh sửa câu chữ sao cho rõ ý và chỉn chu hơn. Tôi nghĩ nghề báo không chỉ là viết hay đọc bản tin, mà còn là việc quan sát, cảm nhận từ đời sống, đưa ra góc nhìn, quan điểm khách quan. Ngoài ra còn là kỹ năng thực tế như phỏng vấn, xử lý tình huống, tương tác và khai thác câu chuyện từ nhân vật… Đó là những điều mà AI không thể thay thế được”, Trang nhận định.

Cả Lan Chi và Thu Trang đều cho biết, không cảm thấy quá lo lắng khi thấy rằng AI có thể thực hiện các tác vụ như viết tin, tổng hợp thông tin hay thậm chí dẫn bản tin. Các bạn trẻ này cho rằng đó là xu hướng tất yếu của sự phát triển công nghệ trong kỷ nguyên số.

Thay vì lo sợ, người làm báo nên xem AI như một công cụ hỗ trợ đắc lực giúp tăng tốc độ và hiệu quả công việc. Những phần việc lặp đi lặp lại, thiên về kỹ thuật sẽ do AI đảm nhiệm, nhờ vậy nhà báo sẽ có nhiều thời gian hơn để tập trung vào những nội dung đòi hỏi chiều sâu, sự sáng tạo và nhạy bén với xã hội.

Tuy nhiên, không ít sinh viên cũng bày tỏ mong muốn chương trình đào tạo đại học có mở rộng nhưng cần cập nhật nhanh hơn. Lan Chi cho rằng chương trình học hiện tại vẫn còn thiếu trong việc trang bị kiến thức và kỹ năng liên quan đến công nghệ. Hầu hết sinh viên đều tự mày mò và học hỏi từ các nguồn bên ngoài.

“Tôi hy vọng chương trình đào tạo có thêm các môn học hoặc workshop chuyên sâu về AI trong báo chí, từ kiến thức cơ bản về thuật toán AI, cách sử dụng các công cụ AI đến những tình huống thực hành sản xuất tin tức có ứng dụng AI. Ngoài ra, việc lồng ghép AI vào các môn học hiện có cũng là cách giúp sinh viên tiếp cận công nghệ một cách tự nhiên và hiệu quả hơn”, Chi cho hay.

Theo ông Nguyễn Đức Long, Giám đốc Chuyển đổi số Viện Công nghệ Blockchain và Trí tuệ Nhân tạo ABAII, trí tuệ nhân tạo là một lĩnh vực có phạm vi kiến thức rộng lớn và độ phức tạp cao.

Vì vậy, sinh viên không chỉ cần tiếp cận AI như một xu hướng, mà cần hiểu rõ bản chất công nghệ, nguyên lý hoạt động và tiềm năng ứng dụng của nó trong từng lĩnh vực cụ thể. Việc hiểu sâu sẽ giúp các em khai thác AI một cách hiệu quả, sáng tạo và phù hợp với yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường lao động trong kỷ nguyên cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy phần lớn sinh viên vẫn còn khá lúng túng khi tiếp cận và sử dụng AI. Nhiều bạn mới chỉ dừng lại ở việc sử dụng các công cụ phổ biến như ChatGPT, trợ lý ảo hay một số ứng dụng quen thuộc mà chưa thể phát triển tư duy công nghệ hoặc vận dụng AI vào việc giải quyết các bài toán chuyên môn.

Sự thiếu hụt kỹ năng nền tảng và tư duy công nghệ đang là rào cản lớn, khiến AI chưa thực sự trở thành công cụ đồng hành mạnh mẽ trong học tập và nghề nghiệp của sinh viên. Để không bị tụt lại phía sau, người trẻ cần chủ động học hỏi, rèn luyện và cập nhật kiến thức công nghệ một cách bài bản và có định hướng rõ ràng.

Thực tế, nhiều trường đào tạo báo chí quốc tế như Columbia Journalism School (Mỹ), City University of London (Anh) hay Nanyang Technological University (Singapore) đã tích hợp AI vào chương trình đào tạo, từ kỹ năng sử dụng công cụ đến đạo đức sử dụng AI trong sản xuất nội dung. Đây có thể là hướng đi để các trường tại Việt Nam tham khảo trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh nghề nghiệp ngày càng khốc liệt.

Thích ứng và tận dụng trí tuệ nhân tạo

Là người trực tiếp giảng dạy, ThS Huỳnh Minh Tuấn - Phó Trưởng khoa Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia TPHCM, nhận định trong thời đại công nghệ số, không chỉ AI mà mỗi công nghệ mới xuất hiện đều sẽ có những ảnh hưởng nhất định đối với đời sống con người.

Đây sẽ là cơ hội khi con người biết cách sử dụng và tận dụng một cách hợp lý. Ngược lại, AI trở thành nguy cơ khi chúng ta bài xích, chống đối, đi ngược lại xu hướng chung.

