Trong truyện kiếm hiệp, đặc biệt là tác phẩm của nhà văn Kim Dung, thuật ngữ "tẩu hỏa nhập ma" được đề cập rất nhiều lần. Đây là trạng thái mà người luyện võ không đúng phương pháp khiến kinh mạch đảo lộn, máu huyết chảy ngược. Hầu hết trường hợp tẩu hỏa nhập ma bị mất hết võ công, thậm chí điên dại hoặc tử vong. Tuy nhiên, cũng có lúc huyết dịch nghịch chuyển vô tình đả thông kinh mạch, nâng cao nội lực toàn thân.
Ngoài đời thực, tẩu hỏa nhập ma được y học Trung Quốc gọi là rối loạn khí công, ám chỉ các rối loạn sinh lý hoặc tâm lý xảy ra trong hoặc sau khi luyện khí công, nguyên nhân do luyện công sai cách. Những hiện tượng tương tự cũng được ghi nhận ở các bộ môn tự thực hành như yoga (hội chứng Kundalini), thiền, thôi miên.
Theo cuốn sách Breathing Spaces: Qigong, Psychiatry, and Healing in China của Nancy N. Chen, dấu hiệu tẩu hỏa nhập ma bao gồm:
- Hoảng loạn, khó chịu, không thể kiểm soát cử động.
- Có vấn đề về giác quan như nhìn thấy ảo giác, nghe thấy ảo thanh.
- Niềm tin phi lý.
Cuốn Chinese Medical Qigong của tác giả Liu Tian Jun và Qiang Xiao Mei thì chia triệu chứng tẩu hỏa nhập ma ra hai loại: triệu chứng thể chất (đau đầu, ngực, lưng, bụng, chân tay hoặc toàn bộ cơ thể) và triệu chứng tâm thần (suy nhược thần kinh, rối loạn cảm xúc, ảo giác, hoang tưởng).
Trong ấn bản thứ hai của Phân loạn Rối loạn Tâm thần Trung Quốc (CCMD-2) do Hiệp hội Tâm thần Trung Quốc phát hành, chẩn đoán hội chứng rối loạn khí công dựa trên những tiêu chí sau:
- Chủ thể hoàn toàn bình thường trước khi luyện công.
- Các phản ứng tâm lý và sinh lý xảy ra trong hoặc sau khi luyện khí công.
- Phàn nàn về các cảm giác bất thường trong hoặc sau khi luyện khí công.
- Các tiêu chí trên không liên quan đến các rối loạn tâm thần khác như tâm thần phân liệt, rối loạn cảm xúc và loạn thần kinh chức năng.
 |
Nhân vật Âu Dương Phong trong bộ phim chuyển thể từ tiểu thuyết "Anh hùng xạđiêu"của Kim Dung, bị tẩu hỏa nhập ma. Ảnh:Wuxia. |
Ở phương Tây, hiện tượng rối loạn khí công không được ghi nhận cho đến khi kỹ thuật luyện khí công trở nên phổ biến. Giới y khoa phương Tây đã ghi nhận tình trạng bất thường ở một số người luyện khí công, gọi là "phản ứng loạn thần khí công".
Sổ tay Chẩn đoán và Thống kê Bệnh tâm thần (DSM-IV) của Hiệp hội Tâm thần Mỹ xếp phản ứng loạn thần khí công vào danh sách các hội chứng liên quan đến văn hóa. Phần mô tả như sau: "Thuật ngữ chỉ giai đoạn cấp tính, có giới hạn thời gian; đặc trưng bởi dấu hiệu loạn thần kinh, hoang tưởng cùng các triệu chứng tâm thần hoặc không tâm thần khác; có thể xảy ra sau khi thực hành phương pháp tăng cường sức khỏe dân gian của Trung Quốc là khí công. Những người luyện tập quá đà dễ rơi vào tình trạng này".
Rối loạn khí công hay tẩu hỏa nhập ma được một bộ phận chuyên gia y khoa thừa nhận, mối quan hệ nhân quả giữa khí công và hiện tượng này vẫn còn chưa rõ ràng. Những người tập khí công tin rằng tẩu hỏa nhập ma do thực hành không đúng cách như bị hướng dẫn sai, thiếu kiên nhẫn, sợ hãi và ngờ vực trong lúc luyện công, thiếu tập trung và làm rối loạn dòng chảy năng lượng. Đồng ý với quan điểm này, trên tờ BMJ, tiến sĩ Kevin Chen từ Khoa Tâm thần, Đại học Maryland (Mỹ) chuyên nghiên cứu về khí công cho biết phần lớn người bị tẩu hỏa nhập ma không được giám sát khi luyện khí công mà tự ý thực hành. Tuy nhiên, ông lưu ý cũng có một số trường hợp tưởng rối loạn khí công thực chất thì không phải.
Trong khi đó, các nhà tâm thần học phương Tây lập luận khí công giống như tác nhân gây stress. Bản thân người bị tẩu hỏa nhập ma vốn đã dễ mắc một rối loạn tâm thần nào đó như tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực, rối loạn stress sau sang chấn và chính tác động của khí công khiến họ phát bệnh.
Để điều trị tẩu hỏa nhập ma, những người tập khí công sử dụng các liệu pháp như thư giãn, đi lại, tự massage hoặc nếu nặng hơn sẽ đi tham vấn tâm ý, châm cứu, luyện tập cùng chuyên gia. Tiến sĩ Chen khuyên khi gặp người bị nghi rối loạn khí công, bác sĩ nên tìm một bậc thầy khí công để hướng dẫn bệnh nhân hoàn thành việc luyện khí công trước khi tiến hành bất cứ hình thức điều trị y tế nào.
