Sách giáo khoa và cuộc cách mạng sách điện tử

Nạn nhân mới nhất của sách điện tử

Bước đầu tiên để chia tay với sách in là đưa toàn bộ nội dung sách giáo khoa lên sách điện tử (ebook) càng sớm càng tốt. Sau khi hoàn thành công việc này, khâu in sách của Pearson gần như bị xoá sổ. Sinh viên học sinh chỉ có thể mướn sách in nếu thích nhưng nội dung sẽ không được cập nhật thường xuyên như trước. Nói rõ hơn, sách in sẽ lạc hậu hơn sách điện tử và sẽ sớm trở thành… hoài niệm! Nhà xuất bản hy vọng quyết định chia tay với sách in sẽ tăng lượng sách điện tử bán ra.

“Sinh viên học sinh không còn chọn lựa nào khác vì chỉ có sách điện tử được cập nhật thường xuyên toàn bộ sách phát hành. Còn sách in chỉ được chọn lọc để in lại những cuốn nào thật sự cần thiết - ông John Fallon, giám đốc nhà xuất bản nói - Hiện trên phân nửa doanh thu hàng năm của chúng tôi đến từ sách điện tử bán trên internet. Vì vậy cũng như báo ngày, âm nhạc và phát thanh…, để tồn tại, chúng tôi phải chuyển đổi hoàn toàn sang kinh doanh trên mạng với những sản phẩm mới chỉ phát hành trên mạng”.

Rõ ràng, sách điện tử đã tạo ra cuộc cách mạng trong phát hành sách giáo khoa. Pearson chỉ kiếm được 20% doanh thu từ sách in tại Mỹ và tỉ lệ này tiếp tục giảm khi sinh viên chọn thuê sách cũ để tiết kiệm tiền thay vì mua sách mới. Sách in cứ 2 năm mới cập nhật một lần nên sách năm trước vẫn dùng tốt. Nay thời gian cập nhật sẽ dài hơn, trên 3 năm, so với sách điện tử cập nhật hàng năm nên việc thuê sách in không còn là chọn lựa phù hợp nữa.

Ông Fallon xem việc kéo dài thời gian in lại này là “chiến thuật” để tăng lượng sách điện tử bán ra. Điều này có nghĩa là năm tới nhà xuất bản sẽ chỉ cập nhật 100 trong 1.500 tựa sách in, giảm 90% so với 500 tựa sách của năm 2019. “Sách in vẫn tồn tại trong nhiều năm nữa nhưng nó sẽ đi sau sách điện tử về khả năng bổ sung và đổi mới kiến thức do cập nhật chậm. Môi trường mạng cho phép việc cập nhật và chia sẻ kiến thức được thuận lợi hơn với qui mô lớn hơn” - Fallon nói.

Trong sách điện tử còn có video và những phương tiện khác để giúp sinh viên học sinh học tập được tốt hơn. Tuy nhiên, nhiều sách của Pearson được bán dưới dạng đăng ký nên các tác giả sợ sẽ mất tác quyền như các nhạc sĩ đang gặp với các dịch vụ âm nhạc phát hành trực tuyến. Chúng sẽ bị ăn cắp, phát tán và chia sẻ bừa bãi nếu không có biện pháp chế tài đúng mức. Fallon phủ nhận mối lo này và khẳng định kế hoạch của công ty là bảo đảm thù lao bền vững cho các tác giả. “Đối với những người quen dùng dịch vụ kinh doanh video Netflix hoặc dịch vụ nghe nhạc Spotify, họ thường thuê sách hơn là mua”.

Pearson đã trải qua những năm ảm đạm khi doanh thu bán sách giáo khoa in giảm dẫn đến lợi nhuận giảm. Đến 2018, doanh thu mới phục hồi nhờ tập trung vào sách điện tử. Năm 2019, quí đầu doanh thu tăng 2% dù doanh thu tại Mỹ được dự báo giảm 2% trong năm nay. Ông Fallon cho biết kế hoạch loại bỏ sách in sẽ bắt đầu từ Mỹ trước khi mở rộng sang Anh và các thị trường khác.

