Thông báo này do Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Tạ Quang Đông ký.
Theo đó, nhà thơ Giang Nam không được xét giải thưởng Hồ Chí Minh đợt này. Lý do là danh sách các ứng viên giải thưởng Nhà nước và giải thưởng Hồ Chí Minh hiện đã hoàn thành các thủ tục và đang trình Chủ tịch nước xem xét.
Nhiều người thắc mắc, tại sao lại có chuyện vô lý ấy? Xin được nói sơ qua về Giang Nam để hiểu một phần của lý do. Những người yêu thơ, nhất là ở miền Bắc những năm đất nước còn chia cắt, ai cũng biết và nhiều người thuộc bài thơ Quê hương của Giang Nam.
Theo lời kể của nhà thơ thì bài Quê hương với hình ảnh “cô du kích” bị “giặc giết em rồi quăng mất xác” chính là người vợ của ông. Một buổi chiều mưa rừng ở khu căn cứ kháng chiến phía Tây tỉnh Khánh Hòa năm 1960, Giang Nam nhận hung tin này từ một cơ sở nội thành báo ra.
Hai tiếng đồng hồ sau, Giang Nam hoàn thành bài thơ “để đời” ấy. Thật may mắn cho ông, tin vợ ông bị giặc giết chỉ là … tin đồn. Cô du kích trong thơ ông thì đã “hy sinh” còn cô du kích vợ ông thì sống cùng ông tại Nha Trang cho đến năm cụ bà 82 tuổi (2013).
Bài thơ Quê hương đã đưa Giang Nam đến với giải thưởng Nguyễn Đình Chiểu năm 1965 và Giải thưởng Nhà nước đợt 1 năm 2021 cho tập thơ cùng tên.
Các nhà thơ cùng thế hệ từng được giải thưởng Nhà nước đợt 1 với Giang Nam hầu như họ đã nhận giải thưởng Hồ Chí Minh các đợt sau đó, nhưng tác giả Quê hương thì… im lặng.
Cho mãi đến hồi cuối năm âm lịch vừa rồi, trong cuộc gặp mặt của UBND tỉnh Khánh Hòa với văn nghệ sỹ nhân năm mới Nhâm Dần, có ý kiến “xới lên” câu chuyện tại sao Giang Nam lại chưa nhận giải Hồ Chí Minh vì ông hoàn toàn xứng đáng. Tỉnh Khánh Hòa chỉ đạo cho Sở VH-TT làm công văn đề nghị với Nhà nước xét đặc cách giải Hồ Chí Minh cho Giang Nam.
Sởi dĩ phải “xét đặc cách” là vì, muốn được giải Hồ Chí Minh, nhà văn/thơ đó phải làm đơn đề nghị và thống kê các tác phẩm đã sáng tác và được giải thưởng kể từ sau khi nhận giải Nhà nước. Nhà thơ Giang Nam khi nhận giải Nhà nước cũng đã 78 tuổi rồi nên hầu như 20 năm qua, ông không có tác phẩm nào nổi trội đúng với “chuẩn” mà giải quy định.
Ông cảm thấy mình không đáp ứng được các yêu cầu đó nên không có đơn đề nghị xét giải. Vả lại, yêu cầu “thống kê tác phẩm” và viết đơn với một nhà thơ 93 tuổi là điều rất khó thực hiện. Bây giờ, ngay cả tên của ông, ông còn chả nhớ huống là nhớ tác phẩm!
Quy chế là vậy, song trong “lịch sử” giải Nhà nước và giải Hồ Chí Minh từng có những “đặc cách”. Chủ tịch nước chưa phê duyệt nghĩa là vẫn còn kịp để bổ sung. Nếu vẫn giữ nguyên quan điểm “phải chờ đợt sau” thì e rằng Giang Nam sẽ đi theo cô du kích của ông mất, vì lúc đó ông đã 98 tuổi.
