Từ giác độ lịch sử quân sự và an ninh thế giới, tổ chức này đã lập kỳ tích khi tồn tại được lâu đến như vậy. Nhưng NATO lại không thể liên hoan ăn mừng bởi chưa khi nào trong ba phần tư thế kỷ tồn tại đến nay, họ phải đối mặt với thách thức thật sự nghiêm trọng như hiện tại.
Xưa nay, NATO vẫn thường tự khen mình là liên minh quân sự lớn và thành công nhất, luôn quả quyết là mạnh về quân sự đến mức không có đối thủ trên thế giới.
Liên minh quân sự này vẫn thường tự nhận đã thắng khối Warsaw, đóng vai trò quyết định chiến thắng Liên Xô trong cuộc chiến tranh lạnh ở nửa sau của thế kỷ trước. Đúng là Liên Xô và khối Warsaw đã không còn. Cuộc chiến tranh lạnh kia đã chấm dứt. Nhưng nước Nga đã trở thành địch thủ không đội trời chung với NATO về chính trị, quân sự và an ninh.
NATO đã mở rộng liên minh quân sự từ 12 thành viên ban đầu lên 32 như hiện tại và tạo được thế trận vòng cung vây sát biên giới Nga về phía Bắc, Tây và Nam. Nhưng tổ chức này đã không bảo vệ được trật tự chính trị và an ninh vốn đã định hình và tồn tại nhiều năm ở châu Âu.
75 năm sau khi được thành lập, NATO không chỉ phải đối phó với những cuộc chiến tranh nóng ở châu Âu, mà còn phải chiến tranh lạnh với Nga, chế ngự Nga để tiếp tục tồn tại. Xưa nay, chưa có lần kỷ niệm sinh nhật nào mà NATO phải trả lời câu hỏi về tồn tại hay không như năm nay.
Đấy chính là bản chất thử thách và thách thức hiện tại đối với NATO. Không vượt qua được cái gọi là “cửa ải Nga” lần này, tổ chức quân sự với 32 thành viên sẽ chỉ còn là cái bóng không hình và hữu danh vô thực trong tương lai.
Khi xưa, NATO chủ ý bấu víu vào cuộc chiến tranh lạnh để trấn át Liên Xô và khối Warsaw. Bây giờ, số phận và tương lai của NATO đang được quyết định ở cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine.
Trên thực địa thì Nga và Ukraine đánh nhau. Nhưng thực chất là NATO chiến tranh với Nga. Bởi không có tiền của và vũ khí của Mỹ, EU, các nước thành viên NATO thì Ukraine không thể thắng được Nga. Nếu Ukraine thua Nga đồng nghĩa với việc NATO và toàn bộ khối phương Tây thua Nga.
Nhìn từ giác độ khác, đúng vào dịp sinh nhật lần thứ 75 này, NATO có được cơ hội đặc biệt để vươn tới tầm vóc, vai trò, ảnh hưởng và vị thế chính trị an ninh chưa từng có được ở châu Âu.
Hiện chưa biết đến khi nào mới đến nhưng rồi cũng sẽ đến thời điểm cuộc chiến giữa Nga và Ukraine cũng như cuộc đối địch giữa Nga với NATO, EU và phương Tây kết thúc.
Khi ấy sẽ hình thành trật tự chính trị và an ninh mới ở châu Âu. Nếu thắng Nga ở Ukraine, NATO sẽ trở thành tác nhân quyết định trật tự này và chính trị và an ninh ở châu Âu sẽ là cuộc chơi quyền lực, sức mạnh và ảnh hưởng riêng của liên minh quân sự này.
Mặc dù vậy, tận dụng cơ hội là chuyện không dễ dàng gì đối với NATO trong thực trạng hiện tại. Vì Nga không dễ bị đánh bại, nội bộ NATO phân bè chia phái và tổ chức này đông nhưng không hẳn mạnh. NATO lệ thuộc Mỹ mà chính trị nội bộ Mỹ dễ thay đổi. Sinh nhật trong tình cảnh ấy thì chỉ vui mừng sao được.