Xu hướng mới

Mới đây nhà văn J.K. Rowling thừa nhận bà đã nhận được ít nhất 60 lời từ chối từ các nhà xuất bản sách in trong cuộc đời viết lách của bà. “Tôi có thể hiểu chính xác tâm trạng tiêu cực của những tác giả có sách bị từ chối in và phát hành. Sách điện tử đã mở cửa cho họ” - bà nói. Trong khi một cuộc khảo sát mới nhất cho biết viết văn là một trong những nghề được khát vọng nhiều thì nhiều nhà văn lại không nghĩ như vậy. Một nhà văn cho biết ông có người đại diện và từng đoạt giải thưởng nhưng không phải công việc bao giờ cũng suôn sẻ.

“Bước đầu tiên của một nhà văn để bảo đảm có được hợp đồng xuất bản sách là phải tìm ra người đại diện cho mình. Đó là một người biết về bạn, thích sách của bạn đủ để giải thích lý do tại sao nhà xuất bản nên đọc kỹ và tránh bỏ lỡ một sản phẩm hứa hẹn cả uy tín lẫn lợi nhuận. Những người đại diện như thế được xem là “kẻ gác cổng giá trị” cho các nhà xuất bản, nơi thường quan tâm đến triển vọng doanh thu của sách, tức là sức hút thị trường hơn là nội dung của nó” - ông nói.

Khi xuất hiện kỹ nghệ xuất bản sách điện tử, “trò chơi” đã có sự thay đổi mạnh mẽ. Các nhà xuất bản dễ dàng tiếp xúc trực tiếp với tác giả để quyết định in sách của họ thay vì qua trung gian. Sách điện tử không tốn cả đống tiền để in trước như báo in mà lợi nhuận phát sinh theo từng bản copy được bán. Vốn liếng bỏ ra hầu như không đáng kể. Ngay cả khâu thiết kể file gốc tác giả cũng có thể tự làm hay nhờ người làm. Nhiệm vụ của nhà xuất bản chỉ là đưa sách lên mạng, bán càng nhiều càng tốt và chia sẻ lợi nhuận với tác giả.

Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là tác phẩm sẽ ít giá trị hơn hoặc chất lượng kém hơn. Cái lợi khác của sách điện tử là chủng loại đa dạng và không bị áp lực bởi kiểm duyệt nếu không vi phạm thuần phong mỹ tục và các qui chuẩn đạo đức phổ biến. Chúng ta sống trong kỷ nguyên số nhưng không phải ai cũng hiểu đúng về thế mạnh của xuất bản điện tử. Thậm chí có những báo động về sự phát tán của sách ngoài luồng chứa nội dung không lành mạnh. Các nhà xuất bản điện tử thường còn trẻ và năng lực làm việc đủ mạnh để tìm những phương cách sáng tạo để có chỗ đứng trên thị trường bán lẻ, dù là truyện hay sách biên khảo.

Những ý tưởng độc đáo của sách điện tử đã trở thành thách thức lớn cho các nhà xuất bản sách in. Một nhà văn trẻ tên Jody dùng thiết bị đọc sách điện tử Kindle kể chuyện vui cô nhận được email từ người đại diện cho biết một nhà xuất bản sách điện tử hàng đầu thế giới muốn xuất bản cuốn truyện kinh dị đầu tay I Never Lie của cô. Họ thuyết phục cô ký hợp đồng sau khi nghe kể sơ về nội dung sách. Điều thú vị là cuốn sách đã mang đến nhiều nhà xuất bản in nhưng bị từ chối.

“Cuối cùng, tôi đã tìm được người đồng cảm và hiểu rõ giá trị của những gì mình viết ra. Nhưng khi nghe sách sẽ được một nhà xuất bản điện tử xuất bản, nhiều người bạn thấy không thú vị lắm vì từ lâu trong đầu họ chỉ có các nhà xuất bản sách in. Họ cho đây là hình thức tự xuất bản dù tôi khẳng định nó cũng có một quá trình” - Jody nói. Các nhà xuất bản sách điện tử không cần ứng trước tiền cho tác giả. Hoa hồng họ nhận cũng cao hơn. Nhà xuất bản Canelo phát hiện ra trong thị trường sách điện tử vẫn thiếu những tác phẩm chất lượng cao nên bắt đầu “lấp chỗ trống” để cạnh tranh với sách in chất lượng cao.