Theo ông Huỳnh Minh Tuấn, từ đầu những năm 2000, khi Internet xuất hiện và tăng dần sức ảnh hưởng, chương trình đào tạo của Khoa Báo chí và Truyền thông đã tăng cường các môn học cũng như kỹ năng sử dụng công nghệ số cho sinh viên.

“Tiêu biểu như môn Kỹ năng khai thác thông tin trên Internet đã được đưa vào chương trình đào tạo từ rất sớm. Hiện trong chương trình cũng có môn học trực tiếp liên quan tới AI là Sử dụng AI trong hoạt động Báo chí - Truyền thông.

Trong thời gian tới, khoa sẽ có lộ trình điều chỉnh chương trình đào tạo theo hướng khai phóng, tăng cường các kỹ năng số, nhất là thích nghi với xu hướng sử dụng AI trong hoạt động truyền thông”, ThS Huỳnh Minh Tuấn nhấn mạnh.

Ông Tuấn khẳng định, nghề báo chưa bao giờ là dễ, đặc biệt trong thời đại AI. Vì vậy, các bạn sinh viên cần giữ vững lý tưởng của hoạt động báo chí, biết yêu nghề và liên tục học hỏi.

“Luôn sẵn sàng tiếp nhận cái mới nhưng không quên các giá trị truyền thống. Quan trọng là không đánh mất bản thân trong xã hội đầy biến động, cám dỗ. Giá trị truyền thống vẫn là gốc rễ để các bạn vững vàng dù công nghệ có thay đổi ra sao”, ThS Tuấn gửi lời khuyên tới các phóng viên trẻ.

Ở góc độ của một người vừa làm công tác giảng dạy, vừa điều hành doanh nghiệp, ThS Lê Anh Tú - CEO Công ty Đào tạo truyền thông iGem Agency, nhìn nhận câu chuyện từ hướng thị trường lao động.

Theo ông, không chỉ báo chí mà toàn ngành truyền thông đang đối diện với yêu cầu mới: Sáng tạo và tạo ra giá trị mà AI chưa thể thay thế. AI chưa thể làm được những việc đòi hỏi cảm xúc, trực giác hay cái nhìn sâu sắc.

Những dạng nội dung chuyên sâu như podcast, phóng sự, tọa đàm hay phỏng vấn sâu cảm xúc của nhân vật, ghi nhận vào thực tế cuộc sống - tất cả những chuyện đó đâu có AI nào làm được, mà nhà báo phải làm những chuyện đó, tạo ra giá trị.

“Tuy nhiên, AI dễ dàng thay thế những ai thiếu giá trị sáng tạo. Người trẻ cần chọn môi trường có lộ trình phát triển, đừng nghĩ đến những chuyện nhỏ nữa, mà hãy làm những chuyện có sự phối hợp giữa con người nhiều hơn, tránh rơi vào việc chỉ làm nội dung đơn giản như lên lịch đăng bài, chăm sóc trang cá nhân doanh nghiệp... những việc đó AI hoàn toàn có thể thay thế mình”, ông Tú cảnh báo.

Không thể phủ nhận, AI đang được sử dụng ngày càng phổ biến tại các tòa soạn lớn như The Guardian, Reuters hay CNN. Tại đây, AI hỗ trợ tổng hợp tin nhanh, cập nhật dữ liệu thời gian thực, thậm chí viết bản tin ngắn.

Tuy nhiên, ở các tuyến nội dung điều tra, bình luận, phỏng vấn sâu nhân vật, vai trò con người vẫn là trung tâm. Thay vì lo mất việc, sinh viên cần định hình rõ con đường mình muốn đi, như trở thành phóng viên hiện trường, biên tập viên, nhà sản xuất podcast hay người kể chuyện đa nền tảng.

Ông Nguyễn Đức Long nhận định, mặc dù, công nghệ và trí tuệ nhân tạo đang thay đổi mạnh mẽ cách thức báo chí vận hành, nhưng điều đó không đồng nghĩa với cái kết buồn cho nghề báo. Ngược lại, đây là thời điểm để nghề báo tái định hình, linh hoạt hơn, đa nền tảng hơn và gần gũi hơn với độc giả.

Đối với sinh viên báo chí, thách thức lớn nhất không phải là công nghệ, mà là sự thay đổi trong tư duy. Khi họ dám đổi mới, dấn thân và học cách hợp tác cùng công nghệ thay vì sợ hãi nó, cánh cửa nghề nghiệp vẫn rộng mở. Giá trị cốt lõi của nghề báo là sự chính xác, công bằng, nhân văn, những yếu tố đó chưa bao giờ mất đi, chúng chỉ cần được thể hiện bằng ngôn ngữ và công cụ của thời đại mới